1. Tayfaya, qəbiləyə, nəslə mənsubluq bildirəndə: Səfəvilər, Qızılbaşlar, Qarabağlar, Ağqoyunlular və s. (Qeyd: Müasir türk dilində soyadlara daha çox artırılır və -gil şəkilçisinin sinonimi kimi işlənir. Gündoğdulara getdim).
2. Ümumilik yaradanda, bir nəfərin arxasında minlərin, milyonların olduğunu bildirəndə, eyni zamanda təntənə çaları ifadə edəndə: Sizin güldüyünüz çoban torpağı Nizamilər, Füzulilər yetirmiş! (S.V.)
3. Yenə də çoxluq anlayışı yaradanda, lakin əvvəlkilərdən fərqli olaraq, qəzəb, kinayə kimi mənalar ifadə edəndə: Anyaları, Sonyaları yanlarıq, Ay bərəkallah, nə gözəl canlarıq! (M.Ə.S.)
Azərbaycan dilində həmişə cəmdə işlənən xüsusi isimlər –antroponim, toponimlər də müşahidə olunan dil faktlarındandır. Toponimlər: Qaralar, Qaravəlilər, Otuz ikilər, Hacılar, Dəllər (kənd adları); Şahlar, Ağalar, Xanlar, Bəylər (antroponim) və s.
II -lıq4 şəkilçisi də çoxluq məzmunu yaradır. Düzəltmə isimlərdən bəhs ediləndə bu şəkilçinin yaratdığı məna və məzmun çaları içərisində çoxluq anlayışının da varlığını müşahidə etmişdik. Məs.: dağlıq, odunluq, otluq, güllük, kolluq və s.
Bu şəkilçi vasitəsilə həmin sözlərdə yer, məkan anlayışı ilə bərabər, çoxluq məzmunu da özünü büruzə verir.
Sintaktik üsul:
Sintaktik üsulla çoxluq anlayışı aşağıdakı formalarda özünü göstərir:
1) Müəyyən və qeyri-müəyyən miqdar saylarını isimlərin əvvəlinə artırmaqla: 10 kitab, xeyli adam, yüzlərlə tələbə və s.
Dostları ilə paylaş: |
