Tarbiyaviy ishlar

4.2. Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarda
oila va mahalla hamkorligi
Oila - tarbiya o ‘chog‘i. Oila - jam iyat negizi har bir insonda ilk 
yoshligidan boshlab ongida shakllanadigan barcha insoniy 
fazilatlar, ezgu niyat, maslaklar, qadriyatlar takomil topadigan.
187

---

mafkuraviy va m a’naviy tarbiya amalga oshiriladigan muhitdir. 
0 ‘zbek 
oilasi 
o ‘zida 
ko kp 
asrlik 
mustahkam 
m a’naviy 
qadriyatlarimiz ravnaq topadigan shunday maskanki, uning 
barqarorligi va mustahkamligi jam iyatim iz rivojining muhim 
omillaridan biridir. Agar oiladagi muhit so g lo m b o ls a , unda 
kamol topayotgan yosh avlod qalbi va ruhiga shu xususiyatlar, 
milliy va umuminsoniy qadriyatlarni, milliy istiqlol g ‘oyasini 
singdirish uchun qulay sharoit yaratilgan bo‘ladi.
1998-yilning “Oila yili” deb e'lon qilinishi va shu yilning 
o ‘zida Oila kodeksining qabul qilinishi hamda mamlakatimiz 
tarixida ilk bor tashkil etilgan Respublika “Oila” ilmiy-amaliy 
markazining maqsadi ham davlatimizning oilani har tomonlama 
mustahkamlash, himoya etish borasidagi siyosatiga hamohang 
bo‘ldi. 
Shuningdek bu markaz oldida oilaga taalluqli boy va 
sermazmun milliy an ’analami avaylab-asrash, ularni umuminsoniy 
qadriyatlar bilan uyg4mlashtirish, oila va nikohning muqad- 
dasligini yosh avlod ongiga chuqur singdirish yo‘li bilan oilani 
mustahkamligi, 
barqarorligini 
ta'm inlash, 
oila 
a ’zolarining 
huquqiy savodxonligini oshirish muammolarini ilmiy o ‘rganish, 
oilaviy hayotga bogbliq muammolarni tadqiq etish va fuqarolarga 
bu masalalarda amaliy yordam berish bosh vazifa qilib qo‘yildi
Markazning muhim maqsad va vazifalaridan biri - oila 
konsepsiyasim yaratish va uni hayotga joriy etishning uslub va 
vositalarini joriy etish orqali hukumatimizning ijtimoiy sohadagi 
insonparvar siyosatini amalda har bir fuqaro ongiga oila instituti 
orqali singdirishdan iboratdir.
Davlatimiz rahbari I.A.Karimov har chiqishlarida oila 
masalalariga katta e ’tibor berar ekan, uning tarbiya beradigan 
maskanlar orasida eng muhimi va qadrli ekanligini ta'kidlaydi. 
“Oila haqida gapirar ekanmiz, avvalambor oila hayotning 
abadiyligini, avlodlarning davomiyligini ta ’minlaydigan muqad­
das urf-odatlarimizni saqlaydigan, shu bilan birga kelajak nasllar 
qanday inson b o lib yetishishiga bevosita ta'sir ko ‘rsatadigan 
tarbiya o ‘chog‘i ekanligini tan olishimiz darkor”. Mustaqillik 
yillarida respublika hukumati va Prezidenti I.A. Karimov

---

tomonidan oilaga ko‘rsatilayotgan e ’tibor, oilani mustahkamlash, 
nikohni qadriyat sifatida e ’zozlashga qaratilgan chora-tadbirlar 
tom m a’noda yurtimizda oila va farzandlar hukumatning doimiy 
e ’tiborida ekanligidan dalolatdir.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki “Oila konsepsiyasi”ni 
yaratish va bu bilan bog'liq ishlaming dolzarbligi hamda 
bajarilishining 
maqsadga 
muvofiqligi 
mustaqillik 
yillarida 
Respublika 
rahbari 
I. A.Karimov 
tashabbusi 
bilan 
amalga 
oshirilayotgan davlat dasturlarining oilani, ona va bolani ijtimoiy 
muhofaza qilishga qaratilganligi, 
hukumat tomonidan oila 
manfaatlariga aj rati lay otgan sarmoyalarning amalda oqlanishi 
zarurati bilan O kzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
2001-yil 5-fevraldagi “Ona va bola” Davlat dasturi to ‘g ‘risida”gi 
qarorida bclgilangan vazifalaming muhimligi va dolzarbligidan 
ham kelib chiqadi.
Oila va jam iyat - mohiyatan bir-biri bilan chambarchas 
bog‘liq b o lib , oilada jam iyatning tub mohiyati va muammolari 
o ‘z aksini topadi. Shuning uchun ham oilani kichik jam iyat deyish 
mumkin. Har bir jam iyat a ’zosi oila bag'rida voyaga yetadi, 
ijtimoiy munosabatlarni o ‘zlashtiradi va insoniy fazilatlami 
namoyon etadi. Barkamol insonni shakllantirish, uni hayotga, 
mehnatga tayyorlash oilaning muqaddas vazifasidir. Oilani 
mustahkamlash jam iyat barqarorligi va qudratining muhim 
shartidir. Shu boisdan ham davlat oilani o ‘z himoyasiga oladi.
Oila 
qanday 
b o ‘lsa, 
jam iyat 
ham 
shunday 
bo'ladi. 
Mamlakatimizda milliy mustaqillik yillarida m a’naviyat sohasida 
amalga oshirilayotgan islohotlar, avvalo, oila qadriyatlarini eng 
ilg'or air analarini tiklashga qaratilgandir. Oilaviy tarbiya - oilada 
ota-onalar, vasiylar yoki katta kishilar tomonidan bolalami 
tarbiyalash, yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida muhim 
o ‘rin tutadi. Oila tarbiyasida doimiy tarbiyaviy ta ’sirchan kuch -
oilaviy tartibdir.
Oila va mahalla boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli 
ravishda odamning butun 
hayoti davomida uning barcha 
tomonlariga, qirralariga ta’sir ko‘rsatishga qodirdir va odatda
189

---

ta ’sir ko‘rsatadi. 
Oila va mahalla hamkorligidagi tarbiya 
vazifasining bu ulkan miqyosi uning mafkuraviy va psixologik 
ta ’sir ko‘rsatishning chuqur o ‘ziga xosligi bilan uyg‘unlashib 
ketadi. Bu esa uni oliy darajada ta ’sirchan qilibgina qolmay, shu 
bilan birga shaxsni shakllantirish jarayonining zarur b o ‘g ‘iniga 
ham aylantiradi.
Oila va mahallaning yuksak tarbiyaviy imkoniyati bolalar va 
ota-onalarning o ‘ziga xos xususiyatlari: qon-qarindoshligi, q o ‘ni- 
qo‘shniligi, muhabbati, yaqinligi, ishonchi, burch hissi, o b ro iig i 
va hokazolar bilan ta ’minlanadi.
M a’lumki, xilma-xil faoliyat sharoitida bolaning qobiliyatlari 
eng samarali rivojlanadi, uning ijodiy imkoniyatlari ochiladi, 
bolani oila va mahalladan boshqa qayerda ham faoliyatning xilma- 
xil turlariga jalb etish mumkin. Oila va mahalla hamkorligidagi 
tarbiyaning qimmatliligi ahamiyati yana shundaki, kichik bolalik 
paytida oilada egallagan narsalar bir umr saqlanib qoladi. Huddi 
shuning uchun ota-onalarning bolalarni har tomonlama tarbiyalash 
majburiyati qonuniy tarzda belgilab qo‘yilgan.
Oila va mahalla hamkorlikda tarbiyaviy ishni tashkil etar 
ekanlar, 
eng 
yangi 
psixologik-pedagogik 
tadqiqotlar 
m a’lumotlarini e ’tiborga olishlari ham muhimdir, ularga muvofiq 
о ‘sib kelayotgan kishi shaxsini shakllantirishga oilani qo ‘shadigan 
hissasi turli yosh bosqichlarda turlicha b o ‘ladi va toiqinsim on 
o ‘zgaradi.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlami ko ‘ngil- 
dagiday olib borishda, о ‘sib kelayotgan yosh avlodni yetuk va 
barkamol inson qilib tarbiyalashda oila va mahalla hamkorlikda 
ish olib borishi lozim. Chunki kelajak avlod tarbiyalangan, 
uyushgan, jonajon Vatanimizning haqiqiy fuqarosi bo ‘lishlari 
lozim.
190

---