«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Jihoz va materiallar: tarozi, ranggi bo’yicha solishtirish uchun ajratadigan romcha, kimyoviy idishlar va farfor kosachalar, bug’doy turlaridan namunalar.

O’zlashtirish uchun savollar
1. Bug’doy doni tarkibining asosiy belgilari qanday bo’ladi?

2. Bug’doy doni sifatiga qanday standart talablari qo’yiladi?

   
   

3. Bug’doy doni turlari qanday turkumlarga bo’linadi?.

   
   

13 Amaliy mashg’ulot Don va don maxsulotlarini kuldorligini aniqlash
Ishning maqsadi: Kuldorlik-bu ko`rsatkich maydalangan don va don mahsulotlarini 650C° dan yuqori temperaturada kuydirilganda qolgan mineral moddalar miqdoriga aytiladi. Don tarkibidagi makro elementlarga kaliy, fosfor, natriy va kaltsiy tuzlari kiradi va ular donning kuldorligini 95 % ni hosil qiladi. Mikro elementlarga marganits, temir, magniy, kumush va boshqalarni tuzlari kiradi.
Mineral moddalar donning mag’izida 0,12-0,42 % ni, aleyron qatlamda 6,5-12,5 % ni, qobiqlarda 5-8 % ni tashkil qiladi.
Kuldorlik unni sifatini baholovchi standart ko`rsatkichlardan biridir.
Oliy navli unning kuldorligii 0,55 % dan , birinchi navli unning kuldorligi 0,75 % dan, ikkinchi navli unning kuldorligi 1,25 % dan va O`zbekiston navli unning kuldorligi 1,10 % dan yuqori bo`lmasligi shart.
Donning kuldorligi donni turiga, naviga, o`sish jarayonida tuproqning tarkibiga va iqlim sharoitiga qarab 1,5 % dan 2,2 % gacha o`zgaradi. SHundan 1,5-1,8 % kuldorlik yumshoq bug’doy doniga, yuqori foizi qattiq bug’doy doniga ta`luqli.
Kuldorlik darajasi oliy navli un va yormada juda past bo’adi. Yuqorida ko‘rib o’ganimizdek, ular donning kuldorligi eng kam qismi hisoblangan mag’zdan olinadi. Qolgan barcha navdagi unlar mag‘iz va don yuza qatlami aralashmasidan olinadi. Don yuza qatlami qismlarining turli navlardagi miqdori unning kuldorlik darajasiga qarab belgilanadi va nazorat qilinadi. Har bir un navi uchun (texnik shartlar va standartlarda ko‘rsatilgan) kuldorlikning yuqori (maksimal) darajasi belgilab berilgan. Shu boisdan kuldorlik un navini belgilovchi asosiy ko‘rsatkich b o ‘lib hisoblanadi. Agar un partiyasining kuldorligi belgilangan m e ’yorlardan yuqori bo‘lsa, bu holat unga don yuza qatlam larining k o ‘p m iqdorda aralashganligi bilan izohlanadi va bu standartga m os un deb hisoblanadi.
Oliy navli unning kuldorligi 0,36 % dan 0,55 %gacha, jaydari unning kuldorligi esa 1,7 %dan 2 %gacha bo‘ladi. Oliy navli unda kletchatka miqdori 0,14 %dan 0,25 %gacha, jaydari unda 2,0 % dan 2,3 %gacha bo‘ladi. Oliy navli undagi oqsil miqdori 11 %dan 19 %gacha, ko‘pincha 12— 14 % bo‘ladi. Jaydari unda 13 %dan 18 %gacha, ko‘proq 14— 18 % bo‘ladi.
Kleykovina miqdori un chiqishi oshishi bilan ortib boradi, bunda mag‘izning yuza qatlamlarida gliadin va gluteninga boy hujayralar hisobidan un chiqishi ortadi. I navli unda oliy navli unga nisbatan oqsil va kleykovina miqdori yuqori boMadi. Agar un chiqishi aleyron qatlam, qobiq va m urtak hisobidan oshib borsa, undagi kleykovina miqdori kamayadi, chunki donning bu qatlamlari gliadin va gluteninga ega emas. Shuning uchun jaydari un oqsillarga juda boy, am m o unda kleykovina miqdori barcha navlarga nisbatan past. Oliy navli unda odatda 0,7— 1,0 %, jaydari unda esa 2—2,5 % moy mavjud. Moyga yo‘ldosh boMgan moddalar miqdori ham un chiqishi o ‘zgarishi bilan o ‘zgarib boradi. Un chiqishi ortib borishi natijasida undagi fosfatid va fitin m iqdori ham ortadi. Bug‘doy unining kimyoviy tarkibi 36-jadvalda berilgan.