TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
274 köklərini qədimdə axtarmaq, bizim fikrimizcə, daha fundamental yanaşma olardı. Çünki hər bir xalqın yaratdığı mif və folklor kimi mənəvi dəyərlər var ki, bunlar bəzən bütöv bir region üçün po pulyar, kütləvi olurdu. Deməli, kütləviləşmə texnikanın köməyi ilə yalnız bir az asanlaşdı, amma heç də onunla yaranmadı. Kütləviləşmə qədim dönəmlərdə yaddaş zoruna aparılırdı. Yəni yaddaş vasitəsilə mif təkcə nəsildənnəslə ötürülüb mədəniyyətdə varislik faktorunun yaranmasına şərait yaratmadı, həmçinin bu dəyərlə rin – mədəniyyətin böyük bir arealda yayılmasına xidmət etdi. Məsələn, “Azərbaycan folkloru” anlayışı bu baxımdan xarak terikdir. Belə ki, onun əhatə etdiyi coğrafi ərazi böyükdür. Deməli, “hələ qədimdə mədəniyyətin kütləvi forması mövcud olub” nəticəsinə gəlmək olar. Digər tərəfdən, eradan çoxçox əvvəl qeyd olunan müxtəlif mə rasimlər, məsələn, Dionisin şərəfinə qurulan şənlik və ondan yara nan Antik teatr, məhz formaca kütləvi xarakter daşıyırdı. Eləcə də Azərbaycan meydan tamaşaları, el oyunları kütləviliyi ilə seçilirdi. Buraya musiqi və başqa sənət növlərinin yayılma metodunu əlavə etsək, yuxarıda deyilən fikri təsdiqləmiş olarıq. Deməli, “kütləvi mədəniyyət” anlayışı hələ qədimlərdən, bəlkə də, insanlığın ya ranması ilə başlanır. Bu proses həm də xalqın formalaşmasında iştirak edən başlıca amildir. Belə ki, xalqın formalaşma prosesində vahid mədəniyyət amili böyük əhəmiyyət daşıyır. Mədəniyyətin kütləviləşmədiyi halda onun vahidliyindən necə danışmaq olar? Deməli, bu, qanunauyğun və lazımi proses olduğu qədər də, ta rixidir. Yuxarıda gəlinən qənaətlərin doğruluğunu qəbul edərək bu rəyə gəldik ki, kütləvi mədəniyyət tarixi mədəniyyətin inkişaf tarixinə bağlıdır və bu forma mədəniyyətin bir tərkib hissəsi kimi fəaliyyət göstərib. Deməli, televiziya yeni növ mədəniyyət yarat mayıb, sadəcə, artıq mövcud olan kütləvi mədəniyyətin tamaşaçı arasında daha böyük marağa səbəb olmasını nəzərə alaraq məhz kütləyə hesablanmış mədəni təbliğatla məşğul olub, özünün yara dıcı axtarışları, yenilikçi sənət üsulları ilə incəsənətin bir növünə çevrilib. B. Qurbanov televiziyanın yaradıcı imkanlarını və na iliyyətlərini əsas götürüb onu incəsənət növü adlandırır: “Heç şübhəsiz, televiziya – aləmə açılan bu “pəncərə” də, özünəməxsus ifadətəsvir vasitələri ilə real varlığın spesifik bədii ifadəsini verə bilir və incəsənətin bir növü kimi digər sənət vasitələri arasında özünəməxsus yeri tutur” (54, səh. 55).
275 Televiziya kütləvi mədəniyyətin yayıcısı kimi bütün tamaşa çıların həyatına daxil olaraq, onların mədəni səviyyəsinin müəy yənləşməsində fəal iştirak edir. Bu mənada E. Quliyevin “İndi te leviziya insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə nüfuz edərək onun davranışının, gündəlik həyat tərzinin güclü tənzimləyicisinə çev rilmişdir” (51, səh. 108) fikri ilə razılaşmamaq olmaz. Yuxarıda biz televiziyanın cəmiyyətdə yeri və insan tərbiyəsində əhəmiyyətli rolunu qeyd etmişdik. Televiziyanın bu qədər əhəmiyyətli yer al ması, böyük rol oynaması və sosial statusu onun maarifləndirmə işini davamlı və ardıcıl olaraq aparmasınının nəticəsidir. Televiziyada yayımlanan audiovizual əsərlər insanların davra nışını, həyat tərzini, intellektual səviyyəsini artırmaq gücünə ma likdir. Asudə vaxtını televizor qarşısında keçirən insan oradakı danışıq tərzini, geyim və davranış mədəniyyətini mənimsəməklə bərabər, orada göstərilən informasiyaları özünün bilik ehtiyatına toplayır. Bir çox sosioloqlar televiziyanın inkişafı ilə elmi biliklərin kütləvi yayılması fikrini söyləyərək, bunu bilavasitə televiziyanın mədənimaarif funksiyasının göstərdiyi təsirin nəticəsi kimi qeyd edirlər.
Şüurlu insan bütün ömrü boyu nələrisə öyrənməyə, elmi biliklər toplamağa, özünün mədəni səviyyəsini yüksəltəməyə meyillidir. Televiziyanın audiovizual imkanları elmikütləvi informasiyanın və mədəni dəyərlərin daha asan qavranılan bir tərzdə çatdırılması na imkan yaratdı. “Milyonlarla teletamaşaçı auditoriyası üçün bu müxtəlif informasiyanı, o cümlədən incəsənətin böyük əsərlərini qavramaq ən tez ələ düşən vasitədir” (356, səh. 171). Ekran qarşı sında oturan tamaşaçı elmi, texniki biliklər sistemi ilə tanış olmaq la, tarixi faktların ekranlaşdırılması yolu ilə maariflənməklə yana şı, həm də televiziya ekranında göstərilən mədəniyyət əsərlərini izləməklə bəşər mədəniyyətinin inciləri ilə yaxından tanış olur və mənəvi cəhətdən zənginləşmək üçün bu vasitələrdən faydalanır. Televiziya ekran qarşısında onu izləyən hər bir tamaşaçının mə nəvi zənginləşməsini, maariflənməsini, ədəbiintellektual sə viy yəsinin artırılmasını vacib bir ictimai, mədəni hadisə kimi də yərləndirərək, bu məsələyə xüsusi diqqətlə yanaşmalıdır. “Tə rəqqiyə can atan cəmiyyətdə təhsil, elm və mədəni tərbiyə ilə bağlı təbliğat funksiyası sosial televiziyanın əsasında dayanır. Mədəni təbliğat insan fəaliyyətinin bütün sahələrindəki mütərəqqi istiqamətləri kütlələrə çatdırmaqla, maarifçilik funksiyasını yerinə yetirir” (23, səh. 143) fikri cəmiyyətdə televiziyanın üzərinə düşən sosialictimai vəzifələrin əhəmiyyətini əks etdirir. Televiziyanın 276 mənəvi tərbiyə işində oynadığı vacib rolu nəzərə alsaq, bu işin bilavasitə dövlətin nəzarətində olmasının vacibliyini xüsusi vur ğulamalıyıq. Böyük Britaniya, Rusiya və digər ölkələrin televiziya və ona nəzarəti həyata keçirən qurumların televiziyalar qarşısında qoyduğu öhdəliklərdə maarifçiik işinin xüsusi çəkisi deyilən fikrə əyani sübutdur. Televiziya ilk günlərdən bədii filmlərin, teatr tamaşalarının, sim fonik musiqinin, sərgilərin verilməsi, elmi, tarixi faktlar əsasında silsilə proqramların hazırlanması, sağlamlıq, din və ictimai hadisələrlə bağlı maarifçilik işinin aparılmasını öz üzərinə götürən audiovizual əsərlərin yayımlanması ilə mədənimaarif işini qur muş oldu. Tanınmış televiziya nəzəriyyəçisi Ənvər Bağırovun “Kütlələrin və həmçinin elmitexniki sahə ziyalılarının mədəni tərbiyəsindəki boşluqları doldurmaq televiziyanın borcudur” (398, II – səh. 26) fikri istənilən kanalın mədəni maariflənmə işinə yanaş masının cəmiyyətin bütün təbəqələri üçün vacib və əhəmiyyətli bir məsələ olduğunu vurğulamaqla, bunun qurulmasında mənəvi tərbiyə və ideoloji təbliğat məsələsinin vacibliyini önə çəkir. Azərbaycan televiziyalarında mədəni maariflənmə işinin qu rul ma sı mənzərəsinə diqqət edək: SSRİ məkanında mədəniyyət əsərlərinin ideoloji yöndən təbliğatçı rolu oynaması onların qar şısında duran başlıca vəzifə olduğundan, televiziya da məhz ha kim kommunist ideologiyasının, sosialist realizminin təbliğatçısı kimi çıxış edərək maarifləndirmə işini məhz bu müstəvidə qurur du. “Kütləvi informasiya vasitələri arasında xüsusi yer tutan te leviziyanın da mədəni təbliğatda xidməti onun mövcud olduğu sistemin ideoloji tələbinə bağlıdır” (23, səh. 143) deyimində ide oloji hakimliyin mənəvi tərbiyə işində yeri açıqlanır. Azərbaycan televiziyası sovet idarəçiliyi sistemində özünün mənəvi tərbiyə, mədənimaarif işini məhz bu ideologiya əsasında qururdu, çünki “Sovet televiziyası və radiosu marksistleninçi ideologiyanı – fəhlə sinfini, bütün əməkçilərin ideologiyasını əks və ifadə etdirir” (52, səh. 5). Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra təşəkkül tapan kom mersiya televiziyaları və milli dövlətçilik ideologiyası əsa sın da maariflənmə işini qurmalı olan dövlət televiziyasının qarşı sında mədənimaarif funksiyası tamam yeni, tarixi kökləri olmayan tərzdə ortaya çıxdı. Aydın Dadaşovun “Avtoritar rejimin klassisizmindən doğan ictimaiplakat janrı keçid dövrünün romantizminin yaratdı ğı milliplakat janrı ilə əvəz olundu” (23, səh. 146) fikri yeni dövr Azərbaycan teleməkanında mədəni təbliğat işinin məzmunideya Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|