Tarbiyaviy ishlar

IV bo‘lim. 
MAKTAB, OILA VA JAM OATCHILIK
HAMKORLIGI
4.1. Hamkorlik ishlarining mazmuni
M amlakatimizda 
bolalar 
to 'g i'isid a, 
onalar 
haqida 
g ‘am xo‘rlik qilish 
chinakam davlat ahamiyatiga molik ishdir. 
“Jamiki yaxshi narsalar - bolalarga” shiori yanada baralla 
jaranglamoqda. Keyingi yillarda mazkur masala yuzasidan qabul 
qilingan qarorlar fikrimizning isbotidir.
M aiu m k i, bola maktabga kelgunga qadar ham, maktabda 
o ‘qish davrida ham, asosan oilada tarbiyalanadi. Oila davlatning 
asosiy kurtagi sifatida bolalarning dunyoqarashi, xulqi va didiga 
ta ’sir ko^satishi tabiiy holdir. Oila a ’zolarining m a’naviy birligi 
yoshlarni har tomonlama kamol toptirishning dastlabki va asosiy 
omillaridan biri hisoblanadi.
Bolalami barkamol inson qilib yetishtirishda maktabni oila 
bilan mustaxkam boglamayturib, tarbiya sohasidagi butun ishlarni 
muvaffaqiyatli amalga oshirib b o im ay d i. Shu maqsadda ota- 
onalar 
o ‘rtasida 
ta ’lim-tarbiyaga 
oid 
tashviqot 
ishlarini 
kengaytirish ularni maktabning faol yordamchilariga, o ‘quv- 
chilaming sinfdan va maktabdan tashqaridagi ishlarida har 
tomonlama foydali tashkilotchilariga aylantirish zarur.
Jamiyatning jadal rivojlanishi, faoliyat turlarining tobora 
murakkablashib borishi shaxs ongiga ko'rsatayotgan k o krinmas 
ta ’sirlaming kuchayishiga olib kelmoqda. Mana shunday sharoitda 
kishining mavjud bilimi, kasb-hunari, malakalari kamlik qilib 
qolmoqda. Eng avvalo, insonlarda oilada tarkib topgan did, 
farosat, aql, odob, emotsional madaniyatga muhtojlik sezilmoqda. 
Estetik, axloqiy va boshqa tarbiya sifatlari kundalik hayot 
ehtiyojga aylanib bormoqda. Tabiiyki, bunday sifatlarga oilaviy 
tarbiya orqali asos solinadi, kamol toptiriladi. T o kg'ri, bunda 
ijtimoiy tarbiyaning o'rnini inkor etib boim aydi. Ana shu nuqtai 
nazardan ulaming monolit birligiga, o'zaro hamkorliklariga 
asoslansak, barkamol inson tarbiyasida muvaffaqiyatlarga erishish
180

---

mumkin. Oilaviy tarbiya pedagogika fanida murakkab muam- 
molardan biridir. Uning murakkabligi shundaki, har bir oila o ‘ziga 
xos ibtidoiy guruh b o ‘lib, tarbiyada faqat mazkur gumhga xos 
xususiyatlarga asoslanadi. T a’kidlagannnizdek, oilaviy tarbiyani 
ijtimoiy tarbiya bilan almashtirish bolalar kamolotiga salbiy ta ’sir 
ko‘rsatadi. Masalan, yasli, bogkchalarga bormay, faqat oilada 
o bsgan va voyaga yetgan bolalar maktabga borganlarida o ‘z 
tengqurlari ichida ko ‘p jihatlari bilan ajralib turadi. Oilaning 
bolalarga moddiy va m a’naviy g ‘am xo‘iiigini, ko ‘rsatayotgan 
tarbiyasini yasli, bog‘cha tarbiyasi bilan yoki, aksincha, yasli, 
bog^cha tarbiyasini oilaviy tarbiya bilan almashtirib b o ‘lmaydi. 
Faqat o ‘zaro hamkorlik masalani ijobiy hal etish imkoniyatini 
beradi.
Lekin o ‘zining xususiyatlari va takrorlanmas ta ’siri bilan oila 
bola 
tarbiyasida 
muhim 
omilliligicha 
qoladi. 
Amaliyotda 
kuzatganimizdayoq bolada ota-onasining mehri. erkalashlari 
asosida ota-onalariga, qarindosh-urugMariga bo ‘lgan issiyotlari 
shakllanadi. Bolaning otasiga b o ‘lgan hurmati onaning hurmatini 
joyiga qo‘yishda asos b o kladi. Onaga bo ‘lgan mehr-muhabbat 
oqibat natijada o ‘z oilasiga, xotini, farzandlariga b o ‘lgan 
munosabatlarda o ‘z aksini topadi.
Ikkinchi tomondan bolalar ham o^z ota-onalariga ta’sir 
ko ‘rsatadilar. Oilaviy aloqalarning, oilaviy qiziqish, m a’naviy 
qoniqish hislarining takomillashiga sabab bo‘ladilar.
Ota-onalarning o"ziga va bolalariga bo^lgan talabchanligi, 
katta va kichiklaming o wzaro munosabatlari, do‘stona muhit, 
ishonch va o ‘zaro bir-birlarini tushunish oila, maktab va 
jamoatchilikning bolalar tarbiyasi yuzasidan olib boriladigan 
muhim omillaridir. Bunday birlikning ruyobga chiqishida, eng 
avvalo, ota-onalaming siyosiy ongliligi muhim rol o^ynaydi. 
Chunki ota-onalaming faolligi oilaviy hayotda o ‘z ifodasini 
topadi. Shu m a’noda bolalar o ‘z ota-onalarining siyosiy va 
fuqarolik qiyofalariga qarab o ‘z xulq-atvorlarini tartibga soladilar, 
ju r’atlarini joyiga qocyadilar.

---

Bolalar ulg‘aya boshlashi bilanoq o ‘z ota-onalarining qayerda 
ishlashlari, jam iyatda tutgan o ‘rinlari, ulaming bilimiga qiziqa 
boshlaydilar. Shuning uchun ham ota-onalaming nimalarga 
qiziqishlarini, kimlar bilan safdosh ekanliklarini bolalar mumkin 
qadar ertaroq bilganlari m a’qul. Ota-ona qanday ishda b o lm asin , 
uni jiddiy, el hurmatiga loyiq bir ish deb biladigan bo‘lishi kerak. 
Bu borada oiladagi tarbiyaning maqsadga muvofiq tashkil etilishi 
yuzasidan javobgarlik m a’lum darajada maktabga yuklanadi. 
Oiladagi hukmronlikning tarbiyaviy jihatdan to‘g ‘ri b o iish in i 
ta ’minlash maktabning muhim vazifalaridan biridir. Oilaviy 
tarbiyaning mazmunli tashkil etilishiga dastlabki ta ’sirni maktab 
belgilaydi. Maktabgina oilaviy tarbiya samaradorligini oshirish 
yuzasidan rahbarlik qila oladi. Bu vazifalarning muvaffaqiyatli 
bajarilishida, ijobiy hal etilishida ota-onalar o ‘rtasida olib 
boriladigan tarbiyaga oid targ‘ibotning, roli benihoyadir. Chunki 
ota-onalam i hozirgi zarnon ruhiy-ta’lim-tarbiyaviy bilimlar bilan 
qurollantirmay turib, oilaviy tarbiyani y o ig a qo'yib boim aydi. 
Ommaviy-tarbiyaviy targ‘ibotda eng yaxshi oilalar namunasida 
ta ’sir k o ‘rsatish eng maqbul y o id ir.
Bola tarbiyasi yuzasidan oila, maktab va jam oatchilik 
hamkorligi hozirgi kunimizning dolzarb masalaligi ham mana 
shundadir. Chunki,