Teaching English in Early Childhood
Yüklə 233,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Örnek 2: Nübüvvet ve Vahiy
- Örnek 3: Ahiretin Varlığı
- Sonuç ve Değerlendirme
Kur’an’ın İman Öğretileri Açısından Fideizmin Kritiği 63
eder. Çünkü orada birden çok tanrı bulunmuş olsaydı, bir üstünlük ve hakimiyet mücadelesi meydana gelirdi. 62
Allah’ın birliğine delalet eden başka bir Kur’an ayeti de şöyledir: "Eğer yerde ve gökte Allah'tan başka tanrılar bulunsaydı yer ve gök kesinlikle bozulup gitmişti..." 63 Zemahşerî’ye göre iki kralın hâkimiyeti altında seyreden bir yönetim, üstünlük mücadelesi ve anlaşmazlık kaynaklanan bozuk bir yönetimdir. Bu sebepledir ki yerin ve göğün yöneticisinin bir olduğunu söyleyebiliriz. 64 Dolayısıyla evrendeki birlik ve düzen Kur’an’da Allah'ın birliğinin en açık delileri olarak sunulmuştur. Kur’an’ın bu öğretilerinin esas alan kelamcılar da iki veya daha fazla ilahın varlığının akli imkânsızlığa neden olduğunu ileri sürmüşler ve bu ayeti temel alarak Allah’ın birliğine ilişkin birtakım deliller ortaya koymuşlardır. 65
Kur’an-ı Kerim nübüvvet ve vahye iman konusunda da fideizmin öngördüğü gibi salt teslimiyeti emretmemiş, bu konular üzerinde düşünme ve delillendirmeye önem verilmiştir. Müşriklerin Hz. Peygambere şair, yalancı, büyücü, deli demelerine karşılık, bütün bu sözlerin düşünceden uzak bir şekilde söylenmiş sözler olduğu beyan edilmiştir. 66 Çünkü birazcık düşünülmüş olsaydı Hz. Muhammet’in durumunun kâhinlik ve şairlikten farklı olduğu belli olacaktı. Râzîye göre, Hz. Peygamberin şair olmadığı bildirilirken “ne az iman ediyorsunuz” ifadesine, kahin olmadığı bildirilirken de “ne az tefekkür ediyorsunuz” 67 ifadesine yer verilmesi dikkat çekicidir. Yüce Allah bununla sanki şöyle demektedir: “Bu Kur’ân bir şairin sözü değildir. Çünkü onun özellikleri bütün şiir çeşitlerinden farklıdır. Fakat siz iman etmiyorsunuz. Yani imana niyetlenmiyorsunuz. Eğer imana niyetlenmiş olsaydınız “o bir şairdir” şeklindeki sözünüzün yalan olduğunu bilirdiniz. Çünkü Kur’an’ın terkibi, üslubu, özelliği bütün şiir çeşitlerinden farklıdır. Yine bu Kur’an bir kahin sözü de değildir. Çünkü kâhinlerin sözü Şeytanlardan kaynaklanır. Oysa Kur’an’ın şeytanların öğretmesiyle olması mümkün değildir. Zira siz Kur’an’ın nazım olarak mucizeliğini ve onun şeytanları kınadığını hesaba katmıyorsunuz.” 68 Dolayısıyla Kur’an, Allah 62
Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, X, 58
63 Enbiya 21/22.
64 Zemahşerî, Keşşâf, IV, 137
65 Bkz. Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr,VII, 127-130
66 Hud,11/7; Hakka 69/41-42; Müddessir 74/24
67 Hakka 74/ 41-42
68 Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr, X, 634.
64 Hulusi Arslan kelamının edebi özelliklerinin şiir ve kehanetten çok farklı olduğunu, bundan dolayı da bu yakıştırmanın tutarsız olduğunu bildirmek suretiyle insan aklına hitap etmektedir. Kur’an’-ı Kerim’de Hz. Muhammed’in nübüvvetini inkar edenlerin ileri sürdükleri “bu kıssa ve sözleri bir başka insandan istifade ile ondan öğrenerek söylüyor” şeklindeki ithamlara 69 karşılık şöyle deniyor: “Şüphesiz biz onların: "Kur'an'ı ona ancak bir insan öğretiyor" dediklerini biliyoruz. Kendisine nisbet ettikleri şahsın dili yabancıdır. Hâlbuki bu (Kur'an) apaçık bir Arapçadır.” 70 Râzî’ye göre, Allah, Arapça bilmeyen A’cemî birinden fasih bir Arapça ile söylenmiş bu sözlerin çıkamayacağını bildirmiştir. Böylece Allah hem Hz. Muhammed’in nübüvvetine ve hem de vahyin gerçekliğine delil getirmiştir. 71 Mâturîdî’ye göre de Yüce Allah bu ayette sanki şöyle demektedir: “Sizin diliniz Arapça olduğu halde Kur’an’ın veya bir suresinin veya bir ayetinin benzerini getirmeye gücünüz yetmiyor. Öyle ise nasıl olur da onun dilini bilmeyen ve o dile mensup olmayan bir kimse Kur’an’nın benzerini getirebilir?” 72
onda birçok çelişki bulurlardı” 73 ayetinde yüce Allah Kur’an-ı Kerim’i Hz. Muhammed’in nübüvvetinin doğruluğuna delil getirmiştir. Müfessirlere göre, Kur’an eğer Allah’tan başkasına ait olmuş olsaydı, onun büyük bir bölümü birbiriyle tutarsız ve çelişik olur; nazmı, belağatı ve manası arasında uyumsuzluk olurdu. Kur’an’ın tamamı belağat ve fesahat yönünden; manalarının uygunluğu ve verdiği haberlerin doğruluğu açısından birbirini desteklemektedir. Bu yönüyle onun yüce Allah’tan başka bir kimseden sadır olmadığı belli olmuş olur. 74
Râzî’ye göre bu âyet, inceleme ve isitidlâlde bulunmanın vacip, taklidin ise kötü olduğuna delalet eder. Çünkü Allah bu ayetle peygamberin nübüvvetinin doğruluğuna delil getirmelerini emretmiştir. Ona göre Peygamberin doğruluğunu tespit için delil getirme zaruri olunca, yüce Allah’ın zat ve sıfatlarını bilme konusunda delil getirme hayli hayli zaruri olur.
75 Dolaysıyla Râzi’ye göre nübüvvet ve diğer iman esaslarında delile
69
Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr, VII, 272; Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, V, 3126-3127
70 Nahl 16/103
71 Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr,VII, 272
72 Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, VIII, 195
73 Nisa 4/82
74 Zemahşerî, Keşşâf, II, 115; Ayrıca bkz. Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, III, 350-351
75 Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr, IV, 151-152
Kur’an’ın İman Öğretileri Açısından Fideizmin Kritiği 65
başvurmak yüce Allah’ın bir isteği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bakış açısı “Bizim İsa Mesih’ten sonra meraka ihtiyacımız yoktur.” diyen Tertullianus’unkinden oldukça farklıdır. Örnek 3: Ahiretin Varlığı Kur’an-ı Kerim ahiret inancına dayanak teşkil edebilecek birtakım akli delillere de yer vermiştir. Bununla ilgili bazı ayetler şöyledir: “İnsan kendisini bir nutfeden yarattığımızı görmez mi ki, hemen bir apaçık hasım kesilir ve kendi yaratılışını unutur da: ‚çürümüş kemikleri kim diriltecek?‛ diyerek bize misal vermeye kalkar. De ki, onları ilk defa yaratan diriltecektir. O her türlü yaratmayı bilendir. Yaş ağaçtan size ateş çıkarandır. Ondan ateş yakarsınız. Gökleri ve yeri yaratan onların benzerlerini yaratmaya kadir olmaz mı? Elbette olur; çünkü o yaratan ve bilendir.” 76
“İnsanoğlu kendisinin başıboş bırakılacağını mı sanır? O, akıtılan bir meni damlası değimliydi? Sonra kan pıhtısı olmuş, sonra Allah onu yaratıp şekil vermişti. Ondan erkek dişi iki cins yaratmıştı. Bunları yapan Allah’ın ölüleri diriltmeye gücü yetmez mi? Elbette yeter.” 77
“Ölüden diriyi, diriden de ölüyü O çıkarıyor; yeryüzünü ölümünün ardından O canlandırıyor. İşte siz de (kabirlerinizden) böyle çıkarılacaksınız. 78 İlkin mahlûkunu yaratıp (ölümden) sonra bunu (yaratmayı) tekrarlayan O'dur, ki bu, O'nun için pek kolaydır.” 79
Görüldüğü üzere Kur’an’da yeniden yaratma ilk yaratmaya kıyas edilmiştir. Yine zor bir şeyi yaratmaya kadir olanın daha kolay bir şeyi yaratmaya öncelikle kadir olduğu; ölü toprağı canlandıranın insanı da diriltebileceği; bir şeyi zıddına çeviren varlığın onun benzerini de yaratabileceği belirtilmiştir ki bütün bunlar ahiretin varlığı ile ilgili akli ve mantıki deliller olarak karşımıza çıkmaktadır. 80
takdirde ahirette tekrar dirilmenin mümkün ve hikmet dairesinde meydana gelecek bir hadise olduğunu bilir. Zira mükemmel bir şey yapıp da sonunda hiçbir maksat gözetmeden onu yıkan birinin hikmetten uzak olduğu bilinir. Bunun yanında insan düşündüğü takdirde kendisini anne karnında şekilden
76
Yasin 36/77-83
77 Kıyame 75/36-40
78 Rum 30/19
79 Rum 30/27
80 Hüseyin Atay, Kur’an’da İman Esasları, Ankara 1998, s.121-122
66 Hulusi Arslan şekle sokan ve yaratan kimsenin tekrar diriltmeye kadir olduğunu da bilir. Zira insan aklına ve değerlendirmesine göre bir şeyi tekrar yapmak ilk defa yapmaktan daha kolaydır. Dolaysıyla ilk defa örneksiz yaratmaya kadir olan Allah onu tekrar yaratmaya daha kadir ve maliktir. Zira bu insan aklına göre daha basit ve daha kolaydır. 81 Zemahşerî’ye göre de diriden ölüyü, ölüden diriyi çıkarmak gibi zıt fiilleri yapmaya kadir olan bir varlığın kudreti açısından varlık âlemini ilk defa yaratmakla onu yok edip tekrar inşa etmek (ibdâ ve iâde) aynı düzeydedir. 82 Dolayısıyla sonsuz kudrete sahip olan Allah’ın evreni yaratması, sonra onu yok edip tekrar yaratması aklen bir çelişki oluşturmaz. İman esaslarıyla ilgili bu öğretileri değerlendirildiğinde Kur’an’ın akla, bilgiye, düşünmeye, delile önem verdiği söylenebilir. Kur’an’ın bu öğretilerini esas alan kelamcılar da inanç mevzularını aklî mevzular olarak görmüşlerdir. Bağdâdî âlemin yaratılması, yaratıcının kıdemi, birliği, sıfatları, adaleti, hikmeti; teklif ve nübüvvetin imkan ve doğruluğu gibi itikadî konuların akli istidlal ve nazar konularına dâhil olduğunu belirtir. 83 Buna
karşılık, delilsiz inancın geçerliliği konusunda kelamcılar arasında ihtilaf vardır. Burada mesele Kur’an açısından değerlendirildiğinden kelamcıların bu konudaki görüşlerinin incelenmesini başka bir çalışmaya bırakmak istiyoruz. 3.5. İmanın Duygusal ve Yaşantısal Boyutu da Vardır Kur’an’da imanın zihinsel ve iradi boyutu yanında birtakım duygusal ve formel boyutları da bulunmaktadır. 84 Bu açıdan vurgulanması gereken hususlardan biri imanın rasyonel bir olgu olduğu kadar aynı zamanda deruni bir tecrübe oluşudur. Zira birçok Kur’an pasajı bize imanın aynı zamanda kalp ve gönül işi olduğunu vurgular ve onu teslimiyet ve bağlılıkla; takva ve yaşantı ile ilişkilendirir. İmanın kalple ilişkisi bağlamında şöyle denir: “Bedevîler, iman ettik dediler. De ki iman etmediniz, fakat boyun eğdik deyin, henüz
85 “İbrahim Rabbine: Ey Rabbim! Ölüyü nasıl dirilttiğini bana göster, demişti. Rabbi ona: Yoksa inanmadın mı? dedi. İbrahim: Hayır!
81 Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, XII, 112 82
Zemahşerî, Keşşâf, IV, 571
83 Bağdâdî, Abdulkahir, Kitab-ı Usûli’d-Dîn, Beyrut 1981, s.14.
84 Bkz. Abdurrahman Kasapoğlu, Kur’an’da İman Psikolojisi (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1996, s.61-96.
85
Hucurat 49/14
Kur’an’ın İman Öğretileri Açısından Fideizmin Kritiği 67
İnandım, fakat kalbimin mutmainolması için (görmek istedim), dedi” 86 “İşte Allah onların kalplerine imanı yazmıştır.” 87
Bu ve benzeri ayetler imanın insanın kalbinde meydana gelen deruni bir tecrübe olduğunu gösterir. Yine “Bu onların ancak imanlarını ve teslimiyetlerini artırır.” 88 “İman edip de imanlarına zulmü karıştırmayanlar var ya işte güven onların hakkıdır” 89 gibi Kur’an ifadeleri imanın güven ve teslimiyetle ilişkisini ortaya koymaktadır. Bununla ilgili olarak başka bir Kur’an pasajı şöyledir: “Müminler ancak o kimselerdir ki, Allah anıldığı zaman kalpleri titrer, O’nun ayetleri kendilerine okunduğu zaman, bu onların imanlarını artırır. Onlar sadece Rablerine tevekkül ederler. Onlar namazı dosdoğru kılan ve kendilerine rızık olarak verdiklerimizden Allah yolunda harcayanlardır. İşte onlar gerçekten müminlerdir.” 90 “Eğer müminler iseniz Allah’a karşı gelmekten sakının” 91
Zemahşerî’ye göre ayetler okunduğunda deliller açıkça belli olduğu için bu, onların imanlarındaki kesinlik derecesini (yakîn) ve kalplerindeki ikna olmuşluk seviyesini (itminan) artırır. Ayrıca ona göre bu ayetlerde yüce Allah’a karşı duyulan derin saygı ve korku (haşyet), ihlas ve tevekkül gibi kalbi fiiller ile namaz ve sadaka gibi bedeni fiiller birleştirilmiştir. 92
delile dayalı bir olgu olarak görülmemiştir. İmanın bu boyutları yanında güven, teslimiyet, bağlılık ve yaşantısal boyutlarına da dikkat çekilmiştir. Sonuç ve Değerlendirme Fideizm, iman akıl ikileminde imanı önceleyen, aklı tümden veya kısmen öteleyen felsefi-dini bir düşüncedir. Bu düşüncenin doğmasında batıdaki gelişmelerin etkili olduğu görülmektedir. Bilgide deney ve gözlemin esas alınması; aklın metafizik alandan uzaklaştırılması gibi bilimsel ve felsefi yöntemlerin yanında asli günah, çarmıh ve teslis gibi inançlarının eleştirilmesi de fideizmin doğuşunda etkili olmuştur. Böylece akla ve bilme aykırı görülen Hıristiyan inançları, imana sığınılarak eleştiriden uzak tutulmak istenmiştir. Bu açıdan fideizmi aynı zamanda Hıristiyan teolojisinin bir savunusu olarak değerlendirmek mümkündür.
86
Bakara 2/260
87 Mücadele 58/22
88 Ahzab 33/22
89 Enâm 6/82
90 Enfal 8/2-4
91 Mâide 5/112
92 Zemahşerî, Keşşâf, II, 553
68 Hulusi Arslan Kur’an açısından bakıldığında ise, radikal fideizmin iman ile aklın asla bir arada bulunamayacağı ve bu ikisinin karşılıklı olarak birbirlerini reddettiğine yönelik iddialarının bir geçerliliği yoktur. Kur’an “saçma olduğu için inanmak” ya da “imana yer bulmak için bilgiyi terk etmek” veya “anlayabilmek için önce iman etmek” şeklinde dile getirilen fideist anlayışları benimsememiştir. Kur’an iman olgularını duyularla algılanamayan bir alan olarak görmüştür elbette. Fakat o duyularla birlikte diğer bilgi vasıtalarını da kullanmayı teşvik etmiştir. Bu çerçevede Kur’an aklı devreye sokmayı; evren üzerinde düşünmeyi ve bu suretle imanı haklı gerekçelere dayandırmayı istemiştir. Bu anlamda araştırmayı, düşünmeyi, bilgiyi ve delili överken, bilgisizliği, zanla hareket etmeyi, başkalarını dayanaksız bir şekilde taklit etmeyi yermiştir. Kur’ân, Allah’ın varlığı ve birliği, nübüvvet ve ahiret gibi temel itikadi konularda insanı düşünmeye teşvik etmiş, bu inançlara dayanak teşkil eden birtakım akli deliller sunmuştur. Bu açıdan değerlendirildiğinde Kur’an’ın salt imancı yaklaşımları önermediği söylenebilir. Buna karşılık Kur’an’ın imanın teslimiyet boyutunu öne çıkaran ılımlı fideist yaklaşımları tümüyle dışlamadığı söylenebilir. Zira Kur’an, imanı bir yönüyle delile dayanan rasyonel bir olgu olarak görürken, diğer bir yönüyle de imanın teslimiyet, güven, takva ve yaşantısal boyutlarına da dikkat çekmiştir.
Açıkgenç, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İstanbul 1992 Aksay, Hasan, İslâmî Terimler Sözlüğü, İstanbul 1995. Albayrak, Halis, Kur’anda İnsan-Gayb İlişkisi, İstanbul 1996 Alpyağıl, Recep, Wittgenstein ve Kierkegaard’dan Hareketle Din Felsefesi Yapmak, Anka Yay., İstanbul 2002 Altıntaş, Ramazan, İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl, Pınar Yay., İstanbul 2003 Arslan, Ahmet, Felsefeye Giriş, Vadi Yay., Ankara 1998 Atay, Hüseyin, Kur’an’da İman Esasları, Ankara 1998 Bağdâdî, Abdulkahir, Kitab-ı Usûli’d-Dîn, Beyrut 1981 Bolay, Süleyman Hayri, Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, Akçay Yay., Ankara 2004 Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, İstanbul 2000 Cevizci, Ahmet, Ortaçağ Felsefesi Tarihi, Bursa 2001 Kur’an’ın İman Öğretileri Açısından Fideizmin Kritiği 69
Çelebi, İlyas, İslam İnancında Gayb Problemi, İstanbul 1996 ---------------“gayb” mad. DİA, c.XIII, ss. 404-409 Gazâlî, Ebu Hamid, Varlıkların Yaratılış Hikmetleri, Ocak Yay., Ankara ts. Gökberk, Felsefe Tarihi, İstanbul 1990 . Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, İstanbul 1990 Güçlü, Abdulbaki ve Diğerleri, Felsefe Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 2002
Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Sözlüğü, İstanbul 1999 Hume, David, Din Üstüne, çev. Mete Tuncay, İmge Kitabevi Yay., Ankara 1995 İbn Manzûr, Lisânu’l-Arap, Beyrut, t.y Kabaağaç, Sina, Latince-Türkçe Sözlük, Sosyal Yay., İstanbul 1995 Kasapoğlu, Abdurrahman, Kur’an’da İman Psikolojisi (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1996 Mâturîdî, EbûMansûrMuhamed. B. Muhammed, Te’vîlâtü’l-Kur’ânü’l-Kerim, thk. Ahmed Vanlıoğlu, İstanbul 2005 Özcan, Hanifi, “Birbirine Zıt İki Epistemolojik Yaklaşım: “Temelcilik” ve “İmancılık”, AÜİFD, XL, Ankara 1999 Parlatır, İsmail, Osmanlıca Türkçe Sözlüğü, Yargı Yay., Ankara 2006 Râzî, Farreddîn, et-Tefsîru’l-Kebîr, nşr. Dâruihyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 2001 Şahin Efil, “Pascal Epistemolojisinde Kalbi Akla Öncelemek”, Hikmetyurdu c:3, s:6, ss.135-157 Tehânevî, Muhammed Ali, KeşşafuIstılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, Beyrut 1996 Topaloğlu, Bekir, Allah’ın Varlığı, Ankara 1992. Tüzer, Abdullatif, Bir Varoluşçunun İman Savunusu, İz Yay., İstanbul 2006 Uludağ, Süleyman, İslâm Düşüncesinin Yapısı, İstanbul 1999 Yaren, Cafer Sadık, Din ve Bilim, Sidre Yay., Samsun 1997 Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Kitabevi, İstanbul ts., Yıldırım, Cemal, Çağdaş Felsefe Sözlüğü, Bilgi Yay., İstanbul 2000 Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmıdi’t-
Abdulmevcûd-Şeyh Ali Muhammed Muavvid, Riyâd 1988 Yüklə 233,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|