Teaching English in Early Childhood

 

 Kur’an’ın İman Öğretileri Açısından Fideizmin Kritiği 



 61 

 

imana  sahip  olmak  düşünmeyi  gerektirir.  Kur’an’nın  bu  bakış  açısı  ile  iman 

ve akıl arasında mutlak bir uyumsuzluğu öngören radikal fideizmin söylemi 

arasında  oldukça  farklılık  vardır.  Aklı  iman  için  bir  tehdit  unsuru  olarak 

gören  bu  yaklaşımına  karşılık  Kur’an’nın  iman  öğretisi,  imana  ulaşmak  için 

aklı kullanmayı gerekli bir unsur olarak görmüştür.   

3.4.

 

Temel İman Esasları Delile Dayandırılmıştır 

Kur’an-ı  Kerim  evrendeki  birtakım  deliller  üzerinde  düşündüğü 

takdirde  insanın  iman  esasları  hakkında  yeterli  kanıtları  elde  edebileceğini 

bildirmiştir.  Bu  çerçevede  Kur’an  temel  iman  esasları  hakkında  bazı  deliller 

de sunmuştur. Fideizmin iman konusunda akıl ve düşüncenin zararlı olduğu 

yönündeki  iddialarının  Kur’an  açısından  aydınlığa  kavuşması  için  bu 

delillerden bazılarını örneklerle incelemeye çalışalım. 

Örnek 1: Allah’ın varlığı ve Birliği 

Birçok Kur’an ayetinin evrendeki pek çok tabii olayı Allah’ın varlığının 

delilleri  olarak  sunduğu  görülmektedir.  Bunlardan  ikisini  incelemeye 

çalışalım:  

“Göklerin  ve  yerin  yaratılışında,  gece  ile  gündüzün  birbiri  ardınca  gelip 

gidişinde  aklıselim  sahipleri  için  gerçekten  açık  ibretler  vardır.  Onlar,  ayakta 

dururken,  otururken,  yanları  üzerine  yatarken  Allah’ı  anarlar,  göklerin  ve  yerin 

yaratılışı  hakkında  derin  derin  düşünürler.  (Ve  şöyle  derler):  Rabbimiz  sen  bunları 

boşuna yaratmadın. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azabından koru.”

54

 

“Şüphesiz  gökte  ve  yerde,  inananlar  için  (Allah’ın  varlığını  ve  birliğini 

gösteren)  nice  deliller  vardır.  Sizin  yaratılışınızda  ve  Allah’ın  (yeryüzüne)  yaydığı 

her  bir  canlıda  inananlar  için  elbette  nice  deliller  vardır.  Gece  ile  gündüzün  birbiri 

ardınca  gelişinde,  Allah’ın  gökten  rızık  olarak  yağmuru  indirip,  onunla  yeryüzünü 

ölümünden  sonra  diriltmesinde,  rüzgârları  evirip  çevirmesinde  aklını  kullanan  bir 

toplum için deliller vardır.”

55

 

Zemahşerî’ye  göre,  insaf  sahibi  kimseler  sahih  bir  kıyasla  göklere  ve 

yere baktıklarında onların yaratılmış ve yapılmış nesneler olduğunu ve onları 

yaratan ve yapan bir yaratıcının bulunması gerektiğini bilirler ve hemen yüce 

Allah’a  iman  ederek  onun  varlığını  tasdik  ederler.  Yine  insanlar  kendi 

varlıklarına,  onun  halden  hale  dönüştüğüne  ve  yeryüzünde  bulunan  çok 

çeşitli  canlı  türlerine  baktıkları  zaman  imanları  artar,  Allah’ın  varlığından 

                                                           

54 

Al-i İmran 3/190-191; Ayrıca bkz. Enbiya 21/24; Kasas 28/75

 

55 

Câsiye 45/3-5.

 

---

62 



 Hulusi Arslan 

 

kesin  olarak  emin  olurlar  ve  bu  husustaki  tereddütleri  ortadan 

kalkar.

56

Yazır’a  göre  ayetlerde  sık  sık  vurgulanan  yer  ve  gök  üzerinde 

düşünmekten iki netice çıkar: Birincisi yer ve göğün yüksek bir nizama sahip 

olduğunu  ve  bunun  yüksek  bir  bilgiye  dayandığını  bilmek;  diğeri  ise  bu 

varlık  düzeninde  görünen  nedenlerin  ötesinde  gerçek  bir  nedenin 

bulunduğunu bilmektir.

57

 

Bunun dışında insanın anne karnında çeşitli aşamalardan geçerek insan 

haline  dönüşmesi,  insanın  karşıt  cinsler  halinde  yaratılması,  aralarında 

muhabbet  ve  sevgi  meydana  gelmesi,  göklerin  ve  yerin  yaratılması, 

lisanlarımızın  ve  renklerimizin  farklı  olması  ve  daha  pek  çok  olay  Allah’ın 

varlığının delilleri olarak sunulmuştur.

58

Gazâlî “el-Hikmetu fî mâhlûkâtillâh” 

adlı  eserinde  bu  konuyu  çok  güzel  bir  şekilde  incelemiştir.  Bu  eserinde  o 

göğün,  güneşin,  ay  ve  yıldızların;  yerin,  denizlerin,  suyun,  hayvanın,  ateşin, 

insanın,  kuşların,  hayvanların;  özellikle  arı,  karınca,  örümcek,  ipekböceği, 

sivrisinek,  balık  ve  bitkilerin  yaratılışındaki  hikmetleri  tek  tek  açıklamıştır.

59

 

Şüphesiz insan bütün bu ayet ve deliller üzerinde düşündüğü takdirde, orada 

yüce yaratıcının varlığına iman etmesi için yeterli deliller bulabilir.  

Yine  Kur’an-ı  KerimAllah'ın  birliğini,  eşi  ve  benzeri  bulunmadığını 

izah ederken de birtakım akli delillere yer vermiştir. "Allah evlat edinmemiştir. 

O'nunla  beraber  hiçbir  Tanrı  da  yoktur.  Aksi  takdirde  her  Tanrı  kendi  yarattığını 

sevk ve idare eder ve onlardan biri mutlaka diğerine üstünlük sağlardı. Allah onların 

yakıştırdıkları  şeylerden  münezzehtir”

60

  ayeti  buna  örnek  olarak  verilebilir. 

Zemahşeri ve Râzî gibi Kur’an yorumcularına göre evrendeki varlık düzenine 

bakıldığında, orada farklı tanrılar arasında bir paylaşımın bulunduğunu veya 

onlar  arasında  bir  üstünlük  mücadelesi  olduğunu  gösteren  bir  işaret 

görünmemektedir.  Bu  da  evreni  yaratan  ve  yöneten  yüce  Allah’ın  bir 

olduğunun  kanıtlarındandır.

61

Mâturîdî  de  bu  yoruma  katılır.  Evrenin 

düzeninde  cari  olan  yönetimin  muntazam  olması  ve  eşyanın  aynı  varlık 

düzeninde  seyretmesi,  birçok  tanrıya  değil,  bir  ve  tek  olan  tanrıya  delalet 

                                                           

56 

Zemahşerî, Keşşâf, V,48

 

57 

Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, II, 1261

 

58 

Rum 30/20-26

 

59 

Gazâlî,  Varlıkların  Yaratılış  Hikmetleri,  Ocak  Yay.,    ts.  Ankara,  s.9-109;  Bekir  Topaloğlu, 

Allah’ın Varlığı, Ankara 1992, s.26.

 

60 

Mü'minün 23/ 91

 

61 

Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr,VIII, 291; Zemahşerî, Keşşâf, IV, 246 

 

---