11
gömrük r
əsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarəti əməliyyatları, xarici
ticar
ətin lisenziyalaşdırılması və avtomatlaşdırılması (qeyri-tarif
v
ə ya inzibati tənzimlənmə) təcrübəsi ilə bağlı olan müxtəlif göm-
rük m
əhdudiyyətləri və rəsmiyyətdir. Gömrük siyasəti müxtəlif
hüquq normalar
ı və gömrük qaydaları əsasında həyata keçiril-
m
əlidir və bu da gömrük hüququ məfhumunu meydana çıxarır.
Gömrük siyas
ətinin dəqiq hüquqi əsalsandırmaları ilk
növb
ədə ona görə vacibdir ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin bu və ya
dig
ər istiqamətlərini tənzimləyərək onun həyata keçirilmə vasitə-
l
əri istər-istəməz mülkiyyət münasibətləri sferasıfna müdaxilə
etmi
ş olur. Bundan başqa gömrük siyasətinin xarici münasibətlərə
t
əsiri dövlət üçün hüquqi xarakterli öhdəliklər yaratdığından onun
normalla
şdırılması zərurətini doğurur.
Gömrük i
şi – gömrük siyasəti və həmçinin bu siyasəti həya-
ta keçir
əcək vasitələr: mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük
s
ərhədindən keçirilməsinin qayda və şərtləri, gömrük ödənclərinin
tutulmas
ı, gömrük rəsmiləşdirilməsi, gömrük nəzarəti və s. kimi
xarakteriz
ə edilir. Gömrük sərhəddindən mal və nəqliyyat vasitə-
l
ərinin keçirilməsi prinsiplərini nizama salan və rəsmiləşdirmə
əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi üçün mövcud qanunvericiliyə
əməl olunmasını təmin edəcək dövlət tərəfindən müəyyən-
l
əşdirilmiş hərəkət qaydaları gömrük hüquq normaları adlanır.
H
əlli vacib olan təşkilati və idarəetmə problemləri arasında
gömrük sisteminin bu gün üçün v
ə uzun müddətli perspektvi də
kifay
ətcə yüksəlişini nəzərdə tutuan şaxələnmiş, mürəkkəb göm-
rük infratsrukturunun yarad
ılması xüsusi maraq doğurur. Şübhə-
siz ki, inki
şaf etmiş bazar infrastrukturu və onun digər tərkib
hiss
ələri, o cümlədən xarici iqtisadi əlaqələr sektoru olmadan ba-
zar iqtisadiyyat
ı normal fəaliyyət göstərə bilməz.
Qeyd edilm
əlidir ki, gömrük infratsrukturunun təşkili və
inki
şafı-gömrük orqanları vahid sisteminin ayrılmaz atributu,
gömrük i
şinin həyata keçirilməsində onun səmərəli olmasının
şərtlərindən əsas amillərdən biridir. Belə ki, infrastruktur təminatı
bu v
ə ya digər səviyyədə mövcudluğu ilə gömrük işinin həyata
12
keçirilm
əsinin prosedura və mərhələrini müşayiət edir. Ənənvi
olaraq gömrüuk infrastrukturu m
əfhumunun müəyyən edilməsin-
d
ə əsas diqqət ona yönəldilir ki, infrastruktur dedikdə gömrük
i
şinin həyata keçirilməsində, gömrük orqanlarının vəzifələrinin
yerin
ə yetirilməsində tabeli, köməkçi rol oynayan gömrük
mü
əssisələrinin şəbəkəsi nəzərdə tutulur. Belə təşkilatlara gömrük
laboratoriyalar
ı, tədris müəssisələri, elmi-tədqiqat müəssisələri,
hesabla
şma mərkəzləri, poliqrafiya, tikinti, istismar, təchizat və s.
m
ərkəzlərini, müəssisələri aid etmək olar.
«İnfrastruktur» latın sözü olub (infra-altında, struktura-qu-
rulu
ş, təşkilat) «yardımçı quruluş» mənasını daşıyır. Beləliklə,
infratsruktur-orqan
ın normal fəaliyyət göstərməsini təmin edən
istehsal. Qeyri-istehsal, elmi sah
ələr kompleksidir. Gömrük infra-
strukturu dedikd
ə, xarici iqtisadi fəaliyyətin gömrük tənzimlən-
m
əsi şərtlərini, gömrük sisteminin bütövlükdə fəaliyyət göstərmə-
sini t
əmin edən, gömrük nəzarəti ekspertizası, rabitəsi, məlumat
sistemi, gömrük orqanlar
ının maddi-texniki bazası, texniki vasitə-
l
əri, sosial struktur və fəaliyyət növləri kompleksi başa düşülmə-
lidir.
Müasir
şəraitdə gömrük işinin günün tələblərinə cavab verə
bil
əcək səviyyədə qurulması gedişində gömrük əməkdaşlarının
pe
şə hazırlığı, onlara müsbət şəxsi keyfiyyətlər, gömrük qanunve-
riciliyinin mük
əmməl öyrənilib, tətbiq edilməsi bacarığı aşılan-
mas
ı məsələləri ön plana çıxır. Gömrük siyasəti xarici siyasət
f
əaliyyətinin dövlət tənzimlənməsinin əsas prinsipləri ilə müəy-
y
ən edilir:
-xarici siyas
ətin tərkib hissəsi kimi vahid xarici ticarət
siyas
əti;
-xarici ticar
ət fəaliyyətinin vahid dövlət tənzimlənmə
sistemi v
ə onun həyata keçirilməsinə nəzarət;
-vahid valyuta n
əzarət siyasəti;
-xarici ticar
ət fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsində iqtisadi
t
ədbirlərlə üstünlük verilməsi;
13
-xarici ticar
ət fəaliyyətinin iştirakçılarının bərabərliyi və hər
hans
ı formada ayrı-seçkiliyə yol verilməsi;
-xarici ticar
ət fəaliyyətinin iştirakçılarının hüquq və qanuni
maraqlar
ının dövlət tərəfindən qorunması;
-dövl
ətin və onun orqanlarının xarici ticarət fəaliyyətinə
rüsumsuz müdaxil
əsinin, onun iştirakçılarına və bütövlükdə ölkə
iqtisadiyyat
ına zərər vurulmasının istisna edilməsi.
1.2. Az
ərbaycan Respublikasının gömrük sistemində
idar
əetmənin mahiyyəti və təsnifatı
İnsan faktorunu saxlayan istənilən sistemdə olduğu kimi
gömrük sistemind
ə də idarəetmə böyük əhəmiyyətə malikdir.
Gömrük orqanlar
ı sistemində idarəetmənin əas məqsədi gömrük
orqanlar
ı əməkdaşlarının hamılıqla vahid orqanizm kimi təşkil
edilm
əsidir. Ümumiyyətlə idarəetmə nədir? İdarəetmə dedikdə nə
ba
şa dülüşür?
Ədəbiyyatda gömrük orqanlarının da aid olduğu sosial-iqti-
sadi sisteml
ərdə «idarəetmə» anlayışının çoxsaylı tərifləri vardır.
Gömrük orqanlar
ında idarəetməyə xas olan əlamətləri nəzərə
alaraq müxt
əlif xülası edilmiş fikirləri ümumiləşdirməklə ona
a
şağıdakı tərifi vermək olar. İdarəetmə – gömrük orqanları
əməkdaşlarına elə fasiləsiz informasiya təsiri prosesidir ki, idarə-
çilik q
ərarlarının qəbul olunması və həyata keçirilməsi vasitəsilə
d
əyişən xarici və daxili şəraitdə onların məqsədyönlü davranışını
t
əmin edir. İdarəedən təsirin formalaşması və həyata keçirilməsi
üçün idar
əetmə subyektlə (idarəedən sistemin, yarımsistemin),
idar
əetmə obyektinin (idarə olunan sistemin, yarımsistemin) və
onlar
ın arasında müəyyən şəkildə mütəşəkkil birbaşa və əks-
əlaqələrin alması zəruridir.
M
əcmu halda idarəetmə subyekti. İdarəetmə subyekti və
onlar
ın arasında qarşılıqlı əlaqələr gömrük orqanlarında idarəetmə
sistemini
əmələ gətirir. Gömrük orqanlarında idarəetmə subyekt-
l
ərinə idarəetmə qərarları qəbul etmək, tabeliyindəki əməkdaşlara
Dostları ilə paylaş: |