«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

Uglevodlar. Uglevodlar o`simlik oziqalari quruq moddalarining asosiy tarkibiy qismi bo`lib, xayvolar uchun asosiy energiya manbai bo`lib hisoblanadi. Zootexnika analizi bo`yicha barcha uglevodlar ikki gruppaga: xom kletchatkaga va avzotsiz ekstrakt moddalarga bo`linadi.
Xom kletchatka uzlik kletchatkadan (tsellyo`loza), gyemitsellyo`loza qismlaridan va naksh beruvchi moddalar (lignin, ko`tin, suberin)dan tashkil topadi.tsellyo`loza o`simlik xujayralari pustlogining asosini tashkil etadi. O`simliklarning rivojlanishi bilan tsellyo`loza lignin moddasi bilan tuyintirila borishi okibatida xujayra devorlari kotib koladi. Gyemitsellyo`loza, pentaza va geksoza kandlaridan iborat bo`ladi va o`simlik xujayralarining pustlogidagi zapas to`yimli modda bo`lib koladi.
Azotsiz ekstrakt moddalarga kand, kraxmal, gyemetsellyo`lozalarning ma`lum qismi, inulin, anorganiq kislotalar, glyukozidlar va boshqa moddalar kiradi. Bo`lardan hayvonlarning ovqatlanishida kandlar va kraxmal katta ahamiyatga ega. Kraxmal o`simlikdagi rezerv manba bo`lib hisoblanadi va u ko`plab miqdorda o`simlik uruglarida, mevalarda va tugunaklarda va kam miqdorda o`simlik barglari va poyalarida uchraydi. Kandalar oziqlarda asosan gulyukoza, fruktoza, mal’toza, saharoza, shakllarida uchraydi. So`tda laktoza yoki kandi, jigarda glikogen mavjud.
Azotsiz ekstrakt moddalar, xususan kandlar va kraxmal faqat hayvonlar uchun to`yimli modda bo`lib kolmasdan, balki hayvonlarning old oshkozonida mavjud mikroorganizmlar uchun ham to`yimli modda bo`lib hisoblanadi va ular tomonidan bakterial oqsilni hosil qilishda foydalaniladi.
Uglevodlar hayvonlarning katta korniga kand, kraxmal, gyemitsellyo`loza, tsellyo`loza va ayrim boshqa birikmalar shaklida qabul qilinadi. Murakkab uglevodlarning katta korin mikroorganizmlari oddiy kandlargacha parchalaydi va ular uz navbatida uksus, moy, propion va boshqa kislotalargacha bijgiydi. Kandlar hayvonlar va ularning katta korini mikroorganizmlari uchun juda yaxshi energiya manbai bo`lib hisoblanadi. Hayvonlarning ratsionida kandlar kand bilan proteinning eng yaxshi nisbatida ularning old oshkozonida mikrofloraning rivojlanishi uchun juda kulay sharoit yaratiladi, aminokislotalarning, yog` kislotalarning va V gruppa vitaminlarining katta korindagi sintezi yaxshilanadi.
Kraxmal ratsiondagi asosiy energiya manbalardan biri bo`lib, organizmda kandlar bilan bir xil vazifa bajaradi.
Kletchatka katta korinda ovqat hazm qilishni normallashtirish vasifasini bajaradi. U old oshkozodagi va ichakning yugon bo`limidagi mikroorganizmlar ta`sirida parchalanadi. Ratsiondagi kletchatka kavsh qaytaruvchi hayvonlar so`tining tarkibidagining tarkibidag oshishiga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Lekin kletchatkaning hayvonlar ratsionidagi oshikcha miqdori to`yimli moddalarning hazm bo`lishini va ulardan foydalanish samarasini pasaytiradi.