| Kəmiyyət kateqoriyası
Azərbaycan ədəbi dilində ümumi qrammatik kateqoriyalardan biri də kəmiyyət kateqoriyasıdır. Tək isimlərin morfoloji əlamətləri yoxdur. İsimlərdə kəmiyyətin çoxluğunu və ya azlığını göstərmək üçün iki üsuldan: morfoloji və sintaktik üsuldan istifadə olunur.
Morfoloji üsul:
I Azərbaycan ədəbi dilində cəmlik, çoxluq yaratmaq üçün ən çox -lar (-lər) şəkilçilərindən istifadə edilir və bu şəkilçi qeyri-müəyyən çoxluq yaradır. Məs.: Qıratın üstündə, dəlilər yanında, Dağları, daşları gəzər Koroğlu. (“Koroğlu”) Oğullar atanı, qızlar ananı, Gəlinlər də qaynananı bəyənməz. (A.Tufarqanlı)
-lar (-lər) şəkilçisi bəzi məqamlarda çoxluq anlayışı yaratmaqla yanaşı, mücərrədlik məfhumu bildirən isimləri nisbətən konkretləşdirir. Məs.: 1. Daş düşdüyü yerdə ağırdır. 2. Daşlar yolu tamam tutmuşdu.
Birinci cümlədə ümumilik, mücərrədlik varsa, ikinci cümlədə nisbətən konkretlik var. Dünyada olan bütün daşlar deyil, yalnız həmin ərazidə olan daşlar nəzərdə tutulur.
-lar(-lər) şəkilçisi kəmiyyətcə yox, ümumi cins məfhumu altında birləşən növcə çoxluq (mineral sular –“İstusu”, “Sirap”, “Badamlı”, “Narzan”) yaradır. Ümumi cins məfhumu həmcins üzvlərin (“İstusu”, “Sirap”, “Badamlı”, “Narzan” ) hamısına aid olub onları ümumiləşdirən ümumiləşdirici sözdür (mineral sular).
-lar (-lər) şəkilçisi həm də mənəvi anlayışların (duyğular, düşüncələr, sevgilər) bədii əsərdəki poetik siqlətini, ekspressiv-emosional təsir gücünü artırır.
Xüsusi isimlər də -lar (-lər) şəkilçisi ilə işlənə bilər. Bu aşağıdakı məqamlarla bağlı olur:
Dostları ilə paylaş: |
