TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
§2 ƏHALĠNĠN SOSĠAL STRUKTURU
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2 ƏHALĠNĠN SOSĠAL STRUKTURU, RĠFAHl VƏ MƏĠġƏTĠ.
100
RĠFAHl VƏ MƏĠġƏTĠ.
Müharibədən sonrakı ilk illərdə Azərbaycan SSR-də əhali sayının artımı ləng gedirdi. 1950-ci ildə respublikada 2859 min nəfər yaşayırdı, bu da 1940-cı ildəkindən 415 min nəfər az idi. 173 Azərbaycan əhalisindən yüz minlərlə döyüşçü, müharibədən sonrakı ilk ağır illərin iqtisadi, sosial və mənəvi çətinlikləri üzündən çoxlu insan dünyasını dəyişmişdi. 50-ci illərdə Azərbaycanda əhalinin sayı artdı, 1960-cı ildə 3816 min, 1970- ci ildə isə artıq 5117 min nəfərə çatdı. 174
əhalisinin sürətlə artımı olmuşdu. 1950-ci ildə əhalinin 44, 1970-ci ildə isə artıq 50 faizi şəhərlərdə məskunlaşmışdı. 175 Buna səbəb şəhərlərin sürətlə inkişaf etməsi, habelə kolxozçulara pasport verilməsi idi. Məsələn, 1951-ci ildə respublikada 37 şəhər və 82 qəsəbə vardısa, 1970-ci ildə onların sayı müvafiq surətdə 57 və 119-a çatmışdı. 176
Əhalinin sosial strukturunda dəyişikliklərin mühüm amili cəmiyyətdə fəhlə sinfinin kəmiyyət və keyfiyyətcə artması idi. Əhalinin siyahıyaalınması nəticələrinə görə, 1959-cu ildə respublikada fəhlələr (işləməyən ailə üzvləri ilə birlikdə) əhalinin 36,9 faizini və ya 20 il öncə olduğundan, 10,6 faizdən çox hissəsini təşkil edirdi. 177
birlikdə) payı 1939-cu ildəki 54,2 faizə qarşı 1959-cu ildə 42,4, 1970-ci ildə isə 16,7 faiz təşkil edirdi. 178
mədəniyyətin yüksəlməsi qulluqçuların nominal sayının davamlı olaraq artmasına səbəb olmuşdur. 1970-ci ildə respublikada işləməyən ailə üzvləri ilə birlikdə 1830 min nəfərə qədər və ya 1939-cu ildəkindən 1,8 dəfə, 1959-cu ildəkindən 1,4 dəfə çox qulluqçu vardı. Lakin bu təbəqənin əhalinin sosial strukturunda payı az -1939- 1959-cu illərdə cəmi 6 faiz artmış, 1959-1970-ci illərdə isə dəyişməmiş qalmışdı. 179
1970-ci ildə bu göstəricilər kişilərin xeyrinə 1 faiz dəyişmişdi. 180
Əhalinin milli tərkibində də dəyişikliklər baş vermişdi. 1959- 1970-ci illərdə azərbaycanlıların sayı 2494,4 mindən 3776,8 minə,
rusların sayı 501,3 mindən 510,1 minə, ermənilərin sayı 442,1 mindən 483,5 minə, ləzgilərin sayı 98,2 mindən 137,3 minə, avarların sayı 17,3 mindən 30,7 minə, yəhudilərin sayı 40,2 mindən 41,2 minə
çatmışdı. 181
101
Müharibə əhalinin həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olmuşdu. 1945-ci ildə 1940-cı illə müqayisədə Azərbaycan SSR-də çörək-bulka məmulatı istehsalı 48,1 faiz, heyvan yağı istehsalı 18,1 faiz azalmışdı. 182 Ukraynanı, Moldovanı, Rusiyanın cənubunu əhatə edən 1946-cı ilin dəhşətli quraqlığı ölkənin kənd təsərrüfatına böyük ziyan vurdu. Müharibə illərində tətbiq edilən şəhər əhalisinin mühüm ərzaq və sənaye malları ilə dövlət norma təchizatı 1947-ci ilin axırına qədər saxlanılmışdı. Ərzaq əldə edilməsi üçün əsas mənbələrdən biri hələ 1944-cü ildə tətbiq edilmiş dövlət kommersiya ticarəti idi. Burada mallar kartoçkasız, lakin yüksək qiymətlərlə satılırdı. Kommersiya ticarəti kolxoz bazarında qiymətlərin aşağı düşməsinə kömək edir, azad ticarətə keçilməsində mühüm rol oynayırdı. 1947-ci il dekabrın 14-də ərzaq və sənaye mallarına kartoçka sistemi ləğv edildi və onların vahid dövlət pərakəndə qiymətləri ilə satışına keçildi. Eyni zamanda pul islahatı keçirildi ki, bu da ölkənin pul sisteminin möhkəmlənməsinə imkan verdi. İstehsalın ardıcıl olaraq artması əhalinin gəlirlərinin çoxalmasına səbəb oldu. 1945-ci ildən 1947-ci ilədək fəhlə və qulluqçuların orta aylıq əmək haqqı 32,5 faiz artmış, 183
1950-ci ildə isə müharibədən əvvəlki səviyyəni 80,7 faiz ötüb keçmişdi. 184
pərakəndə satış qiymətləri ardıcıl aşağı salındı. 1950-ci ildə qiymətlər 1947-ci illə müqayisədə bütövlükdə 43 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları üzrə 47 faiz, sənaye malları üzrə 35 faiz aşağı düşmüşdü. 185
Sonrakı illərdə də əmək haqqının alıcılıq qabiliyyəti ərzaq məhsullarının və sənaye mallarının pərakəndə satış qiymətlərinin aşağı salınması hesabına artmışdı. 1950-ci ildən 1960-cı ilədək ərzaq məhsullarının qiymətləri 3,2 faiz, qeyri-ərzaq məhsullarının qiymətləri isə 22 faiz aşağı düşmüşdü. 1951-1954-cü illərdə qiymətlər dörd dəfə aşağı salındıqdan sonra dövlət ticarət şəbəkəsində ərzaq məhsullarının qiyməti 1950-ci illə müqayisədə orta hesabla 30 faiz, sənaye mallarının qiyməti isə 19 faiz aşağı oldu. 186
Kartoçka sisteminin ləğvi və vahid qiymətlərin qoyulması dövlət və bazar qiymətləri arasında fərqin tədricən azalmasına kömək edirdi. Amma nə pul islahatı, nə də qiymətlərin aşağı salınması əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə artmasına gətirib çıxarmadı. 1948-ci ildə qiymətlərin ümumi səviyyəsi 1940-cı ildəkindən üç dəfə yüksək idi. 187
haqqını 1957-ci il yanvarın 1-dən artırmağı qərara aldı. 188
Azmaaşlı zəhmət adamlarının əmək haqqının artırılması ilə yanaşı, ixtisas səviyyəsindən, iqtisadi əhəmiyyətindən, mürəkkəbliyindən, əmək tutumundan, iş şəraitindən, coğrafi və iqlim şəraitindən asılı olaraq, fəhlə və qulluqçuların əmək haqqı tənzimləndi. 1958- Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|