TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
277 problemlərini açaraq, ortaya çıxan real problemləri göstərmiş olur. Tənqidçi milli plakat janrının maarifçiliyə xas elmçilik və dünyəviliyin tələbinə cavab vermədiyindən daha çox nəsihətçilik, ritorika və populizmə yer verməsi üzündən effektini heçə endirdi yini deyir və tədricən bu mərhələnin arxada qalaraq, maarifçiliyin standartlarına uyğun proqramların yaranmasına imkan verən pro sesin başladığını təsdiq edir. Lakin yeni düşüncəli telekanallarda mədəni tərbiyə işi arxa plana keçdi, əyləncə və digər gəlir gətirən proqramlar çoxluq təşkil etməyə başladı. Kommersiya kanalları içərisində BMTİ, “Sara” və ABA yalnız əyləncəyə yer ayıraraq bu yönlü kanal kimi teleməkanda qalmaq istəsələr də, tədricən televi ziyanın ictimai mahiyyətini qiymətləndirərək mədənimaarif işinə diqqət yetirməyə başladılar. Hazırda yayımlanmasalar da, “Sara” və ABA kanalları fəaliyyətlərinin son il lərində maarifçilik proq ramlarına yer ayırmağa başlamışdılar. Bir çox hallarda özünün kommersiya maraqlarını güdən kanal larda maarifçilik məsələləri arxa plana keçdiyindən, bu işdə dövlət qurumlarının və ictimai təşkilatların nəzarəti olduqca böyük yer alır. Azərbaycan gerçəkliyində bu məsələ bir o qədər də kəskinliklə əksini tapmadı. İlk kommersiya kanalı ANS və ondan sonra qu rulan digər teleşirkətlər öz yayımlarında maariflənmə işinə yer ayırmaqla bunu ya ölkədə istehsal olunan filmlər, teart tamaşala rı, yaxud öz istehsalları olan proqramlar, filmlər, ya da bilavasitə maariflənməyə yönəlmiş sənədli filmlərin efirdə verilməsi ilə həyata keçirirdilər. “Lider” və ATV kanallarının efirində “Dis covery” kanalının istehsalı olan filmlərin yayımlanması deyilən fikrin sübutudur. Tədricən kanalların yaradıcı siyasətində özünə yer alan mədənimaarif işi özünün konseptual həllini tapmaqla biçimlənmiş tərzdə əks olunmağa başladı. Doğrudur, bir çox hal larda kanallar hələ də mədənimaarif işinin mahiyyətini düzgün dəyərləndirməyərək yayımı sosial plakat formasında, şüar xa rakterli çıxışlar, maarifçiliyə heç bir aidiyyatı olmayan “dərslər” üzərində qurmaqla, tamaşaçının ekran qarşısından çəkilərək başqa kanallara baş vurmasına imkan verməklə, əslində, maarifləndirmə işini tamlıqla yerinə yetirə bilmirlər. Maariflənmə proqramlarının özünün daşıdığı mənəvi, mədəni, sosial yükü baxımından çatdırılması üçün onlar tamaşaçının qavrayacağı forma, məzmun, ritm və dinamikada olmalıdır. Azərbaycan Dövlət Televiziyası özünün çoxillik ənənələrindən ayrılmayaraq, köhnəlmiş formaları saxlamaqla, müasir mətnləri söyləməklə, əslində maarifçilik funksiyasına deyil, tamaşaçının 278 başqa kanal axtarışına çıxmasına xidmət etmiş olurdular. Dövlət televiziyası kimi AzTVnin üzərinə bu mənada daha böyük məsuliyyət düşdüyündən, məsələyə daha kamil yanaşılmasına ehtiyac var idi. Kommersiya kanalları reytinq və kommersiya ma raqlarını daha üstün tutduqlarından, bəzi hallarda mədənimaarif işinin qurulması arxa plana keçməklə başlıca önəm daşımır ki, bu da ziyanlı bir tendensiya idi. Mədənimaarif funksiyası özünü müxtəlif janrlarda təzahür et dirməklə, müxtəlif səpkili audiovizual əsərlər vasitəsilə yayılır. Tanınmış teletənqidçi Q. Kuznetsov belə düşünür ki, “İstənilən televiziya verilişi bu və ya digər formada tamaşaçını mədəniyyətə yaxınlaşdırır. Hətta informasiya buraxılışlarında göstərilən adam ların görünüşü, savadlılıq dərəcəsi tamaşaçıya təsir göstərir” (237, səh. 43). Deməli, ekranda hər bir veriliş özünün xarakterindən asılı olmayaraq, mədənimaarif işində iştirak edir. Bu, televiziya yara dıcılığı ilə məşğul olan insanların üzərinə konkret tələb qoyaraq onların məsuliyyətini artırır və tamaşaçının mədəni səviyyəsinə xələl gətirən məqamların proqramlarda yer almamasını bir tələb kimi qarşılarına qoyur. Bütün televiziya verilişlərinin mədənimaarif yükü daşımağı ilə bərabər, konkret elə audiovizual məhsullar var ki, birbaşa mədəni maarif işi ilə məşğuldur və onun konsepsiyasında, məhz bu ide ya yer alır. Formasından asılı olmayaraq, bu proqramların hansı təbəqəyə, yaş həddinə ünvanlanmasını nəzərə almayaraq, kanalla rın efirində yer almasını müzakirə edərək çağdaş teleməkanımızda televiziyanın bu funksiyasının icrası mənzərəsini yaratmış olarıq. Teatr tamaşaları televiziyada xüsusi yer tutmaqla, yayımın tərkib hissəsi olaraq çıxış edirdi. Televiziya, təşəkkülünün ilk dövrlərindən başlayaraq, teatrların tamaşalarını lentə alıb, onların geniş yayımını özünün yaradıcı ənənəsinə çevirdi. Qərbi Avropa ölkələrində, eləcə də Amerikada tədricən bu o qədər məşhurlaşdı ki, kabel televiziyaları arasından yalnız teatr tamaşaları, operalar, müzikllər yayımlanmağa başladı. Teatrın bədii təsir imkanları və onun mənəvi tərbiyə işində böyük yeri televiziya vasitəsilə təbliğ olunması ilə də əhəmiyyətli rol oynamaqda davam etdi. Televizi yanın daha geniş auditoriyası teatr tamaşasının ekran versiyası nın yayımını və onun təsir imkanlarını genişləndirdi. Cəmiyyətin mənəvi tərbiyə işində teatrın bir sənət ocağı kimi göstərdiyi xidmət və mədənimaariflənmə istiqamətində apardığı fəaliyyət ekrana gəlməklə daha böyük miqyas almış oldu.
279 Sovet televiziya işində teatrın bu əhəmiyyətli təsir imkanlarını nəzərə alaraq onun ekranlaşdırılması işi mütləq və vacib sayı lırdısa, kapitalist cəmiyyətində tamaşanın özünün kommersiya əhəmiyyəti kəsb etməsi onun ekrana gəlməsi işini ləngidirdi. O za man kanallar analoji imkanlardan istifadə edib mədənimaarifçilik işini maarifləndirici, həmçinin bədii gücə malik seriallar vasitəsilə həyata keçirmək yolunu da qəbul etdilər. Bir sıra bədii ədəbiyyat nümunələrinin ekranlaşdırılması və televiziya serialı kimi göstərilməsi məhz bu ehtiyacı ödəməyə yönəlmişdi. SSRİdə tamaşa müəssisələrinin işinin tənzimlənməsi dövlətin əlində olduğundan və onun kommersiya marağından daha çox, sovet teatrında təbliğ olunan ideyanın daha böyük tamaşaçı kütləsini əhatə etməsi marağı teatr tamaşalarının ekrana yolunu geniş şəkildə açdı. Tanınmış kinoşünas S. Freylix bu barədə olduq ca maraqlı statistika gətirir: “Moskva Akademik Bədayə Teatrına 60 il ərzində 25 milyon adam gəlib, həmin teatrın “Zəngli saat üçün solo” tamaşasına Mərkəzi Televiziya vasitəsilə eyni vaxtda 150 milyon adam baxır” (427, .səh. 15). Bu həm ideologiyanın bədii təbliğatı, həm də tamaşaçıların mənəvi tərbiyə işinin qurulmasın da bir vasitə kimi geniş istifadə olunmağa başladı. Azərbaycan televiziyasının yarandığı 1956cı ildən başlayaraq teatrla əlaqələr qurulsa da və televiziya tamaşaları çəkilsə də, te atr tamaşalarının çəkilməsi lentin istifadəsindən sonra baş verdi. Bakıda və Respublikanın digər yerlərində fəaliyyət göstərən teatr ların tamaşaları televiziya vasitəsilə daha geniş yayılmağa başladı. Akademik Milli Dram Teatrının “İblis” (H. Cavid), “Dəli yığınca ğı” (C. Məmmədquluzadə), “Unuda bilmirəm”, “Natəvan”, “Xi yabani”, “Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı” (İ. Əfəndiyev), “Sizi deyib gəlmişəm” (Anar), “Yayda qartopu oyunu” (V. Səmədoğlu), Gənc Tamaşaçılar Teatrının “Danabaş kəndinin məktəbi” (C. Məmmədquluzadə), “Yazığam, sevmə məni” (Ə. Əylisli), Akade mik Opera və Balet Teatrının “Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm”, “Koroğlu” (Ü. Hacıbəyov), “Vaqif” (R. Mustafayev) operaları, “Yeddi gözəl”, “İldırımlı yollarla” (Q. Qarayev), “Min bir gecə”, “Nizami” (F. Əmirov) baletləri, Musiqili Komediya Teatrının “Hic ran” (S. Rəhman), “Qayınana” (M. Şamxalov), C. Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının “Əkssəda” (N. Xəz ri), “Ömür gözləyir bizi” (N. Hacızadə), “Didərginlər” (Z. Ya qub), “Məhəbbət yaşayır hələ” (Hidayət), C. Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının “Elektra” (So fokl), “Anamın kitabı” (C. Məmmədquluzadə), H. Cavid adına Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|