346
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
olduğu bu anıtlar, Uygurca'dan etkilenmiĢ durumdadır
31
,
32
Ġster istemez akla
Ģöyle bir soru geliyor; Oğuzca unsurların ağırlıklı olduğu ve Kıpçakça, ayrıca
Uygurca unsurları içine alan bu anıtların etnik kimliğini göstererek bunları
Türkmanca yazılan eserler olarak sayamaz mıyız?
SONUÇ
Türkman etnoniminin Oğuzların Ġslam dinini kabul etmesinden sonra
(X.yy) ortaya çıkması, yani Oğuzlarla Türkmanların bir etnos olarak
özdeĢleĢtirilmesi Türkmanların etnik karakterini açıklamada yeterli değil.
Türkmanlar Oğuzların Ġslamı kabul etmesinden önce bir halk olarak
mevcuttu. VIII. yüzyılda tarih meydanına çıkan Türkmanlar, Ġslamı kabul
eden ilk Türklerdi. Bu nedenle de bu adlandırma ilk zamanlar “Müslüman
Türk” anlamında kullanmıĢıltır. Tarih meydanına yeni çıkmıĢ bu “Müslüman
Türkler” Türk kökenli etnik gruplar için bir “hürriyet kapısı” oldular. Nitekim
sosyal, siyasal ve ekonomik nedenlerden dolayı mensubu oldukları etnik
gruplardan yüz ceviren Türk kökenli kitleler bireyler, aileler, obalar ve
oymaklar halinde Ġslamı kabul ederek Türkmanlara katılırlardı. Böylece
Türkmanlar Ġslam dinini kabul etmiĢ halk değildi, Ġslam dininin temelinde
oluĢmuĢ halktı. Türkmanlar bünyesine göre de Oğuzlardan farklıydı.
Oğuzlardan kopan oba ve oymaklar Türkmanlar sayıca içinde çok olsalar da,
bu topluma Karluk, Kıpçak, Kanglı ve Uygurlardan da belli gruplar katılmıĢtı.
Oğuz grubu dillerinde Karluk, Kıpçak, Uygur dil unsurlarına rastlanılması bu
olayla ilgilidir. Türkman dilinin Oğuz dili esas olmakla Kıpçak, Karluk, Uygur
lehçelerinden oluĢması söz konusu dil grubunun Oğuz değil, Türkman grubu
adlanması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.
KAYNAKÇA
ƏBU HƏYYAN Əl Əndəlusi. Kitabi əl-idrak li-lisan əl-ətrak (türk dillərini
dərk etmə kitabı) / Ərəb dilindən tərcümə: Z.Bünyadov. Bakı: AzərnəĢr, 1992
ZEYNALOV F. Türkologiyanın əsasları. Bakı: Maarif, 1981
ERÖZ M. Yörükler. Ġstanbul: Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı, 1991
31
Щербак А.М. Огуз-Наме, Мухаббат-Наме. Москва: Издательство Восточной
Литературы, 1959, s. 168-170
32
Наджип Э.Н.Историко-сравнительный словар тюркских языков XIV века. На материале
«Хосров и Ширин» Кутба. Кн. 1, Москва: Наука, 1975, с. 149-150
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 347
GÖKALP Z. Türk Medeniyyeti Tarihi. Ġstanbul: GüneĢ Matbaacılık T.A.S.,
1976, 416 s.
KÖYMEN M.A. Büyük Selçuklu Ġmparatorluğu Tarihi. C. I. Ankara: Türk
Tarih Kurumu Basımevi, 1989
SÜMER F. Oğuzlar (Türkmenler). Ġstambul: Ana Yayınları, 1980
TOQAN Z.V. Umumi Türk Tarihine GiriĢ. Ġstambul: Enderun Kitabevi, 1981
АГАДЖАНОВ С.Т. Новые материалы о происхождении туркмен //
Извeстия АН Туркменской ССР. Серия общественных наук, №2, 1963, с.12-24
AГАДЖАНОВ С. Т. Очерки истории огузов и туркмен Средней Азии IХ-
ХIIIвв. Ашхабад: Ылым, 1969
АГАДЖАНОВ С.Т. Государство Сельджукидов и Средняя Азия в ХI-ХII
вв. Москва: Наука, 1991
БАРТОЛЬД В.В. Еще о слове «сарт» // Сочинения. Т.II, ч. 2, Москва:
Наука, 1964, с.310-314
ГУЗЕЕВ В.Т. Краткий обзор исследований по языку тюрков Малой Азии
// Тюркологический сборник, 1972. Москва: Наука, 1973, с.69-92
ГУМИЛЕВ Л.Н. География этноса в исторический период. Ленинград:
Наука, 1990
ЕРЕМЕЕВ Д.Е. Происхождение юрюков и туркмен Турции и основные
этапы их истории // Этнические процессы и состав населения в странах
Передней Азии. Москва-Ленинград: Издательство Восточной Литературы,
1963, с.24-70
КУЗЕЕВ Р.Т. Происхождение башкирского народа. Москва: Наука, 1974
ТОЛСТОВ С. П. Города гузов / Советская этнография. 1947, №3 с.127-167
НАДЖИП Э.Н. Историко-сравнительный словарь тюркских языков XIV
века. На материале «Хосров и Ширин» Кутба. Кн. I, Москва: Наука, 1975
ЩЕРБАК А.М. Огуз-Наме, Мухаббат-Наме. Москва: Издательство
Восточной Литературы, 1959
348
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
ĠRAN TÜRKMENLERĠNĠN BAĞIMSIZLIK HAREKETLERĠ
Füsun KARA*
ÖZET
Türkmenler Ġranın kuzey sınırlarında yaĢamaktadırlar. Geleneksel yaĢam
tarzı göçebelik olmakla birlikte hükümet politikasından dolayı birçoğu yerleĢik hayata
geçmiĢ ve tarımla uğraĢmaktadırlar. Kendi aralarında kabilelere ayrılmıĢlar ve süni
müslümandırlar. Ġslamın yükseldiği yedinci ve sekizinci yüzyılda Ġslamiyete girdiler.
19. Yüzyılın sonunda Qajar Hanedanlığının düĢüĢüne kadar özgürlüklerinin kontrolü
kendi ellerinde idi. 1925 yılında Rıza ġah Türkmenlere karĢı kampanya baĢlattı. Bu
birçok Türkmenin Soyetler Birliğine kaçmasına neden oldu ancak kolektifleĢtirme ve
dini baskı yüzünden 1930 lu yıllarda tekrar geri döndüler. 1979 tarihinde Ġran Ġhtilali
gerçekleĢtikten sonra Türkmenler yeni hükümetten otonomi talep edip isyan ettiler.
Anahtar Kelimeler:
Türkmenler, Ġran Türkmenleri, Bağımsızlık, Ġran, Ġran
Ġhtilali.
MOVEMENT INDEPENDENCE OF IRAN OF TURKMENS
ABSTRACT
The Turkmen lıve along the northern border of Iran. They have
traditionally led a nomadic lifestyle. However, due to government policies, many
have settled and now engage in agriculture. They are divided into several tribes anda
re suni Muslims. The Turkmen arrived in the region at about the time of the rise of
Islam in the 7th and 8th centuries. They remained fairly free of outside control until
the decline of the Qajar dynasty, which they helped to bring to power, at the end of
the 19th century. In 1925, reza Shah, Iran‟s leader, ordered a pacification campaign
against the Turkmen This caused many turkmen to flee to the Soviet union but
most returned in the 1930s due to the soviet policies of collectivization and religious
prejudices. Soviet occupation of Iran that occured during and after Iranian
*
Doç. Dr., Fırat Üniversitesi Ġnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü.