T. M. Abdullayeva az
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ
T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 55 rəkat olduğu üçün o, təkcə sadə, savadsız kütlə içərisində de- yil, eyni zamanda xalqın savadlı, ziyalı sayılan təbəqəsi ara- sında aparılmalı idi. Bu, onunla əlaqədar idi ki, yerli ziyalıların bir çoxunda milli şüur zəif idi, bu bir tərəfdən imperiya siyasətinə xidmət edən təhsil sisteminin "xidməti" idisə, digər tərəfdən fərdi şəkildə bəzi ziyalıların assimilyasiyaya uğrama qabiliyyətinin yüksək olması ilə bağlı idi. Öz kökündən müəy- yən dərəcədə ayrılmış bu cür ziyalılarda milli şüur oyatmaq heç də savadsız kütləni maarifləndirməkdən az zəhmət tələb etmirdi. Mirzə Cəlilin “Anamın kitabı” pyesindəki iranpərəst, rusofil və osmanlılaşmış üç qardaşın obrazını xatırlamaq kifa- yətdir. Əsrin “əcnəbilərin seyrə balonlarla çıxdığı” bir çağında “bizim hələ avtomobil minməməyimiz”i bir tarix, həyat faktı kimi təsdiq etməkdə müxtəlif ədəbi-estetik qütblərin ziyalıları yekdil olmaqla yanaşı, onun səbəblərini başa düşüb göstər- məkdə də eyni həmrəylik nümayiş etdirirdilər. “İştə elmsizlik, sənətsizlikdəndir ki, bütün balalarımız kömürçü, çayçı və nəçi” (124). Böyük milli-tarixi mədəni proseslərin həyata keçiril- məsində bütün ictimai-siyasi xadimlər, elm və sənət adamları ədəbiyyatın müstəsna, aparıcı rolunu istisnasız olaraq qeyd edirdilər. Əslində bu – dövrün öz xarakterindən irəli gəlirdi. Geniş xalq kütlələrinin demək olar ki, əksərən savadsız olduğu bir mühitdə xalqın öz milli-tarixi yaddaşını əsasən folklor, bədii ədəbiyyat vasitəsilə yaşatdığı bir dövrdə yeni, müasir maarifçi ideyaları da şüurlara məhz bu yolla çatdırmaq müm- kün idi. Bu isə ədəbiyyatın, söz adamlarının qarşısına xüsusi T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 56 tələblər qoyurdu. Məsələnin bu tərəfini nəzərdə tutaraq M.Ə.Rəsulzadə yazırdı: “Mətbuat və ədəbiyyatı mühitin, baş- qa bir təbirlə millətin həyat və hissiyatını inikas etdirən bir ayinə təsəvvür edirsək (şübhəsiz ki, böylədir), onda nöqsan- larını islah üçün əsaslı bir vasitəyə müraciət olunmalıdır. Məlumdur ki, mağazaların camkanlarını dolduran yazılar əksəriyyətlə cavanlarımızın qələmlərindən çıxıyor. Cavanlar – içlərində bəzi xudpəsəndləri olmaqla bərabər – çox kərədə səmimiyyət və hüsniyyətlə qələmə sarılıyorlar. Arzu olunan nəticəni verə bilmiyorlarsa, qüsur özlərində deyil, mühitimizin əməli-nöqteyi nəzərindəki boşluğundadır. Böyük əməllərə malik olmayan yazıçıdan, əmin olunuz ki, fövqəladə və müasir bir əsər gözləmək xətadır. Binai-aliyə böyük əməllər nəşrinə xidmət edəlim ki, bütün nöqsanlarımızı ancaq bu islah edə biləcək, diriliyimizə milli bir dirilik bəxş edəcəkdir. Digər bir nəzərə görə, həqiqi ədəbiyyat ancaq o ədəbiyyatdır ki, mühitin ehtiyacına cavab versin və millətin həyatını və həyati yara- larını necə ki, lazımdır, təsvir eləsin” (147, 67). O daha sonra fikrinə davam edərək aşağıdakı nəticəyə gəlirdi: “Şübhəsiz ki, bu nöqteyi-nəzər səhihdir. Binai-aliyə istədiyimiz bir ədəbiyyatı vücuda gətirmək, hüsulunu arzu etdiyimiz fikir və məsləkin cərəyanını doğura bilmək üçün hər şeydən əvvəl, milli ehtiyacı öyrənib də ögrətməliyiz. Ehtiyac- larımız lüzumi dərəcədə anlaşıldımı, sonra çarəsini düşünmək və düşüncə əsnasında da diriliyimizin münəccisi ola biləcək böyük əməli tapmaq müşgül bir iş degildir” (147, 67). XX əsr Azərbaycanın ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni tarixi- nin ən böyük simalarından birinin ədəbiyyatımızın böyük milli T.M.ABDULLAYEVA AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ FİKRİNDƏ QƏRBÇİLİK MEYLLƏRİ 57 amallara xidmətdə müstəsna rolu barədə fikirləri bu cür sərrastlıqla ifadə olunurdu. “Ehtiyaclarımızı lüzumi dərəcədə” anladan, “sonra çarəsini düşünməyə” sövq edən əsərlər meyda- na çıxanda bu, əsrin əvvəllərinin həyatında böyük hadisəyə çevrilirdi. Və yaxud Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” pyesinin tamaşaya qoyulması münasibətilə Seyid Hüseyn yazırdı: “...həm də bu cür pyesalar bu cahil, bu avam, bu bədbəxt mil- ləti ayıldar, huşyar edər, həm də bəzi şarlatanların nə olduğunu meydana qoyar” (126). Məsələ burasında idi ki, ənənəvi ədəbiyyat, xüsusilə, şeir bolluğu olması da bir fakt idi, lakin bu bolluq zəmanəylə ayaqlaşan, milli tərəqqiyə xidmət edən bir bolluq olmayıb, epi- qon ədəbiyyatın yerində sayması idi və o artıq öz ömrünü yaşamış bir mərhələ kimi yenilik tələb edirdi: “...Gah gülün bülbülə məhəbbətini, gah da “ay üzlü”, “sərv boylu”, “tuti kimi şirin sözlü” gözəlləri dəbdəbəli bir dildə tərənnüm edən əldəqayırma şairlərin erotik şeirləri süni və yeknəsəq forma və məzmunu ilə hamının zəhləsini tökmüşdür, müasir oxucuların tələblərini ödəmir” (34, 58). Ədəbi-tənqidi görüşləri ictimai-siyasi dünyagörüşü və elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə sıx bağlı olan, dövrünün çox görkəmli mədəni simalarından biri Firudin bəy Köçərlinin bu qənaəti həqiqi vəziyyəti çox sərrast ifadə edirdi. Həmin qəbildən olan ədəbiyyata hələ XIX əsrin 70-ci illərində maarifçi realizmin görkəmli nümayəndəsi N.Vəzirov ilk milli qəzetimiz “Əkinçi”də oxşar münasibət bildirirdi: “...Siz çəkən zəhmət nahaq zəhmətdir. Ondan nə bizə, nə bizim övladımıza Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|