Tarbiyaviy ishlar

Ijtimoiy foydali mehnatni tashkil etish.
0 ‘quvchilaming o ‘z
171

---

mehnatlarining ijtimoiy ahamiyatini anglab yetishi sinf rahbari 
ishini uslubiy jihatdan to ‘g ‘ri tashkil etilganligini bildiradi.
Mehnat qilish orzusi turli sabablar bilan paydo b o iish i 
mumkin. Agar sinf rahbari har qanday ishni tashkil etishda ishning 
ijtimoiy ahamiyatini anglashni nazarda tutuvchi yuksak darajadagi 
mavzular (sabablar) haqida qayg‘ursa, har bir ish o'quvchida 
mehnatda qatnashishning barqaror ko^nikmalari, unga ehtiyoj 
tarbiyalanishiga yordam beradi.
0 ‘quvchilar 
jam oasida 
agar 
mehnatdan 
ko'zlangan 
maqsadning o bzi aniq ifodalangan yuksak m a’noga, k o iarin k i 
ruhga ega b o isa , sinf rahbari osongina mehnat qilish istagini 
yuzaga keltiradi.
Odatda, o ‘quvchilar o bzlari uchun qiziqarli ish b o iib
k o ‘ringan mehnat topshiriqlarini bajarishga kirishadilar. Maktab 
hovlisini tozalash, sinfda o ‘z-o‘ziga xizmat koi'satish kabi 
ishlarda kishini jalb qiladigan narsalar kam. Bu oTinda sinf 
rahbari bolalar bajarayotgan ishlaming ahamiyati haqida gapirib 
berish, ulaming umum ishiga q o ‘shayotgan hissalari nimalardan 
iborat ekanligini tushuntirishi kerak.
Sinf rahbaridan о "quvchilarga shu narsani k o is a ta bilish 
talab etiladiki, sinf jam oasining ijtimoiy foydali ishlari -
o ‘quvchilarning kattalar bilan birgalikda ishtirok etadigan muhim 
ijtimoiy ishlaming bir qismidir.
Mehnatni tashkil etishda bolalarning yoshini hisobga olib 
yondashish talab qilinadi. Bu har bir m a iu m yosh uchun mehnat 
topshirigining 
ogir-engilligini, 
mehnatning 
turli 
darajada 
anglashilishini hisobga olish demakdir.
Mehnat koiarinkiligini bajarilayotgan ishning oxirigacha 
saqlab turish juda muhimdir. K obpincha bolalar ishtiyoq bilan 
ishga kirishib, tezda charchab qoladilar, mehnat turlarini chala- 
chulpa bajaradilar. 0 ‘quvchidan ishni oxirigacha yetkazishni talab 
qilish, uni o ‘z kayfiyatini boshqara bilishga o ‘rgatish, charchashni 
yengish, zerikish hissini yo^qotish - bulaming hammasi mehnatda 
shaxsning axloqiy mashq qismlari sifatida namoyon b o iad i.
Mehnat topshiriqlari qanday bajarilganligi, jamoaning har bir

---

a ’zosi qanday ishlaganligi, ishga qanday munosabatda boiganligi, 
ijodiy tashabbus, zehn, o ‘rtoqlarcha o kzaro yordam qanday 
namoyon boiganligi bilan qiziqishi ayniqsa muhimdir. Bu 
masalalarni butun sinf jamoasi bilan muhokama qilish ijtimoiy 
qimmatli axloqiy sifatlarning tarbiyalanishiga hamda jam oada 
samimiy va do‘stona munosabatlaming vujudga kelishiga yordam 
beradi.
Ijobiy namunada tarbiyalash sinf rahbari ish faoliyatida juda 
katta o ‘rin tutadi. Ijobiy namunalar taqlid qilish uchun yaqqol 
namuna sifatida juda katta ishontiruvchi va ilhomlantiruvchi 
kuchga ega. Ibratli misolning tarbiyaviy kuchi bolalarning taqlid 
qilishga moyilligi va qobiliyatiga asoslangan. Bolalarda yetarli 
darajada bilim hamda hayot tajribasi bo im ag an i uchun atrof- 
tevarakdagilarning xatti-harakati va qiliqlariga diqqat bilan 
qaraydilar, ularga taqlid qiladilar, katta kishilar o'zlarini qanday 
tutsalar, ular ham o ‘zlarini shunday tutishga harakat qiladilar. 
Ijobiy namunalar tarbiyani yaqqolroq, ko‘rsatmaliroq qiladi, uning 
hayot bilan bog‘liqligining qaror topishiga yordam beradi.
Tarbiyaviy ishda ota-onalar, о ‘qituvchilar, tarbiyachilaming 
shaxsiy namuna k o ‘rsatishlari, o ‘zlaridan katta avlodning eng 
yaxshi 
mehnat 
namunalaridan, 
yurt 
mustaqilligi 
uchun 
kurashchilar hayotidan 
misol 
sifatida foydalanish ayniqsa 
muhimdir.
Ijobiy namunani idrok qilish hamda o-quvchilarning unga 
b o ig a n munosabati bolalarning yoshiga qarab farq qiladi.
Masalan, 8-10 yoshli o ‘quvchilami hamda kichik yoshli 
bolalami yorqin voqealar, mashhur kishilar hayotidan olingan 
misollar qiziqtiradi, 
lekin ular hali mustaqil 
ishlar olib 
borolmaydilar.
Qahramonlik sarguzashtlari bilan qiziqish - kichik o ksmirlar, 
11-12 yoshli 
0
‘quvchilarga xos xususiyatdir. Ular bu haqidagi 
kitoblarni berilib o ‘qiydi, kitob qahramonlarining jasoratli, 
shijoatli, mardonavor ishlariga qiziqadi, atrofdagi kishilarda ana 
shu sifatlami qadrlaydi. Botirlik va mardlik o ‘smir hayotining faol 
qin'alariga aylanadi. U ko'pincha ularni ham kuchli, botir,
173

---

qo‘rqmas, jasoratlarga qodir deb biladi. Bu hoi o ‘quvchilami 
ko ‘pincha jasoratning faqat tashqi tomoni bilan qiziqishini 
koi'satadi, qahramonliklar qanday maqsadda amalga oshirilganligi 
va uni keltirib chiqaradigan sabablar bilan boglanm aydi.
Bu yoshdagi o‘quvchilar chinakam jasoratda yuksak axloqiy 
soflik, kishilarga b o ig a n cheksiz muhabbat, zo ‘r samimiylik 
namoyon b o iish in i har doim ham tushunib yetmaydi. Sinf 
rahbarining diqqat-e’tibori o ‘quvchilar tushunchasining shunga 
o ‘xshasli cheklanganligini bartaraf etishga qaratilishi kerak.
Katta yoshli o ‘quvchilar, y a ’ni 13-15 yoshdagi o ‘smirlar 
qahramon siymosini o ‘zlarining ichki dunyolariga mos, ongli 
ravishda ajrata biladilar. Shuning uchun ham tanlash j o ‘shqin tus 
oladi. 
O^zlariga 
turli-tuman 
savollar 
beradi, 
o ‘ziga 
xos 
umumlashmalar qilinadi, jasoratning asliy xususiyatlari yo u 
yo‘sin, yo bu yo‘sin idi'ok qilinadi. Suhbatlar, uchrashuvlar, 
kitobxonlik kechalari, san’at, musiqa, kino asarlari ustidagi 
bahslar bu borada yaxshi natijalar beradi.
0 ‘quvchilarga tarbiya berishda sinf rahbarining shaxsiy 
namuna k o ‘rsatishi juda katta ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun 
ham uning sinfdagi xulq-atvori. uning o ‘quvchilarga b o ig a n
muhabbati samimiy b o lish i kerak.
Va nihoyat, o ‘quvchilarning faoliyati va munosabatida 
o ‘rtoqlari namunasining ta ’siri ham muhimdir. Tashqi yurish- 
turish xususiyatlari qabul qilinadi; qiziqishlar, axloqiy jihatdan 
baho berish, mulohazalar, sevimli mashg4ilotlar, qiziqish va didlar 
o ‘zaro bir-biriga ta ’sir etadi.
Ana shu ishlar jarayonida paydo b o lad ig an о ‘quvchi 
an ’analari har bir o ‘quvchining xulq-atvoriga qo‘yiladigan 
talablarni aniqlashtirishga yordam beradi. Ijtimoiy ahamiyatli 
ishlarda ijobiy namunaga taqlid qilish o ‘quvchining axloqiy 
jihatdan mashq qilishiga aylanadi.