Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

126

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Zâhiriyye‟de

119

  birçok  nüshası  bulunan  eser  müstakil  olarak  veya  bazı  hâĢiyeleriyle 

birlikte birçok defa basılmıĢtır

120

. Eserin nikâh, talâk, vakıf, hibe, Ģüf„a, vesâyâ ve ferâiz 

bölümleri  Brij  Mohar  Doyal  tarafından  Ġngilizce‟ye  tercüme  edilerek  Arapça  metniyle 

birlikte  basılmıĢtır

121

. 

ed-Dürrü‟l-muhtâr,  Hanefî  mezhebindeki  sahih  görüĢlere yer 

vermesi  ve  birçok  fıkhî  meseleyi  muhtasar  Ģekilde  ihtiva  etmesi  sebebiyle  rağbet  görmüĢ, 

üzerine  çeĢitli  hâĢiyeler  yazılmıĢtır.  Bunların  içinde  en  önemlileri 

Ġbn  Âbidîn‟in 

Reddü‟l-muhtâr‟ı

122

 ve Tahtâvî‟nin HâĢiye „ale‟d-Dürri‟l-muhtâr‟ıdır

123

. Tahtâvî‟nin 

eseri  Abdülhamîd  el-Ayıntâbî  tarafından  Tercümetü‟t-Tahtâvî  ale‟d-Dürri‟l-muhtâr 

adıyla  Türkçe‟ye  çevrilmiĢtir

124

.  Eserin  diğer  belli  baĢlı  hâĢiyeleri  de  Ģunlardır:  Ġbn 

Abdürrezzâk,  Silkü‟n-nađđâr

125

;  Halîl  b.  Muhammed  el-Fettâl,  Delâ‟ilü‟l-esrâr

126

; 

Hasan  b.  Ġbrâhim  el-Cebertî,  Islâhu‟l-isfâr

127

  (namazın  vâcipleri  bölümüyle  ilgili  bir 

risâledir); Ġbrâhim b. Mustafa el-Halebî, Tuhfetü‟l-ahyâr

128

; Muhammed b. Abdülkâdir 

el-Ensârî, Nuhbetü‟l-efkâr

129

.  

2.  ed-Dürrü‟l-müntekâ:  Ġbrâhim  b.  Muhammed  el-Halebî‟nin  (ö. 

956/1549) Mülteka‟l-ebur adlı eserinin Ģerhidir. 1080 (1669) yılında telif edilen eserin 

Süleymaniye  Kütüphanesi‟nde

130

  ve  Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye‟de  birçok  nüshası  mevcut 

olup defalarca basılmıĢtır

131

.  

3.  Ġfâdatü‟l-envâr:  Ebü‟l-Berekât  en-Nesefî‟nin  (ö.  710/1310)  fıkıh 

usulüne  dair 

Menârü‟l-Envâr  adlı  eserinin  Ģerhidir  (Ġstanbul  1300).  Kitap, 

Muhammed  Saîd  el-Burhânî‟nin  (ö.  1966)  ta„likiyle  birlikte  Muhammed  Berekât 

                                                 

119

 M. Mutî„ el-Hâfız, I, 324-330. 

120

 Ġstanbul 1260, 1277, 1294, 1307, 1308; Hint 1223; Kalküta 1243, 1268; Leknev 1280, 

1293 [Hintçe tercümesiyle birlikte], 1294; Bombay 1278, 1300-1302, 1309; Lahor 1305; Bulak 

1254, 1272; Kahire 1268, 1293, 1299, 1307, 1318, 1321. 

121

 Leknev 1913; tıpkıbasım Delhi 1992. 

122

 I-V Cilt olarak, Bulak 1272, 1286; I-VIII, Kahire 1386. 

123

 Kalküta 1264; Kahire 1268, 1304; Bulak 1269, 1282. 

124

 I-VIII Cilt olarak, Ġstanbul 1285-1288 yıllarında basılmıĢtır. 

125

 Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye,nr. 6662 

126

 Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye, nr. 9496 [I], 59 [II] 

127

 Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye, nr. 2682 

128

 Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye, nr. 5246, 6644, 8191, 8441, 9153, 11137. 

129

  I-IV  Cilt  olarak,  Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye,  nr.  2567-2570;  eser  ed-Dürrü‟l-Muħtâr‟ın 

çeĢitli hâĢiyelerinin özeti mahiyetindedir 

130

 Meselâ bk. Fatih, nr. 1809, Halet Efendi, nr. 147, Esad Efendi, nr. 773 

131

  Ġstanbul  1302,  1309,  1310,  1311,  1317,  1319,  1321-1322,  1327,  1328  yıllarında 

basılmıĢtır. 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   127 

tarafından da neĢredilmiĢtir (DımaĢk 1413/1992). Ġbn Âbidîn bu esere 

Nesemâtü‟l-

Eshâr adlı hâĢiyesi vardır (Ġstanbul 1300; Kahire 1328, 1399).  

4.  Hazâ‟inü‟l-esrâr  ve  bedâ‟i‟u‟l-efkâr:  Haskefî‟nin  Tenvîrü‟l-ebsâr‟a 

yazmak istediği ve ed-Dürrü‟l-muhtâr‟dan daha hacimli olarak tasarladığı Ģerhin vitir ve 

nâfile  namazlar  bahsine  kadar  yazılan  kısmı  olup  eser  müellifin  vefatı  sebebiyle  yarım 

kalmıĢtır. Bir nüshası Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye‟de bulunmaktadır (nr. 10104).  

5.  Ġhtisârü‟l-Fetâva‟s-Sûfiyye  fî  Tarîkati‟l-Bahâ‟iyye:  Fazlullah 

Muhammed b. Eyyûb el-Mâcevî‟ye (ö. 666/1286) ait eserin muhtasarıdır

132

.  

6. HiĢâm el-Burhânî‟nin özel kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur

133

 

Haskefî‟nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de Ģunlardır: 

ġerhu KaTri‟n-

Nedâ  el-Cem‟  beyne  Fetâvâ  Ġbn  Nüceym

134

, 

Ta‟lika  „alâ  Sahîhi‟l-

Buhârî, Ta‟lika „alâ Tefsîri‟l-Beyzâvî (Bakara ve Ġsrâ sûreleri)”

135

.  

TEFTÂZÂNÎ

136

  (Türkmenistan-Ġran  Horasan/Herat-Teftazan 

Türkmeni)  (792/1390),  Sa„düddîn  Mes„ûd  b.  Fahriddîn  Ömer  b. 

Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî et-Teftâzânî eĢ-ġâfiî. Çok yönlü 

âlim, hassseten Kelamcı ve Fakih. 

“Abdürrezzâk es-Semerkandî, Mîrhând, Muînüddîn-i Ġsfizârî ve Hândmîr gibi 

bölgenin önemli tarihçilerine göre Safer 722‟de (ġubat 1322) Horasan‟ın Nesâ vilâyetinin 

Teftâzân kasabasında doğdu. Ġbn Hacer el-Askalânî ve ona dayanan diğer kaynakların 

doğum  tarihini  Safer  712  (Haziran  1312)  olarak  vermesi  isabetli  görülmemektedir

137

. 

Klasik  kaynaklarda  lakap  ve  nisbesi  dıĢında  “Sa„d,  Allâme,  Allâme-i  Sânî”  Ģeklinde 

kendisine  atıfta  bulunulan  ve  “pâdiĢâh-ı  ulemâ,  hüsrev-i  dâniĢmendân”  unvanlarıyla

138

 

anılan Teftâzânî‟nin lakabından hareketle kendisini ve çağdaĢı Seyyid ġerîf el-Cürcânî‟yi 

ifade  etmek  üzere  “Sa„deyn”  denilmiĢtir.  Ailesi  hakkında  fazla  bilgi  bulunmamakla 

birlikte  ġerhu‟t-Tasrîfi‟l-‟Ġzzî  adlı  eserinin  mukaddimesinde  (s.  11)  babasını  kadı 

unvanıyla zikretmektedir. Wilfred Madelung, kaynak göstermeden kadı olan Fahreddin 

                                                 

132

 Dârü‟l-kütübi‟z-Zâhiriyye, nr. 1437. 

133

 Muhammed Berekât, 22. 

134

  Zeynüddin  Ġbn  Nüceym‟in  Fetâvâ‟sının  kendi  oğlu  ve  ġemseddin  et-TimurtaĢî 

tarafından yapılan tertiplerinin birleĢtirilmiĢ Ģeklidir. 

135

 Özel, Ahmet, DĠA “Haskefî”  md.,‟den naklen. 

136

 Özen ġükrü, DĠA, XXXX, 299-306‟dan kısmen özetlenmiĢ ve alıntılanmıĢtır. 

137

 TaĢköprîzâde, Miftâĥu‟s-sa‟âde, I, 206; Ahlwardt, Verzeichnis, index: 

http://www.deutsche-biographie.de/pnd102372039.html#indexcontent, Teftezani Md.; 

138

  Mîrhând,  Ravżatü‟ś-Safâ‟,  V,  567,Tahran  1339;  Hândmîr,  Ĥabîbü‟s-siyer,  III, 

545,Tahran 1333. 

---