T. M. Abdullayeva az
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ
T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 46 tam inamla demək olar ki, XIX əsrin sonlarında və XX əsrin əvvəllərində yetişmiş ziyalılar nəsli öz tarixi missiyasını şərəflə yerinə yetirmiş, mənsub olduqları xalqa vicdanla xid- mət göstərmiş, epoxanın sosial-mənəvi gerçəkliklərini doğru və dürüst əks etdirmişlər. Ə.Hüseynzadə dövləti idarəetmə və siyasət haqqında “Siyasəti-fürusət” əsərini yazıb, məsələyə dövrünün təfəkkürü zirvəsindən baxırdı (31). Əsərdə qaldırılan bütün problemlər, yəni ədibin milli əsarətin, istibdadın ifşası ilə əlaqədar irəli sürdüyü siyasi-ictimai məqamın müvafiq nəticələri son dərəcə bədii vasitələrlə, rəmzi işarələrlə, incə eyhamlarla ifadə edilmişdir. Əsər sərlövhədən tutmuş son sözə qədər simvolika ilə yazılmışdır. Əsərin hətta sərlövhəsi də rəmzi mənada “Siyasəti-fürusət” – “at minmək siyasəti” adlandırılmışdır (31,30). Ədəbiyyatşünas Ofelya Bayramlı kitaba yazdığı müqəd- dimədə göstərir ki, “Oxucuların “canım, məmləkətlərin idarə üsulu ilə atların nə münasibəti var?” sualına Əlibəy Hüseyn- zadənin cavab olaraq Conatan Sviftin “Qulliverin səyahəti” əsərində atlar ölkəsinin azadlıq və demokratik dövlət quruluşu ideyasını yada salmasından belə bir fikir hasil olur ki, “fürusət”in rəmzi mənası atların azadlıq və demokratiyası deməkdir” (31, 31). Əsər belə başlayır: “Hər bir sənənin xitamında qəzetlərin geriyə ətfi-nəzərlə bir sənəlik vüquata bir icmal yazmaq adətləri vardır. Mən də keçən səneyi-qəməriyyə zərfində gördüklərimizi, eşitdiklərimizi xülasə etmək istərdim. Bu isə uzun bir şey olub, qarelərimizi nafilə yerə yoracağından T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 47 sənənin son ayları ilə, bilxassə “Füyuzat” məcmuəsi müvəq- qətən qapandığı andan bəri keçən müddətlə iqtifa edəcəyəm. Məqaləmin sərlövhəsinə gəlincə orada sadə “İcmal” ya “Xulasə” yazacağıma, doğrudan-doğruya bu icmalın nədən ibarət bulunacağını iki kəlmə ilə göstərməyi təfhim etməyi tərcih etdim. Ancaq “Siyasəti-fərasət” yazmaqdan qorxdum: Çünki mürəttiblərimiz ehmal göstərirlərsə, kim anlaya bilir ki, “fərasət”dən muradım fa-nın kəsrəsi ilə deyil, fəthəsi ilə olan “fərasət”dir. Hal belə olduqca “fürusət”, ya “fürusiyyət” yaz- maq daha münasib olmazmı? Bunun isə “at” yetişdirmək, və “ata minmək” elm və sənəti olduğunu və çox kərrə də ümuri-siyasətdə lazım gələn “zehn açıqlığı” ilə “fərti-idrak” ilə bir münasibəti bulunma- dığını hər kəs bilir. Qaldı ki, “siyasət” kəlməsi, burada nə fəthə, nə kəsrə və nə mütəradif bir lüğət yardım edəmi- yəcəyindən kəlmeyi olduğu kimi mühafizə ilə haqqında bir az izahat verməyə məcburam. Siyasətin bir mənası cəza, cəza xüsusunda ibrazi, şiddət və hətta edam cəzası deməkdir. “Russkoye znamya” isə həmavazı olan sair irtica qəzet- ləri ilə siyasətə bundan başqa zatən bir məna da vermiyorlar. Bunlarca “siyasət” demək təziyanə, ya təziyanə ilə döyüb öldürmək və “siyasəti-fürusət” demək atı ölüncəyə qədər qamçılamaq, qırbaclamaq deməkdir. Lakin ərəblər cildləri əs- mər, ya siyah olmaqla bərabər Rusiya “qaraüz”lərinə bu xüsus- da iştirak edəmiyorlar. Onlar diyorlar ki, “siyasət” ləfzinin idareyi-məmləkət və münasibəti-düvəl (dövlətlərin münasibəti - Red) elmi kimi digər mənaları daha vardır. İştə mənim də murad etdiyim bu mənalardır. Ehtimal, T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 48 burada qarelərim təəccüb edib deyəcəklər ki, canım, idareyi- məmləkət ilə, hikməti-hökumət ilə atların nə münasibəti var?! Qarelər ingilis olsa idi, buna heç təəccüb etməzlər idi” (31, 35). Əli bəy sözünə davam edərək yazırdı: “İngilislərə ədibi- məzhəkənəvis məşhur Svift “Siyahətnameyi-Qulliver”də İngilis hökumətindən daha adil, daha məqul (ağıllı - Red) bir natiq və mədəni əfras hökumətinin mövcud bulunduğunu anlatmış idi. Ancaq gedib bunların ölkəsini istimlak etməmə- lərini və əsla işlərinə müdaxilə eləməmələrini şədidən tövsiyə- də dəxi bulunmuş idi. Çünki ingilislər öylə bir xəyalda bulun- duqları təqdirlə ingilis səltənətinin, ingilis sərvətinin məhv və münqəriz (tükənmiş – Red.) olacağı mühəqqəqdir diyordi. Şimdi rus mühərrirlərindən Doroşeviç iddia ediyor ki, hökumət üçün qeyri-natiq və qeyri-mədəni atların dəxi ümuruna müdaxilə az təhlükəli deyildir. Əxirən rus qəzetə- lərinin birində bu zat il başı münasibətilə keçən 1907 səneyi- miladiyyəsi zərfindəki vüquata bir nəzər yolu “Oktyabrist”lə- rin vücuda gətirdikləri üçüncü dövlət dumasının, iki-üç aylıq məsai və xədəmatını xülasə ediyordu, diyordu ki, bütün bu məsai ancaq kazak atları quyruqlarının uzadılmasına, ya qısal- dılmasına dair olan uzun-uzun mübahisat və münaqişatdan ibarətdir!.. Hər nədənsə quyruq mübahisatı bu günlərdə moda hökmünə keçmişdir. Bir dərəcədə ki, bizim “Doğru söz”lü Əhməd Kamal bəy əfəndi həzrətləri belə modaya tabe olmaq- dan bir türlü kəndini alamıyor. “Məktəb” kəlməsinin yerli naqis şivəmizdə dəmbali-təbiisi olan “xanə” ləfzinə dair açdığı Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|