Telman Orucov Çin qədim sivilizasiya və müasir möcüzələr ölkəsi
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
126 Vaxtilə Çingiz xan hərbi gücün vasitəsi ilə İpək Yolunda ticarəti xeyli asanlaşdırdığı və faydalı etdiyi kimi, axı imperiyada gömrük məsələləri kiçik dövlətlərin çoxluğuna nisbətən daha əziyyətsiz və vahid qayda əsasında aparılır, həm də tacirlərin və malların təhlükəsizliyi təmin edilir, indi bu işi Çinin maliyyə imkanları görəcəkdir və yeni İpək Yolu müasir insfrastruktura imkanları müqabilində daha sürətli və səmərəli işləməyə qadir olacaqdır. Çinin yeni ideyası heç də fantaziya xarakteri daşımır, reallığa əsaslanmaqla yanaşı, müəyyən tarixi təcrübədən ilhamlanır. Bu təcrübələr bəlkə də müəyyən qlobal hadisələrə görə başa çatmasa da, ideya öz cazibədarlığını heç də itirməmişdir. Bu ideyanın ən son nümunəsi kimi bir əsr əvvələ nəzər salmaq yaxşı olardı. 1904-cü ildə geosiyasətin banisi olan ingilis coğrafiyaçısı ser Helford Makkinder «Kolumb erasının» – başqa sözlə, qərb dəniz dövlətinin ağalığının başa çatması və quru yol dövləti epoxasının meydana gəlməsi barədə məşhur sözünü dilə gətirmişdi. Yeni epoxada Avrasiyanın içəriləri dünya ağalığına açar rolunu oynayacaqdır. Bu ox regionu müasir mərkəzi və şimali Avrasiyanı tutan Rusiya imperiyasının ərazisi ilə üst-üstə düşürdü. Makkinder bu fikrini «Tarixin coğrafi oxu» əsərində ifadə edir. O, Avrasiya nəzəriyyəsini təsvir edərək, onu «dəniz ətrafı»nın (başqa sözlə, digər qitələrin) tabeçilyi şəklində olması vasitəsilə geopolitik bir hakimiyyətin təbii yeri adlandırmışdır. Ona görə də indi, bəlkə də, Makkinderin qabaqcadan görməsini silib yoxa çıxarmaq hələ tezdir. Çünki qitənin içərilərinə nəzarət etməyə yeni iddiaçı – Çin meydana çıxmışdır və Rusiya artıq onunla müqayisədə uduzur. Çinin strategiyası çox və ya az dərəcədə bu Britaniya coğrafiyaçısının nəzəriyyəsinə uyğun gəlir. Çin İpək Yolunu dirçəltdikdə başlıca rolu artıq dəvə karvanları deyil, dəmir yollarında hərəkət edən çox sürətli qatarlar oynayacaqdır. Çin öz dəmir yolları şəbəkəsini sürətlə genişləndirəcəkdir. Yüksək sürətli xəttlərin çəkilməsində Çin dünya liderinə çevrilməklə, qonşu dövlətlərin ərazilərində də bu işi davam etdirə bilər. Hələlik Mərkəzi Asiya bu nəhəng planın həyata keçirilməsində başlıca məqsəd rolunu oynayır. Yəqin ki, başqa dövlətlərin ərazilərində təkcə dəmir yol şəbəkəsi deyil, həmçinin avtomobil yolları, boru nəqliyyatı və infrastrukturanın digər elementləri tikiləcəkdir. İpək Yolunun başqa mümkün ola biləcək bir qanadı Çindən şimalda olan istiqamətə yönələcəkdir. Nəzərdə tutulan yüksək sürətli dəmir yolunun bir hissəsi 7 min km uzunluğunda olmaqla Moskva ilə Pekini birləşdirəcəkdir, bu isə iki şəhər arasındakı yola sərf edilən səfər vaxtını 6 və ya hətta daha çox sutkadan 33 saata endirəcəkdir. İpək Yolunda sadəcə addımlamaqla olduqca yavaş hərəkət edən dəvə karvanlarını çox sürətlə gedən müasir elektrovozların çəkdiyi qatarlar əvəz edəcəkdir. 127 Əgər çinlilər öz dəmir yolu irəliləmələrində uğur qazansalar, onlar nəticədə Makkinderin «Transkontinental dəmir yollar quru ərazinin dövlətinin də vəziyyətini dəyişəcəkdir və onlar Avrasiyanın bağlı içərisində olan kimi heç yerdə belə böyük səmərəliliklə işləməyəcəkdir» kimi sözlərdə ifadə olunan ideyasının düzgünlüyünü də sübut edəcəklər. Dəmir yollarının dəniz yolları ilə müqayisədə üstünlüyünü vurğulamaqla, Makkinder qeyd edirdi ki, «qitə dəmir yolu vaqonu ixrac üçün işləyən fabrikdən bilavasitə idxalçının əmtəə anbarınadək hərəkət edə bilər». Müasir iqtisadi dildə bu tikişsiz nəqliyyat sistemi adlanır. Çin də, göründüyü kimi, Avrasiya nəqliyyat şəbəkəsinin məntəqəsi olmaq istəyir. Mühüm cəhət odur ki, Avrasiya qitə şəbəkəsi əsas etibarilə ABŞ üçün əlçatmaz olacaqdır, axırıncının hərbi-dəniz qüvvələri qlobal dəniz yollarına nəzarəti həyata keçirir, bu da əsasən dənizlə həyata keçirilən Çin ticarətinin ehtimal edilən kimi blokadaya alınmasına görə narahatçılıq törədir. Axı lord Palmerston XIX əsrin ortalarında Böyük Britaniyanın baş naziri kimi bir Mərakeş və Britaniya təbəəsi olan yəhudinin maddi marağına görə Yunanıstanı cəzalandırmaq üçün ölkənin başlıca limanı olan Pireyi blokadaya almışdı. ABŞ da öz hərbi gücünə bel bağlayıb Çinə qarşı hansısa uydurulmuş bir səbəbə görə belə cəza tədbirini tətbiq edə bilər. Mərkəzi Çində olan transkontinental dəmir yolu şəbəkəsini okean yolları tamamlaya bilər, onlar Çin limanlarını uzaq Avrasiya sahilləri ilə birləşdirə bilər. Onların arasında ən mühüm olanı cənubi-şərqi Asiyanın dənizlərindən və Hind okeanından keçən Dəniz İpək Yoludur. Yaxın vaxtlardaTailandın cənub hissəsindən keçən Tay kanalının tikintisinə başlana bilər. Onun maliyyələşdirilməsi Çin tərəfindən həyata keçirləcəkdir və nəticədə Dəniz İpək Yolu Çinə dost olan Kamboca, Tailand və Birma kimi ölkələrin ərazilərinə yaxınlaşacaqdır. Əslində elə bil ki, Asiyanın şərqində yeni Panama kanalı meydana gələcəkdir və axırıncı Atlantik okeanla Sakit Okean arasındakı məsafəni min kilometrlərlə qısaldan kimi, Tay kanalı da oxşar funksiyanı həyata keçirəcəkdir. Belə olan şəraitdə amerikan hərbi-dəniz qüvvələrinin Malakka boğazına nəzarətinin əhəmiyyəti da azalacaqdır. Çin həmçinin Şimal dəniz yoluna da maraq göstərir, bu, Rusiyanın nəzarət etdiyi Arktika akvatoriyasından keçir və o yoldan istifadə də həyata keçirildikdə Moskva Çinin daha yaxın «strateji partnyoruna» çevriləcəkdir. Çinin Avrasiya konsepsiyasında iqtisadi düşüncələr geostrateji maraqlarla çulğlaşmışdır. İqtisadi nöqteyi-nəzərdən Çin onun rəhbərliyi altında olan nəhəng inteqrasiya olunmuş ərazinin yaranmasından fayda əldə edəcəkdir. Strateji nöqteyi- nəzərdən Çin təsirinin nəzarətində olan bu zona xeyli dərəcədə çin-amerikan münasibətlərində ciddi böhran baş verdikdə, düşmənçilik müdaxiləsi üçün heç də Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|