T texniki kolleci

TORMOZLAMA ZAMANI AVTOMOBİLİN HƏRƏKƏT TƏNLİYİ 
Tormozlama zamanı avtomobilə təsir edən xarici qüvvələr şək.16-da göstərilmişdir.
Avtomobilin yavaşımasını təmin edən əsas qüvvələr təkərin yolla toxunma müstəvisi 
üzrə təsir göstərən və avtomobilin hərəkət istiqamətinin əksinə yönələn 
F
𝜏
1
və 
F
𝜏
2
tormoz qüvvələridir. İlişmə kifayət qədər olarsa 
F
𝜏
1
və 
F
𝜏
2
qüvvələri körpülərin tormoz 
mexanizmlərinin yaratdığı tormoz momentləri ilə müəyyən olunar:
0
/
r
M
F
i
i



. 
Tormoz qüvvələrindən başqa avtomobilə təkərlərin diyirlənmə müqavimət qüvvələri 
F
f l
və 
F
f2
, yoxuşluq müqavimət qüvvəsi 
F
i
və havanın müqavimət qüvvəsi 
F
w
təsir göstərir. 

---

F
w

R
Z 1
R
Z 2
L
b
a
F
f1
F
f
F

F

F
j
F
i
G cos 
a

2
1
2
Şək.16. Tormozlama zamanı avtomobilə
təsir edən qüvvələr sxemi 
Bütün qüvvələrin dayaq səthinə paralel müstəvi üzrə proyeksiyalarının cəmi avtomobilin 
ətalət qüvvəsinə bərabərdir. Tormozlama zamanı avtomobilin hərəkət tənliyi aşağıdakı 
kimi olar: 
w
i
f
f
a
F
F
F
F
F
F
j
m






2
1
2
1





, (10) 
burada 
δ
τ 

tormozlama zamanı avtomobilin fırlanan kütlələrinin təsirini nəzərə alan 
əmsaldır, 
δ
τ
= 1,03... 1,05. Tormozlama zamanı fırlanan kütlələrə adətən, təkcə 
təkərlərin kütləsi aid edilir. Tormoz qüvvələrinin mümkün maksimal qiymətləri ilişmə 
şərtinə görə məhdudlaşır:
zi
i
R
F



, 
Aşağıdakı əvəzləmələri qəbul edək: 
a
G
F
F
F








2
1
; 

D
G
V
A
k
a
a
w
w


2
τ
γ
, 

---

burada 
γ
τ

xüsusi tormoz qüvvəsi; 
D
t

tormoz faktoru adlanır.Bu əvəzləmələri (10)-də 
yazaraq, diyirlənmə və yoxuşluq müqavimət qüvvələrini yolun müqavimət əmsalı ilə 
ifadə edib, dəyişiklik aparsaq 









D
g
j
alarıq. Tormoz faktorunun son həddi qiymətləri avtomobilin parametrləri ilə tam 
müəyyən olunur.Avtomobilin maksimal yavaşıma təcili eyni sürüşmə ilə diyirlənən bütün 
təkərlərdə xüsusi tormoz qüvvələri 
φ
max
-a bərabər olduqda alındığından, bu hal üçün 
tormoz faktoru 
a
a
w
w
G
V
A
k
D
2
max
τ



, 
yavaşıma təcili isə









ψ
G
V
A
k
δ
g
a
2
a
w
w
max
τ
гяр

j
olar. Havanın və yolun müqavimətləri nəzərə alınmazsa 
max
max
τ
гяр
g
δ
g




j
alarıq. İşçi tormoz sistemləri layihələndirilərkən təkərlərdəki maksimal tormoz momenti 
ilişmə şərti ilə mümkün tormoz momentindən böyük götürülür. Buna görə də maksimal 
tormoz momentləri hesablanarkən gücləndiricisi olan minik avtomobillərində 
φ
max
= 
0,85...1; gücləndiricisi olmayan minik avtomobillərində isə 
φ
max
= 0,75...0,85 götürülür. 
Yük avtomobillərində tormoz mexanizminin təkərin daxilində yerləşdirilmə mürəkkəbliyi 
nəzərə alınaraq 
φ
max
= 0,6...0,65 götürülür.