T texniki kolleci

tərfdə o 
bölgü olan şkala, üst lövhədə isə göstərici ox vardır.İbarətdir .1Göstərici ox, 
2.Şkala. 3.Dayaq.4.Üst lövhə.5.Alt lövhə.6.Nizamlana qaykaları.
Alışdırmanın
qurulması
.----Alışdırmanın qurulması qırıcı-paylayıcının intiqal valı ilə 
düzgün birləşdirilməsi və mühərrik silindrlərinin iş qaydasına birləşdirilnəsi üçün 
lazımdır.Alış-anın quruulması 1-ci silindrdən boşalanıb aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır.1.1-
ci silindrin porşenini sıxma taktının sonuna müvafiq olaraq,yuxarı kənar vəziyyətdə
gətirməli.2.Qırıcı-paylayıcının gövdəsini yuvaya quraşdırmalı, oktan korrektoru 
əqrəbini ilə şkalanın sıfır işarəsi üzərinə qoymalı.3.Qırıcının kontaktları arasındakı
araboşluğunu yoxlamalı,lazım gələnsə nizamlanmalı və kontaktları aralanmanın
boşlanğıcı vəziyyətində qoymalı.4.Paylayıcı rotorunu,qapağını yerinə qoymalı və
məftilləri şamlara birləşdirməli.5.Avt-bili isə salaraq alışdırmanı qurulmasını
yoxlamalı 1-ci silindrin porşeninin yuxarı kənar vəziyyətdə gətirmək üçün şam 
taxılan deşiyi tıxağa bağlamalı və mühərrikin d/valının silindrdə təzyiq əmələ,gələn
qədər fırlatmalı (havanın fışqırması yaxud tıxagın itələnib deşikdən çıxması təzyiqin
yarandığ göstərəcəkdir).Qaz-53A avt-də porşen y.ö.n.-nə dəqiq gətirmək üçün 
d/valın qasnağındakı nişanı göstərici oxun tuşunda qoymaq lazımdır.ZİL-130 avt-də
1-ci silindrin porşenini sıxma taktının arxırında y. ö.n.-nə dəqiq gətirmək üçün
d/valın qasnağındakı deşik formalı niçanı fırlanma tezliyini məhdudlayan vericinin
göstəricisindəki a.ö.n. işarəsinin tuşunda qoyur. 
AVTOMOBİL HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT.
Avt-bil (qədim yunan avto---özü və latın mobilis---hərəkət edən) sözlərindən
ibarət olub,özü hərəkət edən deməkdir.Avt-bil mürəkkəb maşın olub bir sıra
mexanizm və sistemlərin məcmusudur.Avt-rin konstruksiyaları müxtəlif olsa
da,əksər avt-rdə əsas mexanizərin quruluş və iş prinsipləri eynidir və tərtibat 
sxemlırində də oxşarlıq çoxdur. Dünyadakı bütün avt-rin əksəriyyəti eyni
konstruksiyaya malikdir və eyni fiziki qanunlar əsasında işləyir,biz sizinlə bunu 
aydınlaşdıracağıq.Avt-bil mühərriklə hərəkətə gətirilən sərnişin, yük və ya xüsusi
avadanlıq daşıyan tək vasitəsidir.Avt-bil mürəkkəb maşın olub çox sayda detal(15-

---

25min), qovşaq,mexanizm,aqreqat və sistemlərdən ibarətdir. Detal—yığma
əməliyyatları olmadan,biricinsli materialdan (adına və markasına görə)hazırlanan
məhsuldur. Qovşaq,mexanizm və ya aqreqatın yığılmağa başladığı detal,baza detal
adlanır.Qovşaq—bir-biri ilə öz aralarında yiv, pərçim,qaynaq və ya digər birləşmə
ilə birləşən bir neçə detal yığımıdır.Mexanizm-öz aralarında hərəkət və sürətli çevirən 
detallar və ya qovşaqlar yığımıdır.Aqreqat—bütün halda birləşmiş bir neçə mexanizmdir. 
Sistem—iş zamanı müəyyən olunmuş funksiyanı yetinə yetirən,qarşılıqlı təsirdə olan 
mexanizm,cihaz və digər quruluşlar yığımıdır. Avt-bil konstruksiyalarının
mürəkkəbliyinə baxmayaraq onların oxşar cəhəti çoxdur.Bütün mexanizmlər, 
aqreqatlar və sistemlər avt-bilin əsas tərkib hissələri olan üç hissəsini təşkil edir. 
mühərrik,kuzov və şassi.Mühərrik—avt-bilin hərəkətini təmin edən mexaniki enerji
mənbəyidir.Mexaniki enerji digər növ enerjinin (yanan yanacağın .elektrik enerjisi,
qabaqcadan sıxılmış enerjisi və s) çevrilməsi hesabına əldə edilir.Qeyri-mexaniki enerji
mənbəyi ,adətən avt-bildə olur və vaxtaşırı doldurulur.Müasir avt-billərdə enerji
mənəyi kimi mənşəli maye yanacaqla (benzin və dizel yanacağı) və ya qazla işləyən
porşenli daxili yanma mühərrikləri daha geniş yayılıb.Kuzov-- sürücü, sərnişinlər
və baqajın yerləşdirilməsi və onların xarici təsirlərdən(külək,çirk və s.)qorunması 
üçün nəzərdə tutulur. Avt-bilinin kuzovu mühərrikin arxasında üstündə yerləşdirilmiş
sürücü kabinəsindən platformasından ibarətdir.Minik avt-rində və avtobuslarda
sürücü yeri və s.) qorunması üçün nəzərdə tutulur.Avt-bilinin kuzovu mühərrikin
arxasında üstündə yerləşdirilmiş sürücü k və sərnişinlər üçün bəzi təhlükəsizlik 
quruluşları və s.) “kuzov” sisteminə daxil olunması qəbul edilib. Şassi-- mexanizm, 
aqreqat və sistemlərin yığımı olub avt-bilin hərəkətini və idarə olunmasını təmin edir. 
Şassiyə aparan hissə (çərçivə .qabaq və arxa asqılar,təkərlər. körpülər), transmissiya, 
idarə mexanizmləri (sükan idarəsi və tormoz sistemləri) daxildir.Aparan sistem 
(aparan hissə)- digər bütün qovşaqların, aqreqat və sistemlərin yerləşdirilməsi və
bərkidilməsi üçündür.O çərçivə (yük avt-billəri və avtobuslarda) hazırlanan bilər. 
Müasir Aparan çərçivənin tipindən asılı olaraq avt-billər çərçivəli, çərçivəsiz və ya
inteqrasiya olunmuş çərçivəli adlanır.Transmissiya—(güc ötürməsi) enerjini
mühərrikdən təkərlərə ötürür və onu təkərlərdə istifadə etmək üçün səmərəli
formaya çevirir. Transmissiyalar mexaniki,elektrik,hidrohəcm və kombinə edilmiş olur 
(elektromexaniki və hidromexaniki). Müasir avt-rdə mexaniki və hidromexaniki
transmissiyalar daha geniş istifadə edilir.Arxa təkərləri aparan avt-rdə transmissiya 
ilişmə muftasından, ötürmələr qutusundan, kardan ötürməsindən,baş ötürücüdən, 
diderensialdan və yarımoxlardan ibarətdir.Baş ötürücü, diferensial və yarımoxlar
aparan körpünün tirində yerləşdirilir.Qabaq təkərləri aparan avt-bildə, transmissiyada
ötürmələr qutusu ilə baş ötürücü arasında kardan ötürməsi olmur. Bütün təkərləri
aparan avt-bildə transmissiyaya əlavə olaraq aparan körpülərlə kardan ötürməsi ilə

---

birləşən paylayıcı qutu daxil olur. Mühərrik, ilişmə muftası və ötürmələr qutusu
sərt birləşdikdə belə konstruksiya güc aqreqatı adlanır.Asqı-- təkərləri aparan
sistemlə elastiki birləşdirir və hərəkət zamanı hərəkət səlisliyini təmin edir,yəni
sürücünü, sərnişinləri və yükləri yolların nahamarlığından yaranan və təkərlər
tərəfindən qəbul edilən zərbələr və takanlardan qoruyur. Asqılar iki qrupa bölünür:asılı 
və qeyri-asılı.Təkərlər- avt-billi yolla əlaqələndirir,onun hərəkətini və dönməsini
təmin edir.Təkərə mühərrikdən güc və burucu moment ötürülərsə ona aparan 
təkər,əks halda isə aparılan təkər deyilir.Avt-bilin dönməsini təmin edən təkərlər
idarə olunan təkərlər adlanır.Aparan və idarə olunan təkərlərə kombinə edilmiş
təkərlər deyilir.Körpülər-- avt-bilin aparan sistemini saxlayır.Avt-bildə aparan, 
aparılan, idarə olunan və ya kombinə edilmiş təkərlər yerləşdirilir.Avt-bilin
idarəetmə sistemlərinə- aşağıdakılar daxildir: sükan idarəsi,tormoz sistemləri,avt-bilin
digər sistemlərinin,transmissiya.kabinədə tempuratur və idarə edilməsi.Sükan
idarəsi-- hərəkət istiqamətini dəyişir və avt-bilin dönməsini təmin edir.Tormoz
sistemləri-- avt-bilin hərəkət sürərini azaldır,onu dayandırır və yerində dayanaraq
hərəkət zamanı və dayanacaqlarda təhlükəsizliyi təmin edir. Avt-bil ümumilikdə
idarəsi adlanan bir neçə tormoz sistemi ilə edilir.
 
NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN TİPLƏRİ.---Müasir avt-rin böyük sayda model və 
konstruksiyaları müəyyən tiplırə(və ya siniflərə) bölünə bilər.Nəqliyyat vasirələrinin(N 
V) daha yeni təsnifatı onların təyinatı ilə bağlıdır.Bu təsnifat Beynəlxalq İSO 3833
standartında verilib.NV-nin bütün parkı mexaniki (mühərrikli NV) yedəyə alına NV 
(qoşqu və yarımqoşqular) bölünür.Mexaniki NV, yedəyə alınan qoşqu və yarımqoşqu
avt-bil qatarı adlanır.Təyinatına görə NV aşağıdakılara bölünür. ---minik avt-billəri

---

əsasən adamların və adamın baqajlarının daşınması üçün nəzərdə tutulur və 
sürücü yeri də daxil olmaqla 8-ə qədər sərnişin yeri olan mexaniki NV-dir. 
Bunlardan başqa, bir sıra ayrı qrup avt-billər yəni,yuxarıda verilmiş seqmentlərin
heç birinə uyğun gəlmir. ---yük av-billəri əsasən yüklərin və ya xüsusi avadanlığın 
daşınması üçün nəzərdə tutulan NV-dir.—avtobus adamların