TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
282 Teatrla televiziyanın oxşar cəhətləri – tamaşaçının hadisə baş verdiyi anda onu izləməsi, hadisəni həm görməsi, həm eşitməsi, müxtəlif ifadə vasitələri ilə tamaşaçıya təsir ilə yanaşı, fərqli cəhətləri də mövcuddur. Teatrda tamaşaçı canlı insanları görürsə, televizorda təsvirin şahidi olur. “Əlbəttə, tamaşaçı üçün böyük məna kəsb edir ki, o televizoru qoşanda (əgər söz birbaşa efirdən gedirsə), həmin anda kamera qarşısında olan adamın təsvirini gör sün. Amma hər halda onun qarşısında adamın özü deyil, yalnız optik effektdir; onun qarşısında ekranın şüşəsidir, səhnə genişli yinin reallığı deyil” (237, səh. 23). Teatra gələn tamaşaçı gündəlik əhvalından çıxış edərək özünü tamaşaya hazırlayır və foyedəcə teatrın sehrinə düşür. Televizora baxan seyrçi isə evində, daha sərbəst və diqqətini yönəltmiş şəkildə tamaşa etmir. Lakin başlıca fərq görüntü imkanındadır: tamaşaçı teatrda yalnız səhnəni bütöv halda görməklə ayrıca detalı və ya aktyoru hədəf alıb baxa bilmir, televiziya isə rakurs, kadr quruluşu və montajın imkanlarından istifadə edərək hər hansı bir aktyoru və ya əşyanı daha iri plan da göstərə bilər. Burada həmçinin tamaşaçının seçim imkanı da məhdudlaşır; belə ki, səhnəyə baxan tamaşaçı istənilən yerə bax maq, istənilən obyektə nəzər yetirmək imkanı qazanırsa, televizi yada o yalnız rejissorun müəyyən etdiyi məkana və ya şəxsə baxa bilər. Televizorun çərçivəsindən o yana artıq heç bir görüntü möv cud olmur, səhnədə isə rejissorun hadisəni yönəltdiyi məkan və ya mizana uyğun qurduğu xəyali çərçivə böyük səhnə çərçivəsinin içərisindədir və tamaşaçı istənilən anda xəyali çərçivəni tərk edib başqa obyektə nəzər yetirə bilər. Bu cəhətlər televiziyanı teatrdan ayırmaqla, əslində, teatr tamaşasının ekran versiyasına ciddi ya radıcı və tamaşanın atmosferinə, təfsirinə uyğun yanaşmanı tələb edir. Səhnənin başlıca ifadə vasitəsi olan mizansəhnə kameranın müəyyən etdiyi mizankadrla əvəzlənir. Mizankadr rakurs və plan ların seçilməsi, dinamikaya uyğun görüntü dəyişimini özündə birləşdirməklə bütövlükdə ekran plastikasını yaradır. Televiziya rejissoru ekran plastikasını məhz tamaşanın daxili tempinə uy ğun tərzdə, onun poetikasına uyuşmuş şəkildə təqdim etdikdə işi uğurlu və yaradıcı adlandırmaq olar. C. Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Dram Teatrının “Didərginlər” (1992) tamaşasında meydan teatrının prinsiplərindən faydalanan rejissor Vaqif Əsədov xalqın dərdinin səmimi, təbii şəkildə tamaşa çıya çatdırılmasına cəhd etmişdir. Tamaşada yaşantılarımızın əks sədası, faciəyə münasibətimiz yüksək bədiiliklə qabardılır. Burada torpaq itkisi axarında sadə insanların itirdikləri özünün obrazlı 283 ifadəsini tapır. Torpaq faktoru rejissor yozumunda ən məhrəm hisslərlə verilir. Torpaq – ölülərin yatdığı yer, əkin yeri, ilk dəfə ayaq açıb gəzdiyin yer, ilk görüş yeri, ömür yeri kimi təzahür edir. Tamaşanın daxili temperamenti özünəməxsus və fərqlidir. Qaç qınlar öz vətənlərindən gəldikləri yolun, amansızlıqla donduran şaxtanın yorğunluğunu almaq istəyirlər. Məhz bu dayanacaqdan – ömürlərini ikiyə bölən dayanacaqdan dönüb geri boylanırlar. Yurdlarının axarbaxarını, toydüyününü xatırlayır, dərdsərlərini təzədən yaşayırlar. Tərtibat deyilən fikrin bədii təsirini qüvvətli edir. Yer, göy qa raya boyanmış, obrazlar qara kəfənə bürünmüşlər. Əcəl zəngi kimi səslənən, keçmişin acı fəryadının və gələcəyin müəmmasının küləyin dəhşətli uğultusu ilə verilməsi tamaşanın kompozisiyasını tamamlayır və qüvvətləndirir. Rejissor yozumunda torpaq itkisi maddi itkidən mənəvi itkiyə çevrilir. Keçmişlə gələcək arasında yaranan zaman boşluğunda qiymətləndirmə baş verir. Verilən mizanlar və uğurlu təfsir xal qın faciəsini bədii şəkildə yüksək sənətkarlıqla çatdırmağa imkan yaradır. “Didərginlər” dövrünün ağrısını, faciəsini ilk dəfə, böyük mə harətlə çatdırdığı üçün tamaşaçı diqqətinə və marağına səbəb ol muşdur. Onun televiziya həllində rejissor Elxan Məmmədovun yaradıcı münasibəti, görüntü həllini tamaşanın təfsirinə uyğun tərzdə qurmaqla, televiziyanın texniki imkanlarından istifadə edərək xəyalla gerçək arasında əlaqəni tədrici keçidlə verməsi, məkan boşluğunu ekran həllində qoruyub saxlaması uğurlu işi təmin etmişdir. Tamaşada qaldırılan Vətən və qaçqınlıq problemi televiziya həllində bütün bədii gücü ilə çatdırılır, onun mənəvi tərbiyəsində əhəmiyyətli yerini ala bilir. Bu tamaşanın misalında cəsarətlə demək olar ki, Elxan Məmmədov rejissorun ali qayəsini “televiziyanın dili” ilə tamaşaçıya ötürə biləcək bir həll verib və bu, mədənimaariflənmə işində kifayət qədər əhəmiyyətli bir işdir. Televiziya özünün mədənimaariflənmə işini bayağı sözçülüklə deyil, bədii cəhətdən əsaslanmış, yaradıcı cəhətdən kamil, televi ziyanın ifadə vasitələri ilə zəngin bir tərzdə apara bilər. Bu baxım dan mədəni maariflənmə işində öz yeri olan teatr tamaşalarının ekran həllinin uğuru, haqqında danışdığımız funksiyanın icrasını effektiv edir. AzTV özünün böyük yaradıcı imkanlarından və ənənəsindən istifadə edərək teatr tamaşalarının ekranlaşması işini böyük sürətlə davam etdirməsi, hər həftənin şənbə günü səhər efirində 284 müxtəlif teatrların tamaşalarına yer verməsi ilə mədənimaarif funksiyasının icrası və teatr sənətinin təbliği baxımından kifayət qədər əhəmiyyətli və vacib bir iş görmüş olur. Dövlət televiziyası nın bu ənənəni saxlaması təqdirəlayiq hadisə kimi digər kanallar üçün də örnək ola bilər. Kommersiya kanallarında da teatr tamaşalarının ekranlaşma sı artıq ənənə halını alaraq, onların mədənimaariflənmə işində əhəmiyyətli yer tutmaqdadır. “Lider” kanalında opera və ba let lərin, digər tamaşaların ekran həlli, “Leyli və Məcnun”, “Dümanın Qafqaz səfəri”, “Əsgər anası”, ATV kanalında C. Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının “Oğru” komediyası, “Space”in efirində “Ana qaz” tamaşaları kommersiya kanallarında bu işin vüsət aldığını göstərir. Televiziya filmlərində mədənimaarif funksiyası xüsusi çəkisi ilə seçildiyindən, onun təhlilə çəkilməsi vacibdir. Televiziya filminin tərifi Q. Məhərrəmlinin “Kino, televiziya, radio terminləri izahlı lüğəti” kitabında TV verilişləri şəbəkəsi ilə göstərmək üçün yara dılan və xüsusi çəkilişi – montaj texnologiyası olan film kimi ve rilir. Kino filmindən fərqləndirən başlıca səciyyəvi xüsusiyyətlər televiziya filminin bədii quruluşuna, planların sayca az olmasına, təsvirdə xırda detallara varmadığına, sıxlıq diapazonuna görə ki çikliyi və təsvirdəki kontrastlılığın zəifliyinə əsasən müəyyənləşir. 35 mm və 16 mmlik neqativ və dönər kinoplyonkalardan istifadə olunaraq yaranan televiziya filmləri hazırda daha çox videolentə çəkilir.
Kinoda olduğu kimi televiziya filminin oyunlu (bədii), oyunsuz (sənədli, elmikütləvi, tədris) və cizgi janrları var. Televiziyanın təşəkkül tarixində onun janrlarından biri kimi film özünün bədii, estetik axtarışları, yaradıcı yolu ilə püxtələşmə dönəmini yaşayıb. “Artıq elə telefilm nümunələri var ki, bizə yeni estetik prinsip barədə danışmağa imkan verir” fikrini söyləyən kinoşünas S. Frey lix misal kimi İtaliya istehsalı olan “Leonardo da Vinçinin həyatı” (Renato Kastellani), Sovet filmlərindən “Peçorinin gündəliyindən səhifələr”i (Anatoli Efros) göstərir və “televiziya kino dayanan yerdən başlayır. O, kinodan sonra və ya onun əvəzinə yaranmır, elə bil, kinonun içindən, onun yığılan təcrübəsini partladaraq çı xır” yazır (427, səh. 163). Sovet televiziya filmi ənənəsində “Odu üstümüzə çağırırıq” (1968), “Trest” əməliyyatı” (1968), “Əlahəzrətin yavəri” (1970), “Kölgələr günorta yox olur” (1972), “Baharın 17 anı” (1973) və daha neçə bədii cəhətdən kamil ekran əsərlərinin yeri var. Dünya tele Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|