Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

800

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Gülabi Bey (Emir Bey᾿in oğlu) 

Büyük emirlerden 

Sufi Halil Bey (Emir Bey᾿in akrabası)

117

 

Yakup  padiĢahın  büyük  emirlerinden. 

PadiĢahın Ģehzadelerini öldürmüĢ. 

Emir Han 

Bağdad 

valisi 

(ġah 

Tahmasp 

zamanında)

118

 

Zülfikar Bey ibn Nohut Sultan 

Bağdad valisi (Emir Han᾿dan sonra) 

Emir  Han

119

  (BektaĢ  Bey᾿in  “neticesi”  yani 

torunun  torunu  –  Ġbn  Mehmet  Bey,  ibn 

Gülabi, ibn Emir Bey, ibn BektaĢi) 

Tebriz᾿in emirü‟l-ümerası 

Muhammet Bey 

KaĢan hakimi 

Delican Han (Muhammet Bey᾿in oğlu) 

“yetenekli emir” 

Haydar Sultan 

Kum hakimi 

Ġbrahim Han (Haydar Sultan᾿ın oğlu)  

Kum hakimi, ġah Tahmasp onu Rum᾿a 

sefir göndermiĢ. 

Ethem Sultan (Haydar Sultan᾿ın oğlu) 

Kum hakimi 

Sultan Mesum 

Save hakimi 

J. Woods᾿un ve F. Sümer᾿in eserlerinde Gülabi Bey᾿in oğlu olan Emir 

Bey᾿in  ismini  Tarih-i  KızılbaĢan  eserindeki  listede  tespit  edemedik.  Onunla 

ilgili  F.  Fümer  Ģöyle  der:  “ġah  Ġsmail‟in  Dulkadir  ülkesine  yaptığı  sefer  esnasında 

Musullu 

Gülabi  Bey  oğlu  (II.)  Emir  Bey,  bulunduğu  Diyarbakır  bölgesinden 

                                                                                                                         

oğlu  Gülabi  ve  kardeĢlerinin  Sufi  Halil  ve  Bekir‟in  Arap  Irakı‟nı,  Fars,  Horasan  sınırı  ve  Gürcistan 

sınırları gibi önemli yörelerde denetimi elde tuttukları kaydedilir.”. Bkz: Woods, a.g.e., s. 338. 

117

  Emir  Bey᾿ in  kardeĢi  Sufi  Halil  Bey᾿ in  ismi  ise  ilk  kez  1468  olayları  sırasında  anılır. 

Emir Bey ġiraz valisi atandığı sırada onun kardeĢleri Sufi Halil Bey ve Bekir Bey Arran, ġekki 

ve  Astarabad‟a  gönderilmiĢtir.  “Sufi  Halil  Beyin  Kirman  seferinde  (1479)  Memluklara  karĢı 

gönderilen  keĢif  kuvvetlerinde  (1480)  ve  Bayındır‟ın  yenilmesinde  (1481)  anahtar  rol  oynadığı  belirtilir. 

Yakub‟un  ilk  oğlu  Baysungur‟a  vasi  tayin  edilen  Sufi  Halil  Bey,  Fars  bölgesini  ve  deniz  aĢırı  bölgeleri 

denetimine aldı. Daha sonra Gürcistan sınırına atandı. 1489‟da Tiflis‟in Akkoyunlular tarafından yeniden 

ele  geçiriliĢine  ön  ayak  oldu.  KardeĢi  Bekir  Bey  yeğenleri  Gülabi  Bey  ve  Pulad  Bey  de  benzer  biçimde 

Yakubi döneminde güçlendiler. Yakub‟un 1490‟daki ölümü üzerine Sufi Halil Beyin Akkoyunlu kıĢlak 

karargâhındaki darbesi onu konfederasyonun en güçlü kiĢisi yaptı. Altı ay sonra Süleyman Bey Bican‟ın 

isyanı Sufi Halil Bey ve Gülabi‟nin ölümüne neden olarak birkaç yıl boyunca Musulluların etkisini kırdı”. 

Bkz: Woods, a.g.e., s. 338-340. 

118

 “Emir Han 1522 yılında azledilmiĢ ve aynı yılda ölmüĢtür. Emir Hanın birliği  (KoĢun) kardeĢi 

Ġbrahim Han᾿ a verilmiĢtir ve bu emir, Bağdat valiliğine tayin edilmiĢtir. Bayat boyundan olan meĢhur Ģair 

Fuzuli‟yi Bağdat‟ta himaye eden iĢte bu Musullu Ġbrahim Han᾿ dır”. Bkz: Sümer, a.g.e., s. 116. 

119

  Emir  Han  Musullu  –  Gülabi  hanın  torunu,  Horasan  emirü‟l-ümerası  ve  I.  ġah 

Tahmasp‟ın lalası olmuĢtu, Merv yakınlarındaki savaĢta kahramanlık sergilemiĢti. Muhammet 

Hudabende‟nin  zamanında  Azerbaycan  emirü‟l-ümerası  ve  Ģahla  akraba  olmuĢtur.  Bkz: 

Efendiyev, a.g.e., s. 194. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   801 

Safevi  hükümdarının  katına  gelerek,  KızılbaĢ  baĢlığını  giyer  ve  böylece  KızılbaĢlara 

katılırlar.  Bundan  son  derece  memnun  kalan  ġah  Ġsmail  ona  mühürdarlık  unvanı 

vermiĢtir. Bu suretle Musullu boyunun mühim bir kısmı baĢlarında Uzun Hasan‟ın ünlü 

beylerinin  torunları  olmak  üzere  Safevi  hizmetine  girer”.

120

  J.  Woods᾿a  da  benzer 

bilgiden  bahseder  ve  1507‟de  Gülabi  Bey᾿in  oğlu  II.  Emir  Bey  ve  Diyar-

bakır‟daki  çoğu  Musulluların  KızılbaĢlara  katıldığını  kaydeder.  “II.  Emir  Bey 

yeni  devletin  en  önemli  görevlilerinden  biri  olmuĢ  ve  mühürdar  olarak  atanmıĢtır.  ġah 

Ġsmail‟in  büyük  oğlu  Tahmasp‟ın  lalası  ve  Horasan  genel  valisi  gibi  görevlerde 

bulunmuĢtur”.

121

  Tarih-i  KızılbaĢan᾿da  ise  yukarıdaki  tablodan  da  anlaĢıldığı 

üzere ismi geçen ilk Emir Bey Uzun Hasan᾿ın emirü᾿l-ümerası, II. Emir Han 

ise ġah Tahmasp zamanında Bağdat valisi olmuĢtur. 

Bu  isimler  dıĢında  J.  Woods᾿ta  geçen  bir  diğer  isim  Emir  Bey᾿in 

kardeĢi  olan  Bekir  Beydir.  ġah  Tahmasp  döneminde  Bağdat  valisi  olduğu 

kaydedilir. Onun belirttiği üzere Bekir Bey᾿in torunu ġah Ġsmail‟le, torununun 

kızı  ise  ġah  Tahmasp‟la  evlenmiĢtir.

122

  F.  Sümer  ise  Safevi  hizmetine  giren 

Musullu  beyleri  arasında  Sofu  Halil  Beyin  torunlarının  olduğunu  ve  ġah 

Ġsmail᾿in  Musullu  beylerinden  birinin  kızı  ile  evlendiğini  ve  bu  evlenmeden 

onun en büyük oğlu Tahmasp᾿ın dünyaya geldiğini kaydeder. 

123

 

Purnaklar:  Türkmen  oymağını  oluĢturan  boylardan  birisi  de 

Purnaklar idi. Akkoyunluların önemli boylarından birisi ve en soylusu sayılan 

Purnakların Bayındır ailesiyle yakın iliĢkiler içinde olduğu, kız alıp verdikleri 

kaydedilir.  J.  Woods᾿un  aktardığı  bilgilere  göre,  Purnaklara  ilk  kez  1421‟de, 

Akkoyunlu  Kara  Osman‟la  Ġskender  Karakoyunlu᾿nun  savaĢında  Kuh 

Ahmed  Purnak‟ın  (Kara Osman‟ın  damadı)  öne  çıkmasıyla,  rastlanmaktadır. 

Purnaklar 1451‟de Uzun Hasan‟a katılmıĢ ve hakimiyetde olduğu sürece ona 

bağlı  olmuĢlardır.  Akkoyunlu  devletinin  son  yıllarında  ise  Sultan  Murad  b. 

Yakub‟u  desteklediklerinden  1503‟de  ġah  Ġsmail  Safevi  tarafından  bozguna 

uğratılan Purnaklar Bağdat‟ta Sultan Murad‟ın saltanat sürdürmesine yardımcı 

olmuĢlardır.  ġah  Ġsmail‟in  1508‟de  Bağdat‟taki  Purnakları  kılıçtan  geçir-

mesinden  sonra  bu  aĢiret  yıllarca  Ġran  siyaset  sahnesinden  kaybolmuĢtur. 

Diyarbakır ve Armeniye bölgesinde de Purnakların izlerine rastlanmıĢtır. 16. 

                                                 

120

 Sümer, a.g.e., s. 116. 

121

 Woods, a.g.e., s. 340. 

122

 Woods, a.g.e., s. 340. 

123

 Sümer, a.g.e., s. 116. 

---