T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nasreddin Hoca
100 çalışmış bütün baskıcı odakların karşısında Hoca’nın hikâyelerine yer eden panzehiri kullanmıştır. Bu yerel dokunun dikkat çekici bir boyutu da insanoğlunun sert dünya önünde bulduğu çözümlerin evrensel içeriğin bir parçası olduğunu kanıtlamasıdır. Nasreddin Hoca hikâyelerini uzak-doğu haika ve renga’larıyla, karanlık ortaçağ Avrupa’sının ışıltılı carmina burana metinleriyle karşılaştırdığımızda netleşen bir görüntüdür bu. Nasredddin Hoca çalışmasının, öte yandan, çağımızın en güçlü kültür bilginlerinden birinin, Pertev Naili Boratav’ın “opus magnum”u olduğu düşünülürse, kitabı bütünüyle sıra dışı kılan özellik açığa çıkacaktır. 78 Enis Batur’un kültürde seçiciliği ve Nasreddin Hoca hakkındaki bu uzun iki önsözünden sonra kitabı incelemeye başlayabiliriz. Kitap, fıkraların bulunduğu bölümden önce fıkraların toplanma biçimlerini ve nasıl seçildiklerini açıklayan bölümlerle başlamaktadır. Bu bölümler ve içerikleri aşağıdaki gibidir. Eski yazmalarda Nasrettin Hoca fıkraları başlıklı bölümde şu bilgiler yer almaktadır. Bortav bu incelemesini 1963’te “Oriens” de yayınlamıştır. Derginin adı Milletler Arası Şark Tetkikleri mecmuasıdır. Makalede ilk olarak Hoca’nın doğum yeri üzerine kimi tartışmalar anlatılmaktadır. Hocanın gerçekten Sivrihisarlı olup olmadığı çeşitli yerli ve yabancı araştırmacıların kaynakları kullanılarak açıklanmaya çalışılmaktadır. Bölümde yer alan; “Yirmi sekizinci Mehmet Çelebi’nin 1722 tarihli seyahatnamesi Nasrettin Hoca fıkraları ile birlikte başka konularda, başka kişilere ilişkin 181 güldürü metnini içeriyor” bilgisi tanınan bir kişiliğin kaleminden çıkması 78 Pertev Naili Boratav, Nasreddin Hoca, İstanbul, 2006, s. 7–8 101 bakımından önemlidir. Devam eden bilgiler başka güldürü metinlerinin de Nasrettin Hoca başlığı altında toplanıp tek bir tarihi kişiliğe mal edilip edilmedikleri konusunu ele almaktadır. Bu tartışmalar çeşitli maddeler altında sürdürülmüştür. Bu maddelerde Boratav, incelediği kaynaklardaki Nasreddin Hoca fıkralarını karşılaştırdığını anlatmaktadır. Metnin sonunda şu görüşlere yer verilmektedir: Türkçe metinler ve çevirileri ile Nasreddin hikâyeleri külliyatının yeni bir baskısı beklenen, önemli bir iştir. Doğu ülkeleri sözlü-yazılı halk edebiyatının bu ilginç türü üzerine incelemelere kaynaklık görevini yapacak olan böyle bir yapıtın meydana getirilmesi başlıca dileğimizdir. Nasreddin Hoca’nın Gerçek Kişiliğini Saptama Yolunda Girişilen Denemeler Üzerine başlıklı bölümde açıklanan konular şunlardır: Nasreddin Hoca’nın tarihlik- gerçek kişiliği üzerine bugüne kadar yapılmış araştırmalar, onun hikâyelerinde ve kimi oldukça yeni belgelerde belirtildiği gibi, Timurlenk’in Anadolu’yu ele geçirdiği çağda, yani 14. Yüzyılın sonlarında değil, bir yüzyıl daha önce, 13. Yüzyılda yaşamış olması ihtimalini düşündürüyorlar. Son yirmi yılda yayınlanmış incelemeler, sorunun bu yönüne tam bir karşılık vermemiş olmakla beraber, yeni katkılar ve yorumlar getirmişlerdir. 1941’de yayınladığı bir yazıda İsmail Hami Danişmend, gerçek tarihlik Nasreddin Hoca’ya mal edilen kaba hikâyeler ve halkın kaba içgüdülerini meydana vuran uydurmalarla onun gerçek kişiliğini yitirmiş ve böylece haksız yere kötü bir ün kazanmış olduğunu ileri sürerek ona gerçek kişiliğini ve değerini verme çabasına girişiyor. Boratav bu bilgilerden sonra İsmail Hami Danişmend de dâhil olmak üzere diğer önemli araştırmacıların Hoca ve zamanı ile ilgili tartışmalarını makalesinde detaylarıyla incelemiştir. Makalesinin 102 sonunda ise Hoca’nın gerçek kişiliği hakkında kendi görüşlerini şu şekilde açıklamaktadır: yazılı gelenekte, Nasreddin Hoca’ya mal edilen fıkraların sayısı uzak geçmişe doğru gidildikçe azalıyor. Bu olgu, toplumsal gelenekte yaşayan bir takım anonim fıkraları zamanla Nasreddin Hoca’nın adına bağlanmış olacağı faraziyesini güçlendirir. Onun kişiliği toplumsal geleneğe üstün gelmiş ve o böylece Sivrihisarlılar topluluğu içinde o topluluğun sözcüsü olmuştur; zamanla Sivrihisarlılar üzerine anlatılan hikâyelerin yerine Nasreddin Hoca’nın başından geçmiş diye bilinen hikâyeler olmuştur. Benim bu bildirim, sadece kişilik –tarihlik- gerçekle folklorik “masallaştırma” ilişkilerinin bir yönünün incelenmesi bakımından ilginç görünen bir soruyu tartışma konusu olarak koymayı amaçlıyor. Yazma ve basma fıkra kitaplarının daha sıkı, daha etraflı bir tahlili elbette meseleyi aydınlatma imkânı verecektir. 79 Nasreddin Hoca’nın Kişiliğini ve Fıkralarını Yorumlama Denemeleri Üzerine adlı bölümde ise şu görüşler tartışılmaktadır: Hoca’mızın tarihi/gerçek kişiliği hakkında en eski bilgiyi 1480’de yazılmış olan “Saltukname” adlı eserde buluruz. Eserin yazarı Ebul Ayri Rumi bildirdiğine göre Sarı Saltuk, Akşehir’e vardığında Nasreddin Hoca’ya rastlamış. Bu kaynaktan yararlanan incelemelerin yayınlanmasından önce de, Hoca’nın, birçok hikâyelerinde ve Evliya Çelebi’den başlayarak yazılı kaynaklarda anlatıldığı gibi Timur ve birinci Beyazıt çağdaşı değil, 13. Yüzyılda, Anadolu Selçukluları döneminde yaşamış bir kişi olduğu genellikle kabul edilmişti. Hoca’nın gerçek tarihi kişiliği üzerinde duran çağdaş araştırmacılardan İsmail Hami Danişmend bu 79 A.g. e. s. 23–27 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|