TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II BÖLMƏ AZƏRBAYCAN SSR DĠNC QURUCULUQ DÖVRÜNDƏ VƏ MÜSTƏQĠLLĠK ƏRƏFƏSĠNDƏ
- RESPUBLĠKANIN ĠQTĠSADĠ HƏYATI XALQ TƏSƏRRÜFATININ BƏRPASI VƏ ĠNKĠġAFI 40-cı illərin ikinci yarısı.
75
1946-cı il martın 2-də qurtardı. Elə həmin gün Məşhəd, Şahrud, Semnan kimi nisbətən sakit şəhərlərdən sovet qoşunlarının çıxarılmasına başlandı. 59 Ancaq Cənubi Azərbaycandakı hadisələrlə əlaqədar bu iş bir qədər dayandırıldı. ABŞ və Böyük Britaniya dövlətləri BMT-nin 1946-cı ilin yanvarında Londonda keçirilən sessiyasında "İran məsələsi"ni Təhlükəsizlik Şurasının gündəliyinə çıxardılar. Lakin SSRİ-nin təkidi ilə bu məsələ təxirə salındı. 60
gündəliyinə çıxarıldı və martın 26-da bu məsələyə baxıldı. Ancaq sovet qoşunlarının martın 24-də yenidən təxliyəsi getdiyi üçün müzakirə İran hökumətinin xahişi ilə dayandırıldı. 1946-cı il aprelin 4-də Moskvada SSRİ və İran hökumətləri qalan qoşunların da çıxarılması haqqında razılığa gəldilər. 61 Həmin
tarixdə (4 aprel 1946-cı il) Tehran şəhərində imzalanmış Sovet-İran sazişinin 3-cü maddəsində deyilirdi: "Azərbaycan (Cənubi Azərbaycan nəzərdə tutulur - Red.) məsələsi İranın daxili işi olduğundan mövcud qanunlara görə hökumətlə Azərbaycan əhalisi arasında və Azərbaycan xalqına xeyirxah münasibət ruhunda islahat keçirməyin dinc yolu tapılacaqdır". 62
1946-cı il aprelin axırından həyata keçirilən sovet qoşunlarının təxliyəsi İranın başqa rayonları kimi, Cənubi Azərbaycanda da mayın 26-da başa çatdırıldı. 63
Beləliklə, "Azərbaycan məsələsi İranın daxili işi olduğundan" artıq onun taleyi həll edilmişdi. Hələ 1942-ci ilin sonundan İranın bütün silahlı qüvvələrinin ixtiyarını öz əlinə keçirmiş ABŞ hərbi heyətləri 21 Azər hərəkatının əvvəlindən İranın silahlı qüvvələrini Azərbaycana qarşı hücuma hazırlayırdılar. Bununla əlaqədar İran hökuməti ABŞ-dan 20 milyon dollarlıq silah və hərbi sursat almış, əməliyyat zamanı amerikalılar İran qoşununa 40 bombardmançı təyyarə vermişdilər. İngilislər isə 1946-cı ilin avqustunda İran sərhədinə, Bəsrə şəhərinə 5 diviziya gətirmiş, hərbi gəmiləri İranın Xürrəmşəhr və Abadan limanlarına yan almışdı. 64
1946-cı il sentyabrın 1-də Azərbaycan Xalq hakimiyyəti üzərinə ümumi silahlı hücuma başlayan İran hökuməti 1946-cı il dekabrın 20-də onun fəaliyyətinə son qoydu. 65
76
AZƏRBAYCAN SSR DĠNC QURUCULUQ DÖVRÜNDƏ VƏ MÜSTƏQĠLLĠK ƏRƏFƏSĠNDƏ I FƏSİL
RESPUBLĠKANIN SOSĠAL-ĠQTĠSADĠ ĠNKĠġAFI
§ 1. RESPUBLĠKANIN ĠQTĠSADĠ HƏYATI XALQ TƏSƏRRÜFATININ BƏRPASI VƏ ĠNKĠġAFI
ağır zərbə vurdu. 1941-1945-ci illərdə ölkə öz milli sərvətinin üçdə bir hissəsini itirdi. Milyonlarla adam doğmalarını, yaxınlarını itirmiş, sahibsiz uşaqların sayı kəskin surətdə artmışdı. Başqa yerə köçürülmüş milyonlarla insanın, əsirlikdən azad edilmiş yüz minlərlə vətəndaşın taleyi faciəli olmuşdu. Azərbaycan bilavasitə alman-faşist qəsbkarlarının hücumuna məruz qalmamışdı, bununla belə, respublika zəhmətkeşləri müharibənin bütün ağırlığını çəkmişdilər. Müharibədə sənaye istehsalının əsas göstəriciləri kəskin surətdə aşağı düşmüşdü. Sənayenin ümumi məhsulu 1940-cı illə müqayisədə 22 faiz aşağı düşmüşdü. 2 Neft hasilatı 1945-ci ildə 1940-cı ildəkinə nisbətən təqribən yarıbayarı azalmışdı. 3
Müharibə dövründə texniki bitkilər məhsulunun xeyli azalması nəticəsində istehlak malları istehsalı kəskin surətdə aşağı düşmüşdü. 1945-ci ildə 1940-cı ilə nisbətən pambıq istehsalı 154 min tondan 65 min tona, barama istehsalı 2384 tondan 1615 tona qədər azalmışdı. 1940-cı ildən 1946-cı ilədək iribuynuzlu mal- qaranın sayı 1382 min başdan 1203,5 minə enmişdi. 4 Kənd təsərrüfatının maddi- texniki bazası xeyli zəifləmişdi. Azərbaycan əhalisi 1940-cı ildə 3304,1 min nəfər idi. 1945-ci ildə onun sayı 17,65 faiz azalmışdı. 5
Müharibə ölkənin əmək ehtiyatlarının istifadəsinə də mənfi təsir göstərmişdi. Azərbaycanın xalq təsərrüfatında fəhlə və qulluqçuların 1940-cı ilin oktyabrında 456 min olduğu halda, 1945-ci ilin sentyabrında 396 min nəfərə qədər azalmışdı. 6
edildikcə başlanmışdı. 1945-ci il mayın 26-da SSRİ Dövlət Müdafiə Komitəsi 77
"Silah istehsalının azaldılması ilə əlaqədar olaraq sənayeni yenidən qurmaq sahəsində tədbirlər haqqında" qərar qəbul etdi. 7 Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatının, xüsusilə neft sənayesinin bərpası və inkişafı üçün mühüm tədbirlər görüldü. 1945-ci il mayın 28-də SSRİ DMK "Bakıda neft hasilatını artırmaq tədbirləri haqqında" xüsusi qərar qəbul etdi. 8 Qərarda neft sənayesini inkişaf etdirməyin böyük proqramı nəzərdə tutulmuşdu. Müharibə qurtarandan sonra müəssisələrdə iş vaxtından artıq işləmək hallarına son qoyuldu. 8 saatlıq iş günü və illik məzuniyyətlər bərpa edildi. 1945-ci il dekabrın 1-dən müharibə illərində istifadə edilməmiş məzuniyyətlərə görə pul kompensasiyasının ödənilməsinə başlandı. 9 Maşınqayıranlar tezliklə neft-mədən avadanlığı buraxılışını bərpa etdilər, yeni neft avadanlığının növlərini istehsal etməyi öyrəndilər. 1946-cı ilin əvvəlində "Azneftmaş" trestinin neft-maşınqayırma zavodlarının mülki məhsul buraxmağa keçidi başa çatdı. Müharibədən qabaqkı məmulatın nomenklaturası tamamilə bərpa olundu, neft avadanlığının bir sıra yeni növlərinin buraxılışı qaydaya salındı. 1946- cı ildə bu zavodların məhsulu 1945-ci ildəki həcmdən 14,5 faiz çoxaldı. 10
Neft avadanlığının təmiri və ehtiyat hissələrinin hazırlanması, habelə yeni növ cihazların istehsalı geoloji-kəşfiyyat işlərinin genişləndirilməsinə, quyuların bərpa olunmasına, həcminin artmasına, neft hasilatının çoxalmasına kömək edirdi. 1946-cı ildə respublikada neft hasilatı 1945-ci ildəkinə nisbətən 463 min ton, yəni dörd faiz artdı. 11
1946-cı ildə bütün neft emalı və təmizləyici qurğular əsaslı təmir olunurdu. Elə həmin il termiki krekinq qurğularının yenidən qurulması başa çatdırıldı, 12
verildi. 13
1946-cı ildə Azərbaycanda iqtisadiyyatın yenidən qurulması başa çatdırıldı, respublika sənayesi ümumi məhsulunun həcmi 1940-cı il səviyyəsinin 80 faizinə çatdı. 14
Sənayenin yenidən qurulmasındakı uğurlar respublikanın xalq təsərrüfatının digər sahələrində də yenidənqurmanın sürətini artırdı. Sənaye tikintisi və mülki tikinti genişləndi. Hərbi iqtisadiyyatdan dinc iqtisadiyyata keçidin müvəffəqiyyətlə başa çatdırılması xalq təsərrüfatını bərpa və daha da inkişaf etdirmək vəzifələrini yerinə yetirmək sahəsində işləri daha çox genişləndirməyə imkan yaratdı. SSRİ xalq təsərrüfatının bərpası və daha da inkişaf etdirilməsinə dair dördüncü beşillik (1946-1950-ci illər) plana 15 1946-cı il martın 18-də SSRİ Ali Sovetinin birinci sessiyasında baxıldı. 1946-1950-ci illərdə Azərbaycan SSR xalq təsərrüfatının bərpa və inkişaf etdirilməsinə dair beşillik planda sənayenin və kənd təsərrüfatının inkişafını müharibədən əvvəlki səviyyəyə yüksəltmək və bu səviyyəni ötüb keçmək əsas vəzifə kimi irəli sürüldü. 16
Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|