120
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
KONEVÎ
79
(Anadolu ve Suriye/ġam Türkmeni) (ö. 770/1369):
Cemâleddin Ebü‟l-Mehâsin (Ebü‟s-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b.
Sirâciddîn Ahmed b. Mes„ûd el-Konevî ed-DımaĢkî.Hanefî fakihi.
“Anadolu/Konya‟da doğup bilahere ġam‟a gitmiĢtir. ÇağdaĢı tarihçilerden Ġbn
Habîb el-Halebî, 692 (1293) yılında doğduğunu zikrederken Ġbn Râfi„ doğumu için 694
(1295) tarihinin kaydedildiğini belirtir. Babasının lakabından dolayı Ġbnü‟s-Sirâc olarak
da tanınmıĢtır. Babasından ve devrin diğer âlimlerinden ders aldı. Fıkhın yanı sıra usul,
hadis ve kelâmda da bilgi sahibi olup zamanında Hanefî ulemâsının önde gelenlerindendi.
759 (1358) ve 766 (1365) yıllarında DımaĢk‟ta Hanefî kâdılkudâtlığı, Emeviyye
Camii, Reyhâniyye ve Hâtuniyye medreselerinde müderrislik görevinde bulundu. Ġbn
Habîb ve Ġbn Râfi„in bildirdiğine göre DımaĢk‟ta 770 yılı Zilhicce ayının son gününde (4
Ağustos 1369) vefat etti ve Ģehrin doğu kesiminde bulunan Sûfiyye Kabristanı‟na
defnedildi. Yine çağdaĢlarından KureĢî‟nin ölüm tarihi olarak ay belirtmeden 771 yılını
zikretmesi bir günlük farkı ifade etmekte, Leknevî‟nin verdiği 777 (1375) ve Ali el-
Kârî‟den naklettiği 781 (1379) tarihlerinin yanlıĢ olduğu anlaĢılmaktadır.
Eserleri.
1. el-Ġunye fi‟l-fetâvâ: Kâdîhan ve Zahîrüddin el-Buhârî gibi âlimlerin
fetvalarına yer verilen eserde sıkça ortaya çıkan meseleler derlenmiĢtir
80
.
2. el-Müntehab min vakfeyi‟l-Hilâl ve‟Hassâf: Hilâlürre‟y diye
bilinen Hilâl b. Yahyâ ve Hassâf‟ın Ahkâmü‟l-vakf adlı eserlerinin cem„ ve ihtisar
edilmiĢ Ģeklidir
81
.
3. el-Ġ‟câz fi‟l-i‟tirâz „ale‟l-edilleti‟Ģ-Ģer‟iyye: Bir giriĢle beĢ bölümden
meydana gelen eserde kitap, sünnet, icmâ, kıyas ve aklî delillerle istidlâl Ģekli ve bunlara
karĢı nasıl itiraz edileceği konusu ele alınmıĢtır
82
.
4. el-Buġye (Buġyetü‟l-kunye): Zâhidî‟nin fıkha dair Kunyetü‟l-münye
adlı eserinin muhtasarıdır
83
.
79
YaĢaroğlu, Kamil, DĠA: “Konevî” Md., XXVI, 164, 165‟den özetlenmiĢ ve kısmen
alıntılanmıĢtır.
80
Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1255 [II. cilt, müellif hattı]; Damad Ġbrâhim PaĢa, nr. 699;
Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1464, 1465; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr.
1036, 1037.
81
Süleymaniye Ktp., ġehid Ali PaĢa, nr. 2762 [müellif hattı], Bağdatlı Vehbi Efendi, nr.
2003; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1344.
82
Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3613; ġehid Ali PaĢa, nr. 2762 [müellif hattı]; bu
eserle üstteki eserin müellif hattı nüshaları mürekkebin bozulmasından dolayı okunamaz
durumdadır.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 121
5. Hulâsatü‟n-Nihâye fî fevâ‟idi‟l-Hidâye: Hüsâmeddin es-
Sığnâkî‟nin el-Hidâye üzerine yazdığı en-Nihâye adlı Ģerhin muhtasarıdır
84
Tahâvî‟nin
„Akâ‟id‟inin Ģerhidir.
6. el-Kalâ‟id fî Ģerhi‟l-‟Akâ‟id
85
7. el-Mu‟temed fî ehâdîsi‟l-Müsned: Ebû Hanîfe‟nin Abdullah b.
Muhammed el-Hârisî tarafından derlenen el-Müsned‟inin muhtasarıdır
86
. Bu eserini de el-
Müstened adıyla ĢerhetmiĢtir
87
8. Mukaddime (Risâle) fî ref‟i‟l-yedeyn fi‟s-salât
88
: Rükû tekbiri
sırasında el kaldırmanın namazı bozacağı ve bu sebeple ġâfiî bir imama Hanefîler‟in
uyamayacağını ileri süren çağdaĢı Hanefî âlimi Ġtkânî‟ye reddiyedir
89
. Ġtkânî‟yi bu
görüĢünden dolayı tenkit eden Leknevî, Konevî‟nin risâlesinden övgüyle söz eder
90
9. Müntehab mine‟l-Fetâva‟l-kübrâ
91
. SadrüĢĢehîd‟in eserinin bazı
ilâvelerle yapılan muhtasarıdır.
Bunlardan baĢka Konevî‟nin kaynaklarda adı geçen eserlerinden bazıları da
Ģunlardır: MüĢriku‟l-envâr fî müĢkili‟l-âŝâr, et-Tefrîd fî ġerhi‟t-Tecrîd li‟l-Kudûrî,
Tehzîbü Ahkâmi‟l-Kur‟ân, el-Münhî (el-Müntehî) fî ġerhi‟l-Muġnî li‟l-Habbâzî, ez-
Zübde fî Ģerhi‟l-‟Umde, Ebü‟l-Berekât en-Nesefî‟nin „Umdetü‟l-‟Akâ‟id‟inin Ģerhi”
92
.
HALEBÎ
93
(Suriye Haleb Doğumlu TürkmenleĢmiĢ Arap) (ö.
956/1549) Ġbrâhim b. Muhammed Ġbrâhîm b. Muhammed b. Ġbrâhîm el-
Halebî. Osmanlı Âlimi, Hanefî Fakihi.
83
Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1415; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr.
1037.
84
Süleymaniye Ktp., ġehid Ali PaĢa, nr. 1697; Lâleli, nr. 2321; Esad Efendi, nr. 1236.
85
Fâtih, nr. 1622.
86
Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed PaĢa, nr. 419.
87
Kâtip Çelebi, KeĢfü‟z-Zünûn, II, 1732.
88
Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed PaĢa, nr. 1606; Süleymaniye Ktp., Yenicami, nr. 1186;
Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1344
89
Dâvûdî, ġemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed, Tabakatü'l-müfessirin, thk. Ali
Muhammed Ömer, II, 311 Mektebetu Vehbe, Kahire 1972/1392.
90
Leknevî,el-Fevâ‟idü‟l-Behiyye, 50, 207.
91
Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Ktp., nr. 554.
92
YaĢaroğlu Kamil, DĠA: “Konevî” Md., XXVI, 164, 165‟den naklen.
93
Bu bölüm, Has, ġükrü Selim, DĠA, „Halebî‟ md., XV, 231, 232‟den özetlenmiĢ ve kısmen
alıntılanmıĢtır.