Ta’lim yo‘nalishi Talabaning F. I. Sh guruh bitiruv malakaviy ishini bajarishga doir topshiriqlar mavzu

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………........……………………………….............6
I BOB. O‘SMIRLIK DAVRIDA IJTIMOIY INTELLEKTNI O‘RGANISHNING NAZARIY JIHATLARI
1.1. Ijtimoiy intellektning tuzilishi va funktsiylari...…..…………………….......…...12
1.2. Ijtimoiy intellektning yosh xususiyatlari……...........……....................................21
1.3. O‘smirlik davrida ijtimoiy intellektning o‘ziga xos xususiyatlari..….….............26
Bob bo‘yicha xulosa……………………………........………………………….……31
II BOB. O‘SMIRLIK DAVRIDA KOMMUNIKATIV KOMPETENTLIK ORQALI IJTIMOIY INTELLEKTNI RIVOJLANTIRISH USULLARI
2.1. O‘smirlik davridagi o‘quvchilarda ijtimoiy intellektning rivojlanishi..................32
2.2. O‘smirlik davrida kommunikativ kompetentlik orqali ijtimoiy intellektni oshirish yo‘llari..........................................................................................................................37
Bob bo‘yicha xulosa………………………………………............………….........…46
III BOB. O‘SMIRLIK DAVRIDA IJTIMOIY INTELLEKTNING RIVOJLANISHIGA KOMMUNIKATIV KOMPETENTLIK TA’SIRINING EKSPERIMENTAL TATBIQ ETILISHI
3.1. O‘smirlarda ijtimoiy intellekt nomoyon bo‘lish darajasining tahlili.....................48
3.2. VN. Koskomning “Ijtimoiy intellekt va komunikativligini o‘lchash” metodikasi va uning tahlili..............................................................................................................53
Bob bo‘yicha xulosa………………………............…………………………….……56
XULOSA VA TAVSIYALAR………………….............…….……………..……59
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………............……...…………....…60
ILOVALAR…………………………………………...............…………………….52

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Shaxsni muvaffaqiyatli rivojlantirish, shakllantirish va amalga oshirish uchun eng muhim qobiliyatlardan biri - odamlarning xatti-harakatlarini to‘g‘ri tushunish va tashqi dunyo bilan samarali munosabatda bo‘lish qobiliyati zarur. Bu qobiliyat ijtimoiy intellekt deb ataladi. Bu kontseptsiya zamonaviy psixologiyada nisbatan yangi bo‘lib, o‘rganish jarayonida.
Ijtimoiy intellektning rivojlanishi insonning ijtimoiy muhitga muvaffaqiyatli moslashishiga yordam beradi, ammo odamlarni tushunish va ular bilan muloqot qilish qobiliyati nafaqat kattalarning zamonaviy jamiyatdagi muvaffaqiyatli hayoti uchun juda muhimdir. Boshlang‘ich maktabda va hatto maktabgacha yoshda ham ijtimoiy intellekt darajasi bolaning hayotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi, shuning uchun ijtimoiy intellektni shakllantirish tarbiya jarayonining asosiy jihatlaridan biridir. Ammo o‘zini va boshqalarni tushunish qobiliyati o‘smirlik davrida, anatomik va fiziologik o‘zgarishlar bolaning xulq-atvoriga ta’sir qila boshlaganda ayniqsa muhimdir. Bu yosh rivojlanishdagi qiyin, o‘tish davri, inqiroz davri bo‘lib, bu davrda o‘spirinda xarakter turi shakllanmaganligi va faqat individual, yaxshilangan yoki ta’kidlangan xususiyatlar haqida gapirish mumkinligi bilan yanada murakkablashadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev: “…har qanday jamiyat taraqqiyotida uning kelajagini ta’minlaydigan yosh avlodning sog‘lom va barkamol bo‘lib voyaga yetishi hal qiluvchi o‘rin tutadi. Shu sababli biz islohotlarimiz ko‘lami va samarasini yanada oshirishda har tomonlama yetuk, zamonaviy bilim va hunarlarni puxta egallagan, azmu shijoatli, tashabbuskor yoshlarimizga tayanamiz… ”- deb yoshlarga yuksak ishonch bildirib turgan bir paytda yoshlar o‘rtasida turli nizolarning kelib chiqishi to‘g‘ri kelmaydi. Bunga biz pedagog-psixologlar jiddiy e’tibor berishimiz darkor. “¹…Dunyo tajribasi shuni ko‘rsatadiki, yosh avlodni har tomonlama barkamol etib voyaga yetkazish uchun sarflangan sarmoya jamiyatga o‘n, yuz barobar ko‘p foyda keltiradi… ”
O‘smirlik davridagi ijtimoiy intellekt va xarakter aksentatsiyalari o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganishning dolzarbligi ushbu muammoning psixologik adabiyotlarda etarlicha o‘rganilmaganligi va uning ijtimoiy ahamiyati bilan belgilanadi. Bu yosh shaxsning shakllanishi uchun juda muhimdir. Bu vaqtda o‘smirga ko‘plab tashqi omillar ta’sir qiladi (ta’lim faoliyatining tabiati, og‘ir ish yuki, talablar birligining yo‘qligi, tengdoshlari, ota-onalari, o‘qituvchilari bilan munosabatlari, jamiyatning rivojlanish va kamolotga bo‘lgan munosabati, oiladagi yangi mas'uliyat), va hokazo), shuning uchun va ichki (tana tuzilishidagi o‘zgarishlar, tanadagi gormonal o‘zgarishlar, o‘ziga nisbatan munosabat, o‘zini boshqalar bilan solishtirish, o‘zini izlash va boshqalar). Va u ushbu omillarning barchasini hisobga olgan holda o‘z xatti-harakatlarini qanday qilib to‘g‘ri shakllantirishni o‘rganishi kerak. Biroq, jamiyatda muvaffaqiyatli sotsializatsiya va moslashishga urg‘u berilgan xarakter xususiyatlari to‘sqinlik qilishi mumkin. O‘smirlarda ko‘p narsa xarakterning aksentsiyasi turiga bog‘liq - xulq-atvor xususiyatlariga ham, "balog‘at inqirozini" engib o‘tishga ham, o‘tkir affektiv reaktsiyalarga, o‘zlariga, ularning fikrlari va his-tuyg‘ulariga bo‘lgan munosabati, xususan, o‘spirin shaxslararo munosabatlar tizimi.
Tadqiqotning o‘rganilganlik darajasi. O‘smirlik davridagi ijtimoiy intellekt psixologiyadagi nisbatan yangi tushunchadir. Uning rivojlanishiga G.Ayzenk, G.Gardner, J.Gilford, G.Olport, M.Sallivan, R.Sternberg, E.Torndik, T.Xant va boshqalar kabi xorijiy psixologlar hissa qoʻshdilar.² Ijtimoiy intellektni o‘rganishni rivojlantirishga eng katta hissa D. Gilford kabi olimlar tomonidan qo‘shilgan bo‘lib, u birinchi bo‘lib ijtimoiy intellekt darajasini o‘lchaydigan testni yaratgan va intellektning omil-analitik modelini yaratgan, bu erda alohida e’tibor berilgan. ijtimoiyga to‘langan. G.Ayzenk ham umumiy intellektdan ijtimoiy intellektni ajratib ko‘rsatib, o‘zaro intellekt turlarining uch komponentli sxemasini yaratdi.
Torndike ijtimoiy intellekt kontseptsiyasini kiritdi va uni bixeviorizm nuqtai nazaridan ko‘rib chiqdi, bu toifa haqida yanada kengroq tushuncha berdi. Mahalliy olimlar orasida N.A. Aminova, M.I. Bobnev, E.S.Mikhailov, Yu.N. Emelyanova, N.A. Kudryavtsev, V.N. Kunitsin, M.V. Molokanova, L.I. Umanskiy, A.L. Yujaninov, D.V. Ushakov va boshqa olimlar. D.V. Ushakov “Ijtimoiy intellekt intellektning bir turi sifatida” nomli kitobida ijtimoiy intellektning turlicha tavsifini berdi va ijtimoiy intellektning strukturaviy-dinamik nazariyasini shakllantirdi. M.I. Bobneva ijtimoiy intellektni shakllantirishda shaxsning ijtimoiylashuv jarayonining katta rolini ta’kidladi.³
Yu.N. Emelyanova madaniyat va ijtimoiy muhitning ijtimoiy intellektning oshishiga ta’sirining rolini o‘rganib, qisman bu omilni asosiy deb hisobladi. Bu olimlarning asarlari bu ishning asosini tashkil qiladi.⁴