Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №11
62
NUTQ TURLARINING PSIXOLOGIK TAVSIFLANISHI
Ismoilov Erkin Mengnimurotovich
Termiz muhandislik - texnalogiya instituti, o‘qituvchi
Eshqobilova Sarvinoz Mengnimurot qizi
Termiz davlat pedagogika instituti,
Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (maktabgacha ta’lim) ixtisosligi
magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7299698
Annotatsiya:
maqolada nutqning paydo bo‘lishi, nutqning fiziologik asosi,
nutq turlarining psixologik tavsiflanishi verbal va noverbal nutq shakillari haqida fikr
mulohazalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
nutq,
stereotip, Fizionomiya, imo-ishoralar, noverbal, verbal,
mimika, pantomimika, monolog, diolog.
Nutq odamlarning asosiy aloqa vositasidir. U siz odam katta hajmdagi
ma'lumotni qabul qila olmaydi va uzatolmaydi.
Yozma nutqsiz, odam avvalgi
avlodlarning odamlari qanday yashaganligi, ularning fikrlari
va ishlarini bilish
imkoniyatidan mahrum bo‘lar edi. Uning fikrlari va his-tuyg'ularini boshqalarga
etkazish imkoniyati bo‘lmaydi. Aloqa vositasi sifatida nutq tufayli insonning shaxsiy
ongi, shaxsiy tajribasi bilan cheklanib qolmasdan, boshqa odamlarning tajribasi bilan
boyitiladi va kuzatuv va nutqdan tashqari boshqa jarayonlarga qaraganda, to‘g'ridan-
to‘g'ri bilish amalga oshiriladi. sezgi orqali amalga oshiriladi: idrok, e'tibor, tasavvur,
xotira va fikrlashga imkon beradi. Nutq orqali bir kishining psixologiyasi va tajribasi
boshqa odamlar uchun mavjud bo‘lib, ularni boyitadi, rivojlanishiga hissa qo‘shadi.
Insoniyatda nutqning paydo bo‘lishigacha, imo-ishoralardan foydalanib kelgan.
Qadimgi ajdodlarimizning nutqi va nutq faoliyati hozirgi zamon kishilarida qanday
funksiyani bajarayotgan bo‘lsa, o‘sha davrda ham xuddi shunday vazifani ijro etgan.
U
davrlarda axborotlar, ma’lumotlar ko‘lami tor bo‘lgani tufayli insonlar noverbal
nutqdan ko‘p davrlar muvaffaqiyatli foydalanib kelganlar [1, B.170].
Insonda nutq qachon paydo bo‘lganligi muammosini ko‘rib chiqsak, insonda
ushbu ruhiy hodisaning paydo bo‘lishiga sezilarli ta'sir ko‘rsatgan bir qator fikrlarni
ajratib ko‘rsatish mumkin. Bu erda boshlang'ich
nuqta ish, to‘g'rirog'i, faoliyatning
qo‘shma shakli hisoblanadi, buning natijasida aloqaga
shoshilinch ehtiyoj paydo
bo‘ladi. Filogenezda nutq dastlab faqat odamlar o‘rtasida bevosita aloqa vositasi, ular
o‘rtasida lahzalik ma'lumot almashish vositasi sifatida harakat qilgan. Bu taxmin
ko‘plab hayvonlarning aloqa vositalarini ishlab chiqqanligi bilan tasdiqlanadi. Misol
uchun, shimpanzelarda biz nisbatan yuqori darajada rivojlangan nutqni topamiz, u
