Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tablo 7: Dulkadirli Emirleri ve Atandıkları Bölge ve Görevler
- Kavurgalı
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 793 yanında oldukları gibi Dulkadir beyliğinin 1515‟de ġehsuvar oğlu Ali Bey‟e verilmesi üzerine Dulkadirliler‟in bir kısmı ġah Ġsmail‟in hizmetine girdiler. 85
Aslan, Nasreddin, Süleyman ve Alaüddevle olduğu kaydedilir. Onların çoğu Safevi hanedanın müritleri olarak gösterilir. I. ġah Ġsmail᾿in hakimiyete geçiĢinin baĢlarında onların büyük çoğunluğu Ģahın dergahına gelmiĢ ve ġiraz᾿ın yönetimi onlara verilmiĢtir. 86 Dulkadirliler ġah Abbas‟ın zamanına kadar Fars bölgesini yönetmiĢlerdir. 87 ġiraz᾿da hakimlik yapan emirlerin isimleri tablo 7᾿de gösterilmiĢtir. Tablo 7: Dulkadirli Emirleri ve Atandıkları Bölge ve Görevler 88
Emirleri Atandıkları bölge ve görevler Sultan Halil (Emet Bey)* ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Ali Sultan (Ġzzeddin Bey)* 89
Murat Sultan ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Hamza Sultan ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Gazi Sultan ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Ġbrahim Han ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Ali Sultan Tatioğlu ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde)
gönderilmiĢtir. Bkz: Mehmet Rıhtım, Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Azerbaycan”, Kafkas Üniversitesi, Kafkas AraĢtırmaları Enstitüsü Yayını, Bakü 2012, s. 248. 84 Muhammed Bey - Evliya Çelebi᾿ nin Seyahat-name᾿ sinde Dulkadriye kentinden (Sultaniye kalesi) bahsedilirken ismi geçmektedir. “920᾿ de (1514/15) I. Selim Han zamanında Çıldır savaĢında yolunu azmıĢ Ģahın imdadına ulaĢan Dulkadirli ġahruh Bey oğlu Muhammed ġah Bey Çıldır᾿ da yenilerek, Selim Hanın korkusundan bir daha MaraĢ᾿ a gitmemiĢtir. ġah Ġslamil bu ülkeyi ona sadaka vererek, bu kaleyi yaptığı için Sultaniye Kalesi derler. ... Bu da Ģimdi Dulkadir nabekarlarındandır”. Bkz: Mehmet Rıhtım, a.g.e., s. 201. 85 Sümer, Safevi Devletinin KuruluĢu…, s. 48-49. 86 Tarih-i KızılbaĢan, s. 31. 87 Sümer, a.g.e., s. 49. 88 Tarih-i KızılbaĢan, s. 31-32. 89 Bu iki isim için bkz: 76. dipnota. 794
ġahveli Sultan ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Berhudar Sultan ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Muhammedcan Sultan ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Veli Sultan 90
ġiraz hakimi (I. ġah Ġsmail döneminde) Muhammed han Dulkadir oğlu (Kör ġahruh᾿un oğlu, Alauddevle PaĢa Dulkadir᾿ın torunu) ġah Tahmasp᾿ın yanında büyük nüfuza sahipti. 940᾿ta Osmanlı Sultan Süleyman Ġran᾿a geldiğinde Sultaniye᾿de onun ordusuna katıldı. Orada Erzurum hakimi oldu. Bir kale yaptırdı ve Rumeli᾿de öldü. ġahkulu Halife 91
ġahruh Han II. ġah Ġsmail᾿in ve Sultan Muhammed padiĢahın zamanında mühürdar Ümmet Han Türkman ve Tekelü savaĢında yenilmiĢ, bundan sonra Yezd᾿e gitmiĢ. Ali Han ġiraz hakimi (Sultan Muhammed Hudabende döneminde) Mehtikulu Bey (Ali Han᾿ın damadı) Ali Han᾿dan Dulkadirliler yüz çevirince Ali Han᾿ı öldürerek, ġiraz hakimi oldu Yakup Han I. ġah Abbas zamanında Fars vilayetinin yönetimi ona verilmiĢ ve onun emriyle öldürülünce de yerine Bünyat Han geçmiĢtir. Nedir Han Mühürdar
90 F. Sümer‟e göre, bu oymağın beylerinden Kalkancı oğlu Veli Han Ġsmail‟in en güvendiği emirlerden biri idi. Hatta Ġsmail yeni doğmuĢ olan ve ġah ġüca adını verdiği oğluna Veli Han᾿ ı atabey (lala) tayin etmiĢti. Bkz: Sümer, a.g.e., s. 116. O. Efendiyev᾿ e göre ġiraz hakimi olan Veli Sultan Kalkancı oğlu, Muhammed Mirza‟nın lalası olmuĢtur, Efendiyev, a.g.e., s. 194.
91 ġahkulu Halife – O. Efendiyev Lor hakimi olduğunu yamaktadır. Bkz: Efendiyev, a.g.e., s. 194.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 795 Tarih-i KızılbaĢan᾿da isimleri geçmeyen Dulkadirli emirleri arasında Dede Abdal Bey᾿in, 92 Keçel Bey᾿in, Süleyman Bey᾿in ve Mansur Bey᾿in 93
isimleri geçmektedir. Tarih-i Alem Ara-yi ġah Ġsmail᾿de I. ġah Ġsmail dönemindeki Dulkadirlilerden 4 emirin isimi geçer: Halil Han, Alihan Sultan, Zührap Sultan, Velethan Bey. 94 Bunlardan son iki isim Tarih-i KızılbaĢan listesinde bulunmamaktadır. Bu isimler dıĢında O. Efendiyev Dulkadirli beylerinden aĢağıdakilerin isimlerini vermektedir: Muhammedkulu Halife Korkulu - iyi bir ordu oluĢturma yeteneğiyle ünlüydü; Muhammed Halife – Ġbrahim Han Hacıların amcası oğlu, Astarabad hakimi; Tebet ağa - Horasan‟da hakim; Mansur Bey - Ġbrahim Han Hacıların Hoy‟daki oğlu. 95 Son olarak ismi geçen Mansur Bey muhtemelen F. Sümer᾿in de bahsettiği Mansur Bey᾿le aynı kiĢidir. Dulkadirli ulusundan ayrılan boylar arasında Kavurgalı, 96
97
ve Söklenlerin 98 isimleri anılmaktadır. 92 ġah Ġsmail‟in babası Haydar‟ın en yakın müritlerinden Dede Abdal Bey bu teĢekkülden idi.
Kendisinin asilzade zümresine mensup olduğu kaydedilir. Devletin kurulmasından sonra Abdal Bey gurçibaĢlığa/emirü᾿ l-ümeralığa getirilmiĢtir. Savuc Bulağ ve Rey valisi olan Abdal Bey 1509 -1510 da azledilmiĢ ise de ertesi yıl Özbeklerden fethedilen Merv Ģehri valiliğine atanmıĢtır. 919 yılında (1513–1514) Özbeklerin hücumu üzerine Abdal Bey Merv‟i bırakarak kaçmıĢtır. Safevi hükümdarı Abdal Bey‟i bu hatasından dolayı kadın kılığına sokup bir eĢeğin sırtında ordugâhta dolaĢtırmıĢ, herhalde hanedanın emektar bir emiri olduğu için öldürülmeyerek, eski mevkiine iade edilmiĢtir. Fakat bu hadiseden sonra Dede Abdal Bey‟den bir daha bahsedilmemiĢtir. Bkz: Sümer, Safevi Devletinin KuruluĢu…, s. 48; Ayrıca bu olay için bkz: Kazvini, a.g.e., s. 55. 93 Devletin kuruluĢuna katılan diğer bir Dulkadir beyi de Keçel Bey lakabı ile tanınmıĢ olan Ġlyas Bey idi. ġah Ġsmail 909‟da (1503 Sıçgan yılı) Fars‟ı fethedince bu geniĢ bölgenin valiliğini Ġlyas Bey᾿ e vermiĢti. Fakat ertesi yıl bir hatası yüzünden onu öldürttüğü gibi yerine tayin ettiği Süleyman Bey᾿ i de aynı akıbete uğrattı. Bunun üzerine ġiraz valiliğine AvĢar Mansur Bey getirildi. Ancak Mansur Beyin ġiraz valiliği pek az sürmüĢ ve burası yine Dulkadirden Emet Bey᾿ e (Sarı ġeyhlü obasından) verilmiĢ ve Emet Bey bu tayinden sonra Halil Sultan lakabı ile anılmıĢtır. Fakat Çaldıran savaĢında gevĢeklik gösterdiği ithamı ile Halil Sultan da öldürülerek yerine Dulkadirin Çiçekli obasından gurçibaĢı olarak Ġzzeddin tayin edildi. Bunun lakabı da Ali Sultan idi. Sümer, a.g.e., s. 49. 94 Bkz: Musalı, a.g.e., s. 387. 95 Efendiyev, a.g.e., s. 194. 96 “Kavurgalular Dulkadir elini teĢkil eden büyük boylardan birisiydi ve Bozok‟ta yurt tutmuĢtu. Kavurgalıların bir kısmını sipahizade olan Kavurga oğulları meydana getiriyordu. Bunlar Yozgat Ģehrinin doğusunda kendi adlarını taĢıyan köy ve çevresinde yaĢamaktaydılar. Safevi devletinin kuruluĢu ile Kavurgalılardan bir kol Ġran‟a gitmiĢtir”. Bkz: Sümer, “Bozok Tarihine Dair AraĢtırmalar”, s. 316. Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|