22
dirilm
əsini dərindən bilməyi, təcrübə, bacarıq və işə yaradıcı
münasib
ət tələb edir. Keyfiyyət qərarların və planların müəyyən
d
ərəcədə əsaslandırılması idarəetmənin son nəticələrini müəyyən
edir. Haz
ır və təsdiq olunmuş plan hələ özü-özlüyündə onun ye-
rin
ə yetiriləcəyini göstərmir. Bunun üçün müvafiq şərait lazımdır
ki, onu da idar
əetmənin digər funksiyası təşkiletmə yaradır.
T
əşkiletmə dedikdə idarəetmənin elə əsas funksiyası nəzərdə
tutulur ki, onun realla
şdırılması vasitəsilə planlaşdırma prosesində
i
şlənib hazırlanmış planların yerinə yetirilməsi üçün şərait
yaran
ır. Bu funksiyanın mahiyyəti qüvvə və vasitələrin yaradıl-
mas
ından icraçılar arasında zəruri əlaqə və münasibətlərin qurul-
mas
ından, onların fəaliyyətinin səmərəli forma və metodların
mü
əyyənləşdirilməsindən ibarətdir.
T
ənzimetmə dedikdə idarəetmənin elə əsas funksiyası başa
d
üşülməlidir ki, onun vasitəsilə tabelikdə olan şəxslərin fəaliyyə-
tinin s
əmərəliliyi yüksəlir və ya planlaşdırma zamanı verilmiş
parametrl
ərdən kənarçıxmalar aradan qaldırılır. Tənzimetmə əks
əlaqənin nəticələri əsasında həyata keçirilir. O, ayrı-ayrı əməkdaş-
lar
ın və kollektivlərin qarşılıqlı əlaqlərinin saxlanılması, əlaqələn-
dirilm
əsi, qüvvələrin (səylərin) yenidn bölgüsü, eləcə də motiva-
siyas
ı və stimullaşdırılması yolu ilə reallaşdırıla bilər.
Uçot funksiyas
ının mahiyyəti idarə olunan sistemin cari
v
əziyyəti haqqında onun hərəkət istiqamətləri və templəri, əldə
edil
ən nəticələr və dəyişən problemlər haqqında informasiyanın
toplanmas
ı, sistemləşdirilməsi və ilkin işlənməsi təşkil edir.
N
əzarət – idarəetmənin elə əsas funksiyasıdır ki, onun reallaş-
d
ırılması vasitəsilə gömrük orqanlarının vahid sistemin fəaliyyəti
prosesin üz
ərində müşahidə həyata keçirilir, bu və ya digər zaman
momentind
ə tabelikdə onların fəaliyyətinin gedişli şəraiti, vəziy-
y
əti və nəticələri haqqında məlumatlar toplanır. Qəbul olunmuş
q
ərarların reallaşdırılmasına nəzarət gömrük fəaliyyətinin qoyul-
mu
ş vəzifələrə uyğunluğunun üzə çıxarılmasına, şəraitin dəyiş-
m
əsindən asılı olaraq əvvəl qəbul edilmiş qərarlara və təsdiq
23
olunmu
ş planlara vaxtında zəruri düzəlişlər edilməsinə istiqamət-
l
ənir.
Gömrük orqanlar
ında idarəetmənin spesifik funksiyalarına
a
şağıdakılar aiddir:
1.
Gömrük f
əaliyyətinin idarəedilmə funksiyası;
2.
Maliyy
ə iqtisadi fəaliyyətin idarəedilmə funksiyası;
3.
Sosial f
əaliyyətin idarəedilmə funksiyası;
4.
İnzibati-təsərrüfat fəaliyyətinin idarəedilmə funksiyası.
İdarəetmə metodu – qarşıya qoyulmuş məqsədlərin əldə
olunmas
ı üçün idarəetmə obyektinə təsir yollarının, üsullarının,
vasit
ələrinin və formalarının məcmusudur. İdarəetmənin metodla-
r
ını öyrənərkən xüsusilə nəzərə almaq lazımdır ki, onların təsiri-
nin yönümü sosial-iqtisadi sistemin, o cüml
ədən gömrük xidməti
qar
şısında qoyduğu konkret məqsədlə müəyyən edilir. Belə məq-
s
əd konkret təşkilati, iqtisadi, sosial və texniki vzəifələrin həllini
t
ələb edir ki, bu da öz növbəsində idarəetmənin müvafiq
metodlar
ının tətbiqini tələb edir.
İdarəetmənin metodları idarəçilik fəaliyyətinin miqyasına
v
ə təsir formasına görə təsnif edilir. Gömrük orqanlarında idarəçi-
lik f
əaliyyətinin miqyasına görə ümumi və xüsusi metodlar fərq-
l
əndirilir.
İdarəetmənin ümumi metodları gömrük işinin qlobal prob-
leml
ərini, strateji məsələlərinin həllinə yönəlmişdir, onların bütün
gömrük sisteminin
əsas məqsədlərinin və fəaliyyət göstərməsi
m
əsələlərinin əldə olunması üsullarını müəyyən edir.
İdarəetmənin xüsusi metodları başlıca olaraq, operativ və
cari idar
əetmə sistemlərində (regional gömrük idarələr, gömrük-
xanalar v
ə s.) istifadə edilir.
Gömrük sisteml
ərində təsir formalarında asılı olaraq birbaşa
v
ə dolayı təsir metodları tətbiq edilir.
Birba
şa təsir metodları dövlətin iradəsinə və nüfuzuna
əsaslanır. Onlara təşkilati – sərəncamverici və hüquqi metodlar
aiddir.
24
Dolaya t
əsir metodlarına sosial, psixoloji, iqtisadi və
iqtisadi-riyazi metodlar aiddir.
Gömrük orqanlar
ına üç qrup təşkilati – sərəncamverici
metod: t
əşkilati sərəncamverici və intizam tətbiq edilir. Əsas yeri
birinci qrupu t
əşkil edən təşkilati təsir metodları tutur. Onlar
idar
əetmənin əsası olan sistemində təşkilati əlaqələrin uzunmüd-
d
ətli təsbitidir və nizamasalma, normalaşdırma və təlimatlaş-
d
ırmanı əhatə edir.
1. Nizamasalma t
əşkilati təsirin sərt tipidir. Bu gömrük or-
qanlar
ında sistemin təşkilati əsasını və onda baş verən prosesləri
mü
əyyən edir, təşkilati müddəaların hazırlanmasından və onlara
qüvv
ə verilməsindən ibarətdir. Bu müddəalara aşağıdakılar aiddir:
bütövlükd
ə gömrük sisteminin fəaliyyət göstərmə qaydasını və
t
əşkilati xüsusiliyini müəyyənləşdirən ümumtəşkilati xarakterli
müdd
əalar; iş qaydasını müxtəlif bölmələrin təşkilati statusunu,
onlar
ın vəzifələrini, funksiyalarını, səlahiyyətlərini təyin və müəy-
y
ən edən müddaəlar; bölmələrin tip strukturları, ştat cədvəlləri və
v
əzifə təlimatları ilə həyata keçirilən vəzifə nizamasalınması.
2. Normala
şdırma təşkilati təsirin daha az sərt tipidir və
f
əaliyyətdə istiqamət kimi istifadə edilən norma və normativ-
l
ərdən ibarətdir və onun aşağı və yuxarı hədlərini müəyyən edir.
3. T
əlimatlaşdırma həmişə işlərin uğurlu icrasına yönəlmiş
metodiki v
ə informasiya yardımı formasına malikdir.
İdarəetmənin təşkilati sərəncamverici metodlarının ikinci
qrupu s
ərəncamverici təsir metodlarıdır ki, onlar da idarəetmə
orqanlar
ının müntəzəm işinin gündəlik operativ təmin edilmə-
sind
ə istifadə olunur. Bu təşkilati təsir yolu ilə formalaşdırılan
t
əşkilati struktura əsaslanan cari təşkilati iş metodlarıdır. Gömrük
sistemind
ə sərəncamverici təsir metodlarının əsasında səlahiyyət
v
ə vəzifələr dayanır.
İdarəetmənin təşkilati – sərəncamverici metoddlarının
üçüncü qrupu intizam t
əsiri metodlarıdır. Gömrük orqanlarında və
metodlar
ın mahiyyəti məsuliyyət müəyyən edilməsindən ibarət-
dir. Onlar intizam t
ələbləri və məsuliyyət sistemi vasitəsilə ida-
Dostları ilə paylaş: |