Telman Orucov Çin qədim sivilizasiya və müasir möcüzələr ölkəsi
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
121 50 iri sənaye şirkətlinin orta dəyəri 252-dən 61-ə düşdü. Həmin üç ildə 5 min amerikan bankı öz qapılarını ağladı. Böhran maliyyədən sənayeyə, Birləşmiş Ştatlardan isə dünyanın qalan hissəsinə yayıldı. Amerikan kapitalının müharibədən sonrakı gur ixracı başa çatdı. Öz gəlirləri aşağı düşdüyündən amerikanlar xarici malları almağı dayandırdılar. Şirkətlər və adamlar hər yerdə onlara olan borcu ala bilmirdilər və fabrik-zavodlar öz məhsullarını ya sata bilmir, ya da bütünlüklə bağlanırdı. Dünya istehsalı üç ildə 38% aşağı düşdü, dünya beynəlxalq ticarəti 2\3-yə qədər azaldı. Birləşmiş Ştatlarda milli gəlir 85 milyard dollardan 37 milyard dollara düşdü. İşsizlik artdı. 1932-ci ildə dünyada 30 milyon işsiz var idi. Adamlar həyatının əsas hissəsini işdən kənarda keçirirdi. Milyonlarla adam dolanışığından məhrum olmuşdu, çoxları ailələrini xeyriyyə vəsaitləri və maddi yardımlar hesabına saxlayırdı. Ölkələr öz iqtisadiyyatlarını himayə etməyə keçdilər, öz valyutalarını devalvasiya edirdilər. Ticarət hətta barterə yaxın olan qaydada keçirilirdi. İxrac və idxal hökumətin lisenziyasına tabe edilir, bütövlükdə xarici ticarət mərkəzləşmiş qaydada planlaşdırılmalı və idarə edilməli idi. Bu, SSRİ qaydasına yaxınlaşırdı. İqtisadi millətçilik güclənirdi. Tarixi nümunələr, əlbəttə ki, Çində baş verən fond birjası uçqunundan daha geniş miqyası əhatə edirdi, ona görə də ciddi iqtisadi və sosial böhrana səbəb olmuşdu. Çində isə fond birjalarının çökməsi heç də ümumi böhrandan xəbər vermir və prosesin davamına mane törədilsə, ölkə və xalq nisbətən az ziyanla həmin vəziyyətdən çıxa biləcəkdir. ÇXR-in potensialı bu qorxulu çağırışa uğurla cavab vermək ümidi yaradır və düzgün iqtisadi və maliyyə siyasəti problemin böyüməsinə və onun ziyan vurmasının artmasına çox güman ki, imkan verməyəcəkdir. Müasir Çin möcüzələr ölkəsidir Çin xalqı özünün qədim sivilizasiyası, zəngin tarixi ilə fəxr edə bilər. Xalqı birləşdirən mədəniyyət fenomeni hələ bizim eradan əvvəl 221-ci ildə əvvəlki dövlətlərdən yaranan vahid mərkəzləşmiş imperiyanın ərazisinin min illər boyu qorunub saxlanmasında mühüm rol oynamışdır. İmperiya hərbi qələbələr hesabına meydana gəlmiş, sonralar çox sayda uğursuzluğa və uğura düçar olsa da, tarix boyu çölün köçəri xalqlarının, ondan çox şeyi əxz etmiş yaponların və Qərb ölkələrinin 122 genişmiqyaslı işğallarına və müstəmləkə meylləri ilə üz-üzə gəlsə də, nəticə etibarilə öz böyük ərazisini qoruyub saxlaya bilmişdir. 1949-cu ildən həmin ərazidə Çin Xalq Respublikası özünün əvvəlləri heç də asan olmayan, üç onillik ərzində ona ağır zərbə vuran sosial və iqtisadi eksperimentlərə son qoya bilmiş, sosializmin və kapitalizmin elementlərinin tətbiqindən fayda götürməklə, Den Syapinin ifadə etdiyi “pişiyin rənginin necə olması vacib deyildir, təki o siçan tutsun” prinsipini həyata keçirməklə böyük iqtisadi və sosial yüksəliş dövrünə qədəm qoymuşdur. 1987-ci ildə o, bu metaforanı dilə gətirərkən əlavə etmişdi ki, “Real həyatda heç də hər şey sinfi mübarizə deyildir.” Onun böyük məqsədi güdməklə söylədiyi bu məşhur kəlmə, altında praqmatik iqtisadi islahatların həyata keçirildiyi qeyri-rəsmi devizə çevrildi. Bugünkü bol bəhrələr Çinin iqtisadi islahatlar banisinin uzaqgörənliyinin canlı sübutu oldu. Çinin səmasından siyasi kataklizmi andıran həmin böyük sıçrayışın və mədəni inqilabın qara buludu çəkilmiş, ölkə stabilliklə müşayiət olunan iqtisadi zirvələrə qalxmaq yolunu tutmuşdur. Çinin son otuz ildəki iqtisadi inkişaf səviyyəsi Böyük Çin Səddini andırır, dünyada Səddin tayı-bərabəri olmadığı kimi, ölkədəki ardıcıl həqiqi proqress dövrünün də müasir dünyada oxşar miqyasda bənzəri yoxdur. XX əsrin 60-cı illərində müharibənin dəhşətlərini arxada qoyub, böyük iqtisadi yüksəlişə malik olan Gündoğan ölkədə baş verənləri «Yapon möcüzəsi» adlandırırdılar. Çinin ən azı XXI əsrin başlanğıcında əldə etdiyi möhtəşəm nailiyyətlər heç də az möcüzə xarakteri daşımır. Çin öz əhalisini ərzaqla təmin etməklə yanaşı, yenə də kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracından xeyli fayda götürür. Çinin sənaye inkişafı isə heyrət və təəccüb doğurmaya bilməz. Bir əsrdən də az əvvəl sənaye istehsalı cəhətdən çox geridə qalan Çin indi demək olar ki, bütün dünyaya sənaye maşınları ixrac edir və onların böyük əksəriyyəti ən müasir texnologiyalara əsaslanır. ÇXR ixrac həcminə görə dünyada birinci yeri tutur, ixrac dövlətin valyuta gəlirinin 80 faizini verir. İndi Çin əsl dünya fabrikidir. İxrac malları istehsal edən sahələrdə 20 milyon adam çalışır. Ölkə sənayesinin və kənd təsərrüfatının ümumi daxili məhsulunun 20 faizi ölkədən kənara satılır. İxrac nomenklaturası 50 min addan ibarətdir. ÇXR dünyanın 182 ölkəsi və rayonları ilə ticari-iqtisadi əlaqələr saxlayır. Onun əsas ticarət partnyorları inkişaf etmiş Yaponiya, ABŞ, Qərbi Avropa dövlətləridir, xarici ticarət dövriyyəsinin 55 faizi bu dövlətlərin üzərinə düşür. Rəqabətə ən davamlı məhsullar kimi paltar, ayaqqabı və oyuncaqlar qalmaqdadır, ancaq elektronika, velosiped, mototsiklet, avtomobillər, nəqliyyat və inşaat maşınqayırması məhsullarının ixracı daha fəal surətdə inkişaf edir. 123 Artıq 2005-ci ildən Çin yüksək texnoloji avadanlıqların ixracının həcminə görə bütünlüklə inamla liderlik edir. ÇXR-n toxuculuq sənayesi dünyada birinci yeri tutur, ona görə də çox sayda ölkələrdə onun məhsullarına rast gəlmək mümkündür. Toxuculuq sənayesi sintetik parçalardan paltar hazırlamaq üzrə ixtisaslaşmışdır. 1980-ci illərin ortalarından ölkə əhalisinin ərzaqla təmin edilməsinə nail olunmuşdur. Bu gün meyvələr, balıq, dəniz məhsulları, həmçinin pambıq əsasən MDB ölkələrinə ixrac edilir. Çin üzüm plantasiyalarının sahəsinə görə Fransanı ötüb keçərək, İspaniyadan sonra dünya reytinqində ikinci yeri tutmuşdur. 2012-ci ildə Çinin idxal və ixracının həcmi 3 trilyon 886,76 milyard ABŞ dolları təşkil edərək, əvvəlki illə müqayisədə 6,2% artmışdır. Ondan ixracın həcmi 2 trilyon 48.93 milyard dollar olmaqla, 7,9% artmışdı. İdxalın həcmi 1.817,83 milyard olmaqla 4,3% çoxalmışdır. Xarici ticarətdə Çin müsbət saldoya malikdir. Coşqun iqtisadi yüksəliş ÇXR-i enerji resurslarının idxalında daha böyük asılılqda qoyur. Dünya neft bazarında Çinin payı 8%-ə bərabərdir və 2000-ci illə müqayisədə neft məhsullarına tələbat 30% artmışdır. Çinin istifadə etdiyi neftin 1\3- dən çoxu idxalın payına düşür. 2002-ci ildə ölkənin özündə 168 milyon ton neft istehsal edildiyi halda, istehlak həcmi 245 milyon ton olmuşdu. Çinin öz neft yataqlarında bu səvətin hasilatına və ya daha səmərəli istehsal üsullarının tətbiqinə görə xərclər nəzərə alındıqda idxal edilən neft daha ucuz başa gəlir. Çin dünya iqtisadiyyatının yeni arxitekturasını yaradır. 2013-cü ildə inflyasiya 2,6% təşkil etmişdi. Şəhərlərdə 13 milyondan çox yeni iş yerləri yaradılmışdı. Şəhər və kənd sakinlərinin təmiz gəlirlərinin artımı müvafiq olaraq 7% və 9,3%-ə yüksəlmişdi. İlbəil Çin qlobal iqtisadi proseslərə inteqrasiya olunur və bu gün bir sıra göstəricilərə görə Çinlə müqayisə oluna bilən iri dövlət tapmaq çətindir. Hətta ABŞ da çox böyük sürətlə inkişaf edən Çin iqtisadiyyatı ilə müqayisə oluna bilmir. Çin texnologiya sferasının da yüksək sürətlə inkişafını təmin edir və qeydə alınmış patentlərin miqdarına görə ABŞ-ı xeyli qabaqlayır. Çində istehsal edilmiş mallar faktiki olaraq dünya bazarını doldurmuşdur. Ölkədə xidmət sferasına da ciddi fikir verilir. 2013-cü ildə Çinin ÜDM-nun strukturasında xidmətlərin payı 46,1% təşkil etməklə ilk dəfə olaraq sənaye bölməsinin payını ötüb keçmişdir. Çin iqtisadiyyatının uğurları onun islahatlara və innovasiyalara istiqamətlənməsi ilə izah olunur. Onlar isə bütövlükdə dünya iqtisadiyyatının yenidən qurulması üçün vacib şərtdir. Çin dövlətinin maliyyə sahəsindəki cəsarətli təşəbbüslərindən biri öz valyutası olan yuanın universal pul vahidi statusuna nail olmasına təqdim etməsidir. Rusiya ilə bağlanmış müqaviləyə görə bu ölkədən satın alınan qaza olan xərclər Çin yuanı Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|