Tanıl Bora Sol, Sinizm, Pragmatizm

rıyolda  kalışı  (psikanaliz  kavramlarına  başvurarak  “eski  özel 
ilişkilerden aktarılan  libido  enerjisinin yeni ve  görece  istikrar­
lı  nesne  ilişkilerine  raptedilemeyişi”,  diyorlar),  toparlanması 
hayli zor bir enkaz yaratmıştır:
Böyle yanyolda kalmış bir huruç denemesini siyasal açıdan bir 
ara-ürün  olarak  tanımlayabiliriz.  Böyle  bir  ara-üründe  kritik 
olan nokta, onun maddî meta üretimindeki ara-mallar gibi za­
manla ve iyileştirilmiş  tesisatla  nihâî ürüne dönüştürülemeye- 
cek  oluşudur.  Zira  geçen  zamanda  bu  halin 
(yanyolda  kalma
 
halinin -   T.B.)  tahammül  edilemez  ve  çelişkili yanlarıyla  ilgi­
li çok kuvvetli duygu yükleri ve dirençler oluşmuştur -  bunlar 
geriye,  ara-ürünün  kaynağına  giden  yollan  kaparlar.  Böylesi 
siyasal ara-ürünler,  tıpkı yanyolda kalmış reformlar gibi,  siya­
sal  değişimi önleyen aşı etkisi yaparlar.  Özel ile siyasal  arasın­
da böylesi bir kanşım oluştuğunda ve bu  arada özel olan sahi­
den  kamusallığa  ve  siyasallığa  dönûşemediğinde,  isyanın  baş­
langıcındaki  aynlma/kopma  enerjileri,  aynlma/kopma  korku- 
lanna dönüşür.5
’68’in  mirasını  sürdürmeye  ve  yenilemeye  (ara-ürünleri  ni­
hayetine  erdirmeye)  çalışan  sol/sosyalist  akımlar,  yeni  toplum­
sal  hareketlerle  bağ kurarak bu  heyecanı ve  devrimci  etkiyi  ta­
zelemeye yöneldiler. Başlangıçta böyle bir umudu yaşatan ham­
leleri  görülse  de  (özellikle Almanya’da Yeşiller’in  ilk  dönemin­
de), yeni toplumsal hareketler, bürokratikleşme, ‘meslekileşme/ 
uzmanlaşma’  gibi  geleneksel  siyaset alışkanlıklanna  yakalandı­
lar.  Üstelik, siyasal alanda,  post-Fordist -v e her nevi  “post-...”-  
kapitalizmin, ‘eski’ toplumsal bütünlükleri ‘dağıtıp yeniden top­
layan’  yapbozcu  yapısına  alışkanlık  kazanılmasına  yardım  et­
miş oldular.  Bu süreçle ilgili  toparlayıcı bir yorumu aktarayım:
Fordizmin  krizi  bağlamında  ‘yeni  toplumsal  hareketler’  deni­
len  hareketlerin  ehemmiyeti  şurada  ortaya  çıkar:  emekçilerin 
(ücrete bağımlı olanlann)  Fordist sınıf uzlaşmasına eklemlen­
mesinin  başarılmasından  sonra  bu  toplum  modelinin  ideolo­
5 
MassverhâUnisse des Politischcn,
  Fischer, Frankfurt  1992, s.96.

---

jik ,  teorik ve  pratik  eleştirisini ve yeni  toplumsallaşma  biçim ­
leri  arayışını  kararlılıkla  sürükleyenler,  bu  hareketler  oldular. 
Fordizmin krizi içinde ve bu kriz aracılığıyla ortaya çıkan top­
lumsal  sonuçların  onlann  tasavvurlarıyla  pek  az  ilgisi  vardır, 
yani  muhtemelen  kendi  iradeleri  hilâfına  ‘postfordist’  kapita­
lizmin  ebeliğini  yapmışlardır  ve  bunun  neticesinde  de  kendi 
hızlandırdıkları kriz ve yeniden yapılanma süreçlerinin bizzat 
kurbanı olm uşlardır6
Evet;  ’68  sol/sosyalist  hareket açısından  “devrim”  ve  “özne” 
bahsinde bir devrim yaptı, fakat bunu yarım bıraktı. Muhasebe­
nin  bu  kalemiyle  ilgili,  hâlâ  tatminkâr  çözümler ve  tecrübeler 
üretilmiş değil.  “lktidar”a ve siyasal güç oyununun “dar alanda 
tufan”ına  kitlenmiş  yerleşik  siyaset  erkânına  mahkûm  olmak, 
sol/sosyalist hareketi nicel ve  nitel  olarak daraltıyor.  Buna  kar­
şılık özgül alanlarda kültürel dönüşüm hedefleyen mikro hare­
ketlerin  rutini,  siyasallığın  yayılması  adına  ‘buharlaşması’  ris­
kini  taşıyor.  Şubeleştirici olmayan bir siyasal  bütünlük,  kendi­
ni  özgül  bağlamlar ve sorunların hakkını vererek yeniden  üre­
tebilen  bir  bütüncül  perspektif nasıl  kurulabilir?  -   Devamla: 
Bu  perspektifin  zemini  ve  âleti  ne  olabilir?  Parti  mi,  başka  bir 
şey mi?  ’68’de geleneksel siyasal  biçimler sorgulanmıştı:  bildik 
merkeziyetçi partinin sorgulanması, bizzat parti biçiminin sor­
gulanmasına varmıştı  (Almanya’da Yeşiller şimdi  terk  ettikleri 
“parti  olmayan  parti”  şiarını  akletmişlerdi).  Türkiye’de  ise  ör­
neğin,  bugün  ÖDP’nin  hazmetmeye  çalıştığı,  parti-hareket  ay­
rımı vardı.  Ulus Baker, -partiden farklı olarak- “hareket”in bir 
direnişi  dışavurmaya  müsait  olduğuna  dikkat  çekiyor:  “insan­
ları boyun eğdirmeye yönelik tüm tahakküm girişimlerine ‘kar­
şı’  verdikleri  cevaptan  çok,  bizzat  bu  tahakküm  girişimlerine 
neden  olan  özelliklerinin  toplamı direniştir.”7 Harekete atfedi­
6 
Devamının konumuzla ilgisi dolaylı ama önemli:  “Bu da, kapitalizmin toplum­
sal süreçlerinin yönlendirici  bir  merkezi  olmadığını,  bu  süreçlerin gelişmesi­
nin çelişkili ve birbirine  zıt eylemlerin  sonucu  olduğunu ve  gerek aktörlerin 
gerekse onlann eylem sahalannm toplumsal altüst oluşlarla birlikte radikal de­
ğişimlere  uğradığını bir kez  daha gösteriyor.”  (Joachim  Hirsch,  Der nationale 
Wettbewerbsstaat,
 Edition ID-Archiv, Berlin  1995, s.65).

---

len dolayımsızlık ve ‘yıkıcılık’ ile partiye atfedilen kurucu/yapı­
cı karakter arasında bir ‘melezleme’  mümkün  mü,  anlamlı mı? 
Yazının sonunda bu sorular civarlarına geri döneceğiz.
Enternasyonalizm
Sosyalizmin  ölü  bir sloganı  olmaya yüz  tutan  enternasyonaliz­
me kazandırdığı hayatiyet, ’68’in mümeyyiz vasıflarından biriy­
di.  ’68  hareketi  sahiden  belki  de  ‘tüm  zamanların’  en  kuvvetli 
enternasyonalist cereyanını yaratmıştı.  Çarpıcı olan şu ki, anti- 
kapitalist muhalefet, bünyev! olarak bir dünya sistemi olan ka­
pitalizmden daha  canlı  bir uluslaraşırılık dinamiği  kazanmıştı. 
Geç-kapitalizmin  80’ler/90’lar  dönümünde  “globalleşme”  diye 
takdis edilen evresinin ilk sinyallerini ’68 muhalefetinin verdi­
ği söylenebilir: bütün dünya “bir ve aynı yer” haline gelmiş gibi 
hissediliyordu  ve  bu  hiç  de - “globalleşme”ninki  gibi- yanılsa- 
malı bir tahayyül değildi.  Dünyanın her yerindeki devrimci/öz­
gürlükçü  hareket,  dünyanın başka  her yerindeki  devrimci/öz­
gürlükçü  hareketleri  merak  ediyor,  onlarla  ilgili  bilgi  topluyor 
ve  hepsi  hakkında  her  türlü  ahkâmı  kesme  hakkını  kendinde 
görüyordu.  Bizatihi devrimci bir ‘ön alış’tı bu.
Bu bahsi ayrı bir altbaşlıkta ele almamın nedeni, ’68’in deva­
mında  dünya solunun  özellikle  de  enternasyonalizm  adına bir 
hayli  kan kaybına,  bozulmaya  uğramış  olmasının  oluşturduğu 
paradoks. Bu bozulma, esas olarak, Doğu-Batı (veya Kuzey-Gü- 
ney),  Birinci  Dünya-Üçüncü  Dünya  ekseninde  gözlenebilir ve 
eksenin iki ucu  da temiz değildir.
’68  bakiyesi  ‘metropol’  solunun  enternasyonalizme  verdiği 
yeni anlamlar deyince unutulmaması gereken bir eğilim, uç ve 
‘mükemmel’  örneğini  (Baader-Meinhoff adıyla  meşhur)  Kızı- 
lordu  Fraksiyonu’nun  hükmî  şahsında  Almanya’da  bulmuştu: 
emperyalist-kapitalist  egemenlik  zincirinin  ancak  çevre  ülke­
lerden  kınlabileceği,  metropollerdeki  devrimcilerin  buralarda 
yapabileceğinin ise,  Üçüncü Dünya’da başlayacak dünya karşı­
devriminin cephe gerisinde gayrınizamî harp yürütmekten iba­
ret olduğu  düşüncesine  dayanan bir tedhiş stratejisiydi bu.  Bir

---