124
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
doğumuyla ilgili bölüm okunduğunda ayağa kalkılmasına karĢı çıkarak bunun bir tâzim
olduğunu, Allah‟tan baĢkasına tâzimin ise secde, rükû ve kıyam Ģekillerinde yapılması
durumunda bunların sırasıyla haram, tahrîmen mekruh ve tenzîhen mekruh olacağını
söyler.
7. Risâle fi‟r-red „alâ men i‟tekade Ġslâme Âzer
101
: Hz. Ġbrâhim‟in
babası Âzer‟in, daha sonra da Hz. Peygamber‟in amcası Ebû Tâlib‟in iman üzere ölüp
ölmedikleri konusundadır. Halebî, bazı âyet ve hadislere dayanarak bunların iman üzere
ölmediklerini belirtir.
8. ġerhu‟l-Ebyât
102
: ġairi bilinmeyen üç beyte yazdığı bu Ģerhte tasavvufa
karĢı orta bir yol takip eden Halebî, Ģeriat ve hakikatin birbirine mezcedilerek ılımlı bir
yol tutulması gerektiğini, hakikatsiz Ģeriatın faydasız, Ģeriatsız hakikatin ise değersiz ve
boĢ olduğunu söyler.
9. el-Hilyetü‟Ģ-Ģerîfe
103
: Hz. Peygamber‟in Ģemâiline, faziletlerine ve
davranıĢlarına dairdir.
10. Nazmü sîreti‟n-nebî ve Ģerhuh
104
Resûl-i Ekrem‟in hayatını anlatan
altmıĢ üç beyitten –vefat yaĢı 63 olduğu için olsa gerek- ve bunların Ģerhinden ibaret olup
Halebî‟nin Ģiir kabiliyetini göstermesi bakımından önemlidir.
Halebî‟nin
diğer eserleri de Ģunlardır: Tesfîhü‟l-ġabî fî tenzîhi (tebri‟eti) Ġbn
„Arabî
105
; Risâle fî hakkı ebevey nebiyyinâ „aleyhi‟s-selâm
106
; Muhtasarü‟l-Cevâhiri‟l-
muđıyye fî Tabakâti‟l-Hanefiyye
107
; Muhtasaru Fetâvâyı Tatarhâniyye (el-Müntehab
mine‟l-Fetâva‟t-Tatarhâniyye, el-Fevâ‟idü‟l-müntehabe mine‟l-Fetâva‟t-Tatarhâniyye)
108
;
Risâletü‟l-himmesa
109
; Risâle fi‟l-mesh
110
; Kitâbü Fusûli‟l-erba‟în
111
; ġerhu‟l-kasîde
112
;
Ta‟lîkât „ale‟l-Hidâye
113
; Ta‟lîkât „ale‟l-Islâh ve‟l-îzâh
114
”
115
.
101
Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 245/6.
102
Süleymaniye Ktp., Giresun, nr. 109/8
103
Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1543/5; Pertev PaĢa, nr. 603.
104
Kahire Müzesi, nr. B 22.242
105
Süleymaniye Ktp., ReĢid Efendi, nr. 1437/13; Lâleli, nr. 2452/2; Fâtih, nr. 2880/2;
106
Süleymaniye Ktp., Yazma BağıĢlar, nr. 2061/2.
107
Süleymaniye Ktp., ġehid Ali PaĢa, nr. 1941; Esad Efendi, nr. 605/1, 3699/49.
108
Süleymaniye Ktp., ReĢid Efendi, nr. 284; diğer nüshaları için bk. DĠA, XII, 447.
109
Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2070/4; Osman Huldî, nr. 27/35.
110
Brockelmann,GAL Suppl., II, 643
111
Süleymaniye Ktp., ReĢid Efendi, nr. 241.
112
Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1441/4.
113
Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 446/5.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 125
HASKEFÎ
116
(Irak ve Suriye Türkmeni) (ö. 1088/1677)
, Alâüddîn
Muhammed b. Alî, b. Muhammed el-Haskefî ed-DımaĢkī. Hanefî
fakihi.Aslen Diyarbakır‟ın
Hasankeyf/Hısnıkeyfâveya Ģimdiki ġırnak‟a
denk gelen havaliden olan Fakihimiz, ġırnak Ģehri misak-ı milli sınırları
öncesinde Irak topraklarında yer aldığından Irak‟lı sayılır. Halen zaten Irak‟a
yakındır. ġam‟da uzun süre kaldığı için ġam‟ın diğer ismi olan “DımaĢkî”
ifadesi de nispetine dâhil edilmiĢtir. ġırnak da doğması hasebiyle muhtemelen
Kürt
117
Türkmenidir.
“1025 (1616) yılında ġam‟da doğdu. Aslen Hasankeyfli (Hısnıkeyfâ) bir
aileden olup bundan dolayı Haskefî nisbesiyle anılır. Ġlk tahsilini babasının ve ġam hatibi
Muhammed b. Tâceddin el-Mehâsinî‟nin yanında yaptı. Uzun süre bu hocasının
derslerine devam etti ve Sahîh-i Buhârî dersinde onun yardımcısı oldu. Daha sonra
Remle‟de Hanefî âlimi Hayreddin er-Remlî, Kudüs‟te Fahreddin b. Zekeriyyâ el-
Makdisî‟den ders aldı. 1060‟ta (1650) hacca gitti. Medine‟de Safiyyüddin Ahmed b.
Muhammed el-KuĢâĢî‟nin derslerini takip etti. Ayrıca Mansûr b. Ali es-Sütûhî, Eyyûb
el-Halvetî es-Sâlihî, Abdülbâkī b. Abdülbâkī el-Ba„lî gibi âlimlerden faydalandı.
Ġstanbulda bir süre çeĢitli görevlerde bulundu. Daha sonra ġam Emeviye Camii ve ġam
Takaviye Medresesi‟nde görevlendirildi. Bu görevine Sayda kadılığı eklendi. ġam‟a
dönerek vefatına kadar ders vermeye devam etti. Devrinde Hanefî ulemâsının önde
gelenlerinden biri olan ve aralarında Ġsmâil b. Ali el-Müderris, DervîĢ b. Nâsır el-
Hulvânî, Ġsmâil b. Abdülbâkī el-Kâtib el-Yâzîcî, Ömer b. Mustafa el-Vezzân ve
Hulâsatü‟l-eŝer müellifi Muhibbî gibi âlimlerin de bulunduğu birçok talebe yetiĢtiren
Haskefî 10 ġevval 1088 (6 Aralık 1677) tarihinde vefat etti ve Bâbüssagīr
Kabristanı‟na defnedildi.
Eserleri.
1. ed-Dürrü‟l-muhtâr: ġemseddin Muhammed b. Abdullah et-
TimurtaĢî‟nin (ö. 1004/1595) fıkha dair Tenvîrü‟l-ebsâr adlı eserinin Ģerhidir. 1071
(1661) yılında kaleme alınan ve Süleymaniye Kütüphanesi
118
ve ġam Dârü‟l-kütübi‟z-
114
Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 446/2.
115
Has, ġükrü Selim, DĠA, „Halebî‟ md., XV, 231, 232
116
Özel, Ahmet, XVI, 387, 388, DĠA “Haskefî” md.nden kısmen özetlenmiĢ ve
alıntılanmıĢtır.
117
Bkz.Dipnot-3 ve üzerindeki sahifede Kürtlerin Türk‟ün bir alt esmer kavmi olduğu
bilgisi ve kaynağı verilmiĢti.
118
Meselâ bk. Esad Efendi, nr. 687, Hamidiye, nr. 490, Fâtih, nr. 1681-1684, Kılıç Ali
PaĢa, nr. 382.