Surxondaryo viloyati xalq ta’limi boshqarmasi Uzun tumani xalq ta’limi bo’limi

10	11	100	101	110	111	1000
1001
5 lik sanoq sistemasida	0	1	2	3	4	10	11	12	13	14
8 lik sanoq sistemasida	0	1	2	3	4	5	6	7	10	11

Jadvaldan ko'rinadiki, turli sanoq sistemalarida o'xshash sonlar bor
ekan. Shu sababli bu sonlarni farqlash uchun informatikada 10₂, 10₅, 10_g
kabi belgilash qabul qilingan.
IV. Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Sonlar alifbosi elementlari haqida so'zlab bering.
   
2. 
   Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma'lumot bering.
   
3. 
   Qadimda nima uchun o'n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?
   
4. 
   Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko'proq foydalanilgan?
   
5. 
   Pozitsiyali sanoq sistemasi deganda nimani tushunasiz?
   
6. 
   Qanday sanoq sistemalari ishlatishga qulay?
   
7. 
   Muhammad al-Xorazmiy haqida so'zlab bering.
   
8. 
   O'nlik sanoq sistemasidagi raqamlarni sanab bering.
   
9. 
   Quyidagi sonlarni razryadlarga ajrating:
   

a) 12056725

b) 34718516

d) 51000020

e) 4568086

f) 2301210763

Mashqlar
1. Ikkilik va sakkizlik sanoq sistemasidagi raqamlar triada usulida quyidagicha kodlanadi:

2 likda	000	001	010	011	100	101	110	111
8 likda	0	1	2	3	4	5	6	7

2.Agar yashil - 1; ko'k - 2; havorang - 3; qizil - 4; sariq - 5; binafsha - 6; olovrang - 7 kabi sakkizlik sanoq sistemasida kodlangan bo'lsa, shu kodlardan foydalanib kamalak ranglarini ikkilik sanoq sistemasida kodlang.
V. Uyga vazifa
Mavzuni o`rganish. 1-9-savollar. 2-mashq
Ko’rildi:
Ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo’yicha
direktor o’rinbosari: __________________ A.Boymurodov
Sana ____________________


Yosh dasturchi to’garagi mashg’uloti. 29-dars.


Mavzu: Ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish.
Maqsad: O`quvchilarfa ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish qoidasini o`rgatish.
DTS: Ikkilik sanoq sistemasida qo`shish, syirish, ko`paytirish amallarini bilish.
Darsning borishi

1. 
   Tashkiliy davr
   
   1. 
      salomlashish;
      
   2. 
      savomatni aniqlash.
      
2. 
   Takrorlash
   

1. Sonlar alifbosi elementlari haqida so'zlab bering.
2. Sanoq sistemasi asosi, raqamlar, sonlar haqida ma'lumot bering.
3. Qadimda nima uchun o'n ikkilik sanoq sistemasidan foydalanilgan?
4. Yigirmalik sanoq sistemasidan qaysi mamlakatda ko'proq foydalanilgan?
5. Pozitsiyali sanoq sistemasi deganda nimani tushunasiz?

3. 
   Yangi mavzuni o`rganish.
   

Kompyuterlar ishlab chiqarila boshlanganda kompynterlarning ishlash prinsipi bilan bogiiq boigan axborotlarni ikkilik sanoq sistemasidakodlash va amallar bajarish masalasi yuzaga keldi. Chunki, kompyuterga biror amalni bajarishni o'rgatish uchun inson shu amalni qanday bajarilishini tasavvur qilishi zafurdir. Demak, kompyuterlarni ishlash prinsipini
o'rganish uchun ikkilik sanoq sistemasida amallar qanday bajarilishini bilishingiz maqsadga muvofiqdir.
Ikkilik sanoq sistemasida arifmetik amallar
Kundalik hayotimizda ishlatiladigan o'nlik sanoq sistemasidagi sonlar ustida arifmetik amallar bajarish usullanni bilamiz. Mazkur usullar boshqa barcha pozitsiyali sanoq sistemalari uchun ham o'rinlidir.
O'nlik sanoq sistemasida qo'shish amalini ko'rsak, biz avval birliklarni, so'ng o'nliklarni, keyin yuzliklar va hokazolarni o'zaro qo'shib boramiz. Bu jarayon barcha pozitsiyali sanoq sistemalari uchun o'rinli bo'lib, toki oxirgi qiymat bo'yicha eng katta razryadni qo'shishgacha davom etadi. Mazkur jarayonda shu narsani doim eslash kerakki, agar biror razryad sonlarini qo'shganimizda natija sanoq sistema asosi qiyrhatidan katta chiqsa, yig'indining sanoq sistema asosidan katta qismini keyingi razryadga o'tkazish kerak.
Masalan, o'nlik sanoq sistemasida:

19327510 + 7953810 198310

27479610

Ma'lumki ikkilik sanoq sistemasi faqat ikkita: 0 va 1 raqamlaridan tashkil
topgan. Shu sistemada qo'shish, ayirish va ko'paytirish amailari quyidagicha
bajariladi:

Qo`shish		Ayirish		Ko`paytirish
0+0=0 0+1=1 1+0=1 1+1=10		0-0=0 1-0=1 10-0=10 10-1=1		0  0=0 0  1=0 1  0=0 1  1=1

Endi yuqoridagi jadvallar yordamida ikkilik sanoq sistemasidagi sonlar ustida turli arifmetik amallar haiarishga doir misollar ko'ramiz.