162
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
Ortalama nüfusu 3-3,5 milyon civarında olan Irak Türkleri, Oğuz
Türklerindendir
12
. Bu nüfusun 20.000‟ni Hristiyan‟dır
13
. Türkmenler için
verilen sayılar, Irak yönetimlerince siyasî sebeplerle Ģüpheli kabul edilmiĢtir.
Tıpkı Kürtlere yapıldığı gibi, Türklerin sayıları da az gösterilmeye
çalıĢılmıĢtır
14
.
Ülkenin en elit tabakasını teĢkil eden Irak Türkleri, ġii-Sünni
çatıĢmalarında ve Kürt isyanlarında büyük zarar görmüĢlerdir. Özellikle Baas
Partisi‟ne dayanarak yönetimi ele geçiren Saddam Hüseyin‟in gazabına en çok
Türkler uğramıĢtır. 500.000‟den fazla Türkmen, AraplaĢtırma politikaları
çerçevesinde güney bataklıklarına sürülmüĢtür. Ġran‟la yapılan savaĢta kasıtlı
olarak Türkler ön saflarda savaĢa sürülünce, 200.000‟den ziyade Türkmen,
Kürt adı alarak nüfus değiĢtirmiĢtir. Böylelikle 1 milyona yakın Türk, dıĢ
göçlerin de etkisiyle, Irak Türklüğünden düĢürülmüĢtür
15
.
1. Saddam Döneminde Türkiye‟ye Yapılan Göçler (1979-2003)
Baas Partisi yıllarca süren iç mücadelelerden sonra, 1968 yılında
Hasan El Bekr‟in baĢkanlığında iktidara gelmiĢtir. Saddam Hüseyin El-Tikritî
ise rejimin ikinci adamı olmuĢtur
16
. Saddam Hüseyin kısa süre sonra
cumhurbaĢkanı yardımcılığına atanmıĢ
17
ve 1979‟da kansız bir saray darbesiyle
kayınpederi Bekr‟i istifaya zorlamıĢtır
18
. Böylece, Irak‟ta en çok kan akan
dönem de baĢlamıĢtır
19
. Bir parti diktatoryası olan Irak rejimi, Saddam‟ın
12
Orhan Ketene, “Turkmens, Turkmeneli and The Musul Region”, www.Türkmenofiraq.org,
E.T.: 28.11.2010; Kemal Aytekin Akseli,
Kuzey Irak Bölgesinin Etnik Yapısı ve Yer Altı
Zenginlikleri ile Süper Güçlerin ve Diğer Bölge Devletlerinin Tarihten Günümüze Bölge Üzerindeki
Etkileri ve Politikaları, (GÜ. SBE, BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1999, s. 23;
Emrullah Er, “Konya HotamıĢ Türkmenlerinin Kültürel Yapısı Ġçinde Irak Türkmenlerinin
Yeri”, KardaĢlık, Y. 7, S. 25, Ocak-Mart 2005, s. 58; Ahmet Muratlı, “Irak‟tan Türkiye‟ye
Türkmen Göçü”, Uluslararası Göç Sempozyumu, Bildiriler, (8-11 Aralık 2005-Ġstanbul), Ġstanbul
2006, s. 127-129; Ġbrahim Sirkeci, “Türkmen Göçü: Türkiye‟ye, Irak‟a ve Türkmenlere
Etkileri”, Sorunlu Bölgelerde Göç, Ankara 2008, s. 28.
13
G. Demirci, “Irak‟taki Türkler”, s. 103.
14
Zubaida Umar, “UnutulmuĢ Azınlık, Irak Türkmenleri (I)”, Kerkük, (Çev.: Mehmet
Çağrı), Y. 2, S. 7, Ocak 1992, s. 17.
15
Nefi Demirci, Dünden Bugüne Kerkük (Kerkük‟ün Siyasi Tarihi), Ġstanbul 1990, s. 12-13.
16
L. Yahya-K. Wendl, a.g.e., s. 97.
17
Kıvanç Galip Över, Vaat EdilmiĢ Topraklarda Ölüm Kokusu, Papirüs Yayınevi Ġstanbul, s.
27-28.
18
Doğu Ergil, Körfez Bunalımı, Ankara 1990, s. 11.
19
M. Demirel, a.g.t., s. 66.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 163
önderliğinde tek önder sultasına dayanan acımasız bir polis devletine
dönüĢmüĢtür. Otoriter devlet, totaliter devlete doğru değiĢmiĢ ve bu evrimin
itici gücü Ģiddet ve terör olmuĢtur
20
. Bu nedenle Irak‟tan Türkiye‟ye yapılan
göçlerin büyük çoğunluğu Saddam Hüseyin yönetimindeki süreçte
gerçekleĢmiĢtir.
Irak rejiminin 1976 yılından itibaren, gerek Körfez bölgesinde
yarattığı uluslararası krizler, gerekse ülkede yaĢayan azınlık gruplara yönelttiği
toplu imha, sürgün vb. uygulamalar dünya kamuoyunun tepkisini çekmiĢtir
21
.
Bu süreçte Kuveyt halkı ile Irak Kürtlerinin yanında yer alan dünya kamuoyu,
göçe zorlanan, iĢkence gören, idam edilen, insan hakları çiğnenen Irak
Türklerini görmezden gelmiĢtir
22
. Saddam‟ın totaliter yönetiminin sıkıntılarını,
göçmenleri fiilen kabul etmek durumunda kalan komĢu ülkeler çekmiĢtir.
YaĢanan bu göç olaylarından etkilenen Türkiye yüz binlerce insana ev
sahipliği yapmak durumunda kalmıĢtır.
1.1. Saddam Döneminde Göçün Genel Sebepleri ve
Türkmenlerin Türkiye‟yi Tercih Nedenleri
Osmanlı Devleti‟nin dağılma sürecinde, Avrupa kapitalizmi
bakımından hayati önem taĢıyan Ortadoğu, Avrupa‟nın etkisine daha fazla
maruz kalmıĢtır. Ortadoğu‟ya yönelik emperyalist politikalar neticesinde,
bölgede kargaĢa ve huzursuzluk ortaya çıkmıĢ, bu ise bölge insanının baĢka
ülkelere göçüne zemin hazırlamıĢtır. Iraklılar her dönemde yurtdıĢına göç
etmiĢlerdir, ancak göçlerin en yoğun olduğu süreç Saddam idaresindeki yıllar
olmuĢtur.
Saddam Hüseyin döneminde Irak‟ta yaĢanan Türkmen göçlerinin
nedenlerini Ģu Ģekilde özetlemek mümkündür: Can ve mal güvenliğinin
olmaması, demokratik çoğulcu ve insan haklarına saygılı bir rejimin
bulunmaması.
Türker‟in
memuriyetlere
alınmaması
ve
devlet
üniversitelerinden adil bir Ģekilde yararlanamamaları. Irak parlamentosunda
Türklerin nüfus oranlarına göre temsil edilmemeleri. Türk bölgelerinde vali,
belediye baĢkanı ve diğer kamu görevlerinde Türk kökenli yöneticilerin
20
D. Ergil, a.g.e., s. 11.
21
Güçlü Demirci, “Irak Türklerinin Demografik Yapısı”, Türkler, (Ed.: Hasan Celal Güzel
vd.), C. 20, Ankara 2002, s. 615.
22
G. Demirci, “Irak Türklerinin…”, s. 615.