Teaching English in Early Childhood
Yüklə 233,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kur’an’ın İman Öğretileri Açısından Fideizmin Kritiği 53
“Bizim İsa Mesih’ten sonra meraka ihtiyacımız yoktur. Biz inandığımızdan daha başka bir şeye inanmayı istemeyiz. Bizim “inanmak zorunda olduğumuz şeyden başka bir şey yoktur” inancından başka bir inanca ihtiyacımız yoktur. 15
Ortaçağ tarihinde ise, iman alanında aklın yararsızlığını en keskin bir biçimde öne düşünürün Okhamalı William (ö.1349) olduğu görülür. O, inançla bilim veya akılla bilim arasında giderilemez bir ayrılık ortaya koymuş, böylece Rönesans’ın yani dinden bağımsız bir dünya görüşünün işaretlerini vermiştir. 16 Tanrının varoluşuna ilişkin bütün kanıtları eleştiren Okhamalı William’a göre, tanrının ne varlığı ve birliği ne de sonsuzluğu kanıtlanabilir. İnsan zihni, tanrının varoluşunu, ne kozmolojik kanıtla, ne teleolojik kanıtla ne de ontolojik kanıtla ispatlayabilir. Ona göre, iman aklı destekleyip ona katkıda bulunamayacağı gibi akıl da imana yardımcı olamaz. İman ve akıl birbirinden öylesine farklı, öylesine ayrıdır ki, akıl imanın kimi doğmalarının çelişkilerini dahi kanıtlayabilir. O halde aklın imanı açıklaması, anlaşılır hale getirmesi hiçbir işe yaramadığı gibi, imanın özüne zarar bile verebilir. Aynı şey iman ve teoloji için de geçerlidir. İman ve teolojinin akıl alanına müdahale etmeye çalışması, her ikisine de zarar verecek olumsuz sonuçlara yol açacaktır. Ona göre, imanın doğmalarının çelişik olduğu gösterildiğinde bile yapılması gereken, imandan uzaklaşmak değil, akıl dışı olduğunu düşünsek dahi imana sıkı sıkıya sarılmaktır. Çünkü teolojide temel ve en yüksek olan imandır; burada akla yer yoktur. 17
Çağdaş dönemde de katı fideizmin taraftarları vardır. En önemlilerinden biri, aynı zamanda varoluşçuluğun önemli temsilcilerinden olan Kierkegaard (ö.1855)’tır. Ona göre tanrı kanıtlanan bir fikir olmaktan çok kendisiyle ilişki kurularak yaşanılan bir varlıktır. Kierkegaard, tanrının varlığına ilişkin metafizik spekülasyonların iflas etmiş olduğunu düşünür. Diğer bir deyişle o, rasyonalizme ödün veren Hegel sistemine bir tepki olarak, dini inancın yalnızca aklın desteğine ihtiyaç duymamakla kalmadığını, fakat onun özünde akıl ile uyuşmaz olduğunu öne sürerek fideist bakış açısının radikal bir biçimini savunur. Öte yandan ölçülü fideizmi savunan filozof ve teologlar, iman alanında aklı tamamen dışlamamışlardır. Ilımlı imancılığın en meşhur temsilcilerinden birinin Augustinus (ö.1109) diğerinin de Pascal (ö.1662) olduğu belirtilir. Bu
15
Alpyağıl, Wittgenstein ve Kierkegaard’dan Hareketle Din Felsefesi Yapmak, s.17.
16 Macit Gökberk, Felsefe Tarihi, İstanbul 1990, s.176-177.
17 Cevizci, Ortaçağ Felsefesi Tarihi, s. 316-317.
54 Hulusi Arslan iki filozofa göre, iman ve akıl, teoloji ve felsefe iç içedir. Aslında biz inanıyorken düşünüyoruz; düşünüyorken de inanıyoruz. Bu durumda bilinen ve inanılan şeyler birbirinden yeterli ölçüde kesin bir şekilde ayırt edilemez. İşte bu yüzden bu filozoflar imanda kökleşen ve imana dayanan felsefeyi, doğru felsefe olarak görürler. Buna karşılık onlara göre, ilahi otoriteye boyun eğmek bütün araştırma ve incelemelerden önce gelir. Nitekim gerek Augustinus ve gerekse Pascal’a göre önemli olan herhangi bir şekilde inanmak değil, ilahi otoriteye boyun eğerek ve onun yönlendirmesine boyun eğerek inanmaktır. Bu demektir ki önce inanılmalı, sonra anlamaya ve bilmeye çalışılmalıdır. Bir başka deyişle, anlamak için önce kabul etmek gerekir; yani inanmak anlama ve bilmenin ön şartıdır. İşte bu anlayış Augustin’in “anlamak için inanıyorum” ve “bilmek için inanıyorum” şeklindeki meşhur sözleriyle dile getirilir. 18
koyanlardan biri de David Hume (ö.1776)’dur. “Din Üstüne” adlı eserinde konuşturduğu Philo, evrende gözlemlediğimiz düzenden hareketle gözlem dışı mevzular hakkında genelleme yapmanın doğru olmadığını ve aklın metafizik alanda hata yaptığını söyler. Şöyle der: “Benim yüzüme dilediğiniz kadar septik ve alaycı diyebilirsiniz. Fakat bize çok daha bildik konularda insan aklının eksikliklerini, hatta çelişkilerini gördükten sonra böylesine yüksek ve bizim gözlem alanımızdan böylesine uzak bir konuda onun zayıf yakıştırmalarından herhangi bir başarı bekleyemem.” 19
belki de fideizmin en önemli desteklerinden birini oluşturmuştur. O, en nihayetinde şu sonuca varmış gözükmektedir: “Şimdi ileri sürüyorum ki, aklın teoloji açısından salt spekülatif kullanıma yönelik tüm girişimler bütünüyle verimsiz ve iç yapılarına göre birer hiç ve sıfır mesabesinde olmuştur. Aklın doğa incelemelerinde kullanımının ilkeleri ne olursa olsun o hiçbir şekilde Tanrıbilimine götürmez.” 20
gelişmeler göstermiştir. Zira modern dönemde reformist bir Hıristiyan mezhebi olarak ortaya çıkan Protestanlığın da fideizmi benimseyip desteklediği görülür. Protestanlığın kurucusu sayılan Luther, başlangıçta mistisizme bağlı kalmış, dini bir gönül işi olarak anlamıştı. Bu sıralarda onun
18
Özcan, “Birbirine Zıt İki Epistemolojik Yaklaşım: “Temelcilik” ve “İmancılık”, s. 169.
19 David Hume, Din Üstüne, çev. Mete Tuncay, İmge Kitabevi Yay., Ankara 1995, s. 158.
20 Alpyağıl, Wittgenstein ve Kierkegaard’dan Hareketle Din Felsefesi Yapmak, s.57.
Yüklə 233,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|