«Tasdiqlayman» Oʻquv ishlari boʻyicha direktor oʻrinbosari, dotsent

15.5.-jadval

Saqlash davrida donning tabiiy kamayish me’yorlari, %hisobida.

Mahsulot va ekin vaqti	Saqlash muddati	Omborda		Elevatorda	Moslashtirilgan maydonlarda
		to’kma	qopda
Bug’doy, jaavdar, arpa, polba	3-oygacha	0,07	0,04	0,05	0,12
	6-oygacha	0,09	0,06	0,07	0,16
	1-yilgacha	0,12	0,09	0,10	-
Suli	3-oygacha	0,09	0,05	0,06	0,15
	6-oygacha	0,13	0,07	0,08	0,20
	1-yilgacha	0,17	0,09	0,12	-
Grechixa va sholi	3-oygacha	0,08	0,05	0,06	-
	6-oygacha	0,11	0,07	0,08	-
	1-yilgacha	0,15	0,10	0,12	-
Tariq, chumiza, sorgo	3-oygacha	0,11	0,06	0,07	0,14
	6-oygacha	0,15	0,08	0,09	0,19
	1-yilgacha	0,19	0,10	0,14	-
Makkajo’xori doni	3-oygacha	0,13	0,07	0,08	0,18
	6-oygacha	0,17	0,10	0,12	0,22
	1-yilgacha	0,21	0,13	0,16	-
Makkajo’xori so’tasi	3-oygacha	0,25	-	-	0,45
	6-oygacha	0,30	-	-	0,25
	1-yilgacha	0,45	-	-	0,70
No’xot,chechevisa, dukkaklar: loviya, vika va soya.	3-oygacha	0,07	0,04	0,05	-
	6-oygacha	0,09	0,06	0,07	-
	1-yilgacha	0,12	0,08	0,10	-
Kungaboqar	3-oygacha	0,20	0,12	0,14	0,24
	6-oygacha	0,25	0,15	0,08	0,30
	1-yilgacha	0,30	0,20	0,23	-
Boshqa yog’li donlar	3-oygacha	0,10	0,08	-	-
	6-oygacha	0,13	0,11	-	-
	1-yilgacha	0,17	0,14	-	-
Yorma	3-oygacha	-	0,04	-	-
	6-oygacha	-	0,06	-	-
	1-yilgacha	-	0,09	-	-
Un	3-oygacha	-	0,05	-	-
	6-oygacha	-	0,07	-	-
	1-yilgacha	-	0,10	-	-
Kepak va unsimon zarralar (muchka)	3-oygacha	0,20	0,12	-	-
	6-oygacha	0,25	0,16	-	-
	1-yilgacha	0,35	0,20	-	-
O’t urug’lari: klever, (lyuserna), donnik, beda	3-6 oy	-	0,15	-	-
	6-oydan ko’p	-	0,20	-	-
Timofeevka, o’tloq yalpizi,	3-6oyko’p	-	0,14	-	-
	6-oydan ko’p	-	0,22	-	-
Jitnyak, po’rey, bez kornevishniy, ovsyanisa, qizil esparset, seradella	3-6 oy ko’p	0,15-	0,10	-	-
	6-oydan ko’p	0,20	0,15	-	-
Sudan o’ti, mogar	3-6oyko’p	-	0,15	-	-
	6-oydan ko’p	-	0,25	-	-
Lyupin	3-6oyko’p	0,26	0,18	-	-
	6-oydan ko’p	0,32	0,24	-	-

Amalda saqlangan kunlar bo’yicha hisoblanadi.Agar don partiyasi bir yildan oshiq saqlansa har bir keyingi yilda tabiiy kamayish 0,04 % ni tashkil etadi yoki tegishli oylar soni bo’yicha.
Ko’pgina tajribalar shuni ko’rsatdiki har qanday korxonada saqlash jarayoni ilmiy asosda tashkil etilsa ,tashkiliy va texnologik chora-tadbirlar o’z vaqtida qo’llanilsa mahsulot sifati va miqdorining pasayishi minimal ko’rsatkichlarda bo’lishiga erishiladi.
Nazorat savollar

1. Inventarizasiya deganda nima tushunasiz?

   
   

2. Don mahsulotlarini junatish yullari izox bering?

   
   

3. Junatilalayotgan mahsulotlarni rasmiy partrish deganda nima tushunasiz?

   
   

4. Don mahsulotlarini joylashtirish yullariga izox bering?

   
   

5. Don va don mahsulotlarini saqlash inshoatlariga qaysi ko’rsatkichlariga qarab joylashtiriladi?

   
   

6. Don massasi pratiyalaridanazorat qilishi lozim bo’lgan ko’rsatkichlarga nimalar kiradi?

   
   

20 Amaliy mashg’ulot Urug’liklarni me’yoriy ko’rsatkichlari
Ishdan maqsad: Urug’li donlarni qabul qilish, joylashtirish, yuklash va bo’shatish mexanizatsiyasini hamda zamonaviy jihoz turlari va ishlatish sharoitlarini o’rganish.

Ishning mazmuni:

• urug’li donlarni qabul qilish, joylashtirish, yuklash va bo’shatish mexanizatsiyasini uchun qo’llaniladigan jihozlarning tayinlanishini va klassifikatsiyasini o’rganish;

  
  

• saqlash uchun joylashtirilgan urug’lik donlarni shamollatish texnologiyasi;

  
  

• saqlanayotgan urug’lik donda issiqlik jaraenlarining rivojlanishi.

  
  

Asosiy nazariy qism
Urug’li donlarni qabul qilishda ularning sifat ko’rsatkichlarini nazorat qilish muhim muxim ahamiyat kasb etadi.
Urug’lik donning sifat ko’rsatkichlarini aniqlashdan maqsad, omborxonalarda to’g’ri joylashtirishda, don yetishtiruvchi xo’jaliklar bilan hisob-kitob qilishda, o’rib olingandan keyingi ishlov berishda foydalaniladi. Namunalarni olish umumiy qabul qilingan standartlar bo’yicha amalga oshiriladi. Urug’lik donni sifat ko’rsatkichlari oddiy don kabi uch guruhga bo’linadi: umumiy, maxsus va to’ldiruvchi.
Umumiy sifat ko’rsatkichlariga quyidagilar kiradi: tozaligi (rangi, xidi, ta’mi), namligi, ifloslanganligi va zararkunanda­lar bilan zararlanganligi. Bu ko’rsatkichlar urug’lik donlar bilan ishlaganda hisobga olinishi shart.
Maxsus sifat ko’rsatkichlariga urug’lik holati, turi, mayda don miqdori, shishasimonlik, singan va yaroqsiz donlar miqdori, unib chiqishi, o’lchami va bir xilligi kiradi.
To’ldiruvchi sifat ko’rsatkichlariga urug’larning kimyoviy xusu­siyati, urug’lardagi oksil, ammiak, kraxmal miqdori, qo’ldorlik va boshqalar kiradi.
Boshoqli dukakli va yog’li o’simliklarning urug’lari xamda makkajo’xorining gibrid urug’lari faol shamollash qurilmalari bilan jixozlangan bostirma ostidagi maydonlarda saqlanadi. Namligi yuqori bo’lgan makkajo’xori so’talari kamerali quritgichlarda quritulganga qadar sapetkalarda saqlanadi. Aytib o’tilgan omborxonalar vaqtinchalik deb ataladi. Bu omborxonalardan uzoq vaqt saqlash uchun foydalanib bo’lmaydi.
Urug’larni uzoq vaqt saqlash uchun faol shamollatish qurilmalari va quritish va tozalashga uzatish mexanizatsiyalari bilan jixozlangan omborxonalarga joylashtirish lozim.
Uzoq vaqt saqlashga mo’ljallangan urug’lik omborxonalari qurilish xususiyatlariga ko’ra omborlar va aralash turdagilarga bo’linadi. Birinchi turdagi saqlash joylariga urug’larni uyum holda saqlashga mo’ljallangan omborxonalar, xamda aloxida don turqumla­rini saqlash uchun sektsiyalar xosil qilish maqsadida maxsus to’siqlar bilan jixozlangan omborxonalr kiradi.
Urug’li donlarni saqlashda va ularga ishlov berishda hamda ularni jo’natishda noriyalar, transportiyyorlar va o’zi oqar quvurlardan foydalaniladi. Ushbu uskuna va qurilmalardan foydalanilganda donlarning tabiiy xoosalari katta ahamiyatga ega. Oquvchanlik ko’rsatkichi donning ishqalanish va tabiiy qiyalik burchaklari bilan baholanadi.
Tabiiy qiyalik burchagi deb don massasining gorizontal tekislikka tushib hosil qilgan konus asosining diametri bilan tashkil qiluvchisi orsidagi burchakka aytiladi.