TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
272 maraqlandırır, həmçinin onun sosial maariflənməsinə xidmət edir. Infoteynment postmodernist mahiyyət daşıyaraq yuxarıda sadala dığımız kimi onun dəyərlərini istifadə edir, kütləvi mədəniyyətin cəhətlərindən bəhrələnir və digər sənət növlərinə təsir edir.
Televiziyanın cəmiyyətin mənəvi tərbiyəsində, məhsuldar qüv vələrin istiqamətləndirilməsində, düşüncə tərzinin, zövqlərin bi çimlənməsində böyük və əhəmiyyətli yer tutması birbaşa onun kütləviliyi ilə bağlı bir amildir. Televiziya yarandığı ilk günlərdən incəsənət nümunələrinin çatdırılması, işıqlandırılması və qorunub saxlanılaraq yeni nəsillərə təbliğ olunması işini özünün başlıca vəzifəsinə çevirdi. “Televiziya elə ilk addımından səsligörümlü informasiyanı vermək və bədii mədəniyyət əsərlərini reproduk siya etmək üçün müəyyən texniki kanal, kütləvi kommunikasiya vasitəsi kimi fəaliyyətə başladı” (296, səh. 156) fikri televiziyanın mədəniyyət sistemində bir təbliğatçı və onun başlıca funksiya larından olan sosial təcrübənin ötürülməsi – varislik funksiyası nı daşımaqla özünün maarifləndirmək məqsədinə xidmət etmiş oldu. Televiziya mədəniyyət sisteminə cəsarətlə daxil olub onun tərkib hissəsi kimi kütləviləşmənin, yayımın təminatçısı olaraq ümumi inkişafını stimullaşdırdı. “Yaxın gələcəkdə televiziya nın …inkişafını, əsasən mədəniyyət tərəqqisi müəyyən edəcək, onlar isə öz növbəsində milli və dünya mədəniyyəti sistemi ilə birləşəcəklər” (51, səh. 112) fikri mədəniyyətlərin inteqrasiya sının gerçəkləşdirilməsi, onların qarşılıqlı münasibətlərinin ya ranmasında televiziyanın oynadığı əvəzsiz rolu və televiziyanın tərəqqisinin bilavasitə mədəniyyət prosesindən asılı olduğunu açıb göstərir. Televiziya özünün yayım saatının və əhatəliliyinin artması hesa bına hər bir evə, hər bir insana nüfuz etməklə, onun formalaşmasın da başlıca təsiredici amil kimi çıxış edir. “Kütləvi kommunikasiya vasitələrinin, ilk növbədə isə televiziyanın XX əsrin ortalarından başlanan zəfər yürüşü yeni növ mədəniyyətin formalaşmasına gətirib çıxartdı” (51, səh. 112) fikrində kütləvi mədəniyyətin ya ranmasının bilavasitə televiziyanın üzərinə qoyulması təsdiqini tapır. Müəllifin bu fikri ilə razılaşmayaraq kütləvi mədəniyyət an layışının tarixinə nəzər yetirməklə, əslində, televiziyanın yeni növ mədəniyyət yaratmadığını, əksinə, mədəniyyətin, incəsənətin bir növü kimi inkişaf etdiyini təsdiqləməyə çalışaq.
273 Mədəni dəyərlərin istehsalı və istehlakının xüsusiyyətləri kultu roloqlar tərəfindən mədəniyyətin iki sosial formasının mövcudlu ğunu ortaya qoymağa imkan verdi: elitar mədəniyyət və kütləvi mədəniyyət. Bir çox kulturoloq, filosoflar mədəniyyətin bu iki sosial formasının çözümü və onların cəmiyyətin inkişafında rolu nu müəyyən etməyə çalışmışlar. Bu baxımdan X. OrteqaiQas set, M. Maklüen, E. Moren, D. Düi, E. Fromm, R. Mixels, Q. Moska, B. Astafyev kimi tanınmış alimlərin tədqiqatları maraqlı və elmi dir. Elitar və kütləvi mədəniyyətin izahını hələ e.ə. V əsrdə mövcud olan Kirenaik məktəbinin yaratdığı etik təlim – gedonizm və onun böyük nümayəndəsi Aristipdə, sonrakı dönəmdə A. Şopenhauer, F. Nitsşe, Z. Freyd kimi filosof və psixoloqların əsərlərində tap maq olar. Yəni bütün zamanlarda mədəniyyətin formaları filosof ları düşündürmüş və bu ətrafda fikirlər söyləməyə vadar etmişdir. Kütləvi mədəniyyətin yaranma tarixi müxtəlif cür hesablanır. Elmi ədəbiyyatda, kulturologiyada kütləvi mədəniyyətin insanlığın yaranması ilə və ən azından xristianlıq sivilizasiyasının bərqərar olmasına bağlandığı fikrinə az rast gəlinmir. Bunun üçün ən ba riz nümunə kimi müqəddəs kitabların sadələşmiş nüsxələrinin meydana gəlməsi göstərilir. Məsələn, “Yoxsullar üçün Bibliya” və s. Digər qrup kulturoloqlar isə bu prosesi XVII–XVIII əsrlərdə macəra, detektiv, avantürist romanların meydana gəlməsi ilə bağ layır. Misal kimi ingilis yazıçısı Daniel Defo, onun “Robinzon Kru zo” və çoxlu sayda digər romanları göstərilir. Bir başqaları Avropada kütləvi savadsızlığa qarşı aparılan mü barizə və bunun nəticəsində XIX əsrdə real nəticələrin əldə olun ması ilə o dövrün ən populyar bədii yaradıcılıq növü olan romanın kütləvi oxunuşunun asanlaşması ilə bağlayırlar. Əksəriyyət isə bütün yuxarıda sadalananların giriş olduğunu və həqiqi kütləvi mədəniyyətin XIX–XX əsr ABŞda yarandığı nı deyirlər. Hətta Amerika politoloqu Zbiqnev Bjezinski “Əgər Roma bəşəriyyətə hüquq, İngiltərə parlament fəaliyyətini, Fransa mədəniyyəti və respublika millətçiliyini verdisə, indiki ABŞ dün yaya elmitexniki inqilabı və kütləvi mədəniyyəti bəxş etdi” (253, səh. 176) fikrini söyləməklə, kütləvi mədəniyyət fenomeninin XIX– XX əsrlərdə həyatın ümumsahəli kütləviləşməsindən yarandığını deyən filosofların fikrinə tərəfdar çıxdığını bildirmişdir. Sonuncu fikir reallıqla səsləşsə də, burada yalnızca kütləviliyin daha çoxtirajlı olmasından söhbət gedə bilər. Elə çap maşınının kəşfi və ya elektron KİVi yalnızca tirajın artırılmasına xidmət edən vasitə idi. Əslində, “kütləvi mədəniyyət” anlayışının tarixi Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|