Telman orucov

56 
 
Cənubi  Amerikada  isə  Braziliya  XX  əsrin  ortalarında  Kubiçekin 
prezidentliyi  dövründə  öz  paytaxtını  dəyişdirmək,  daha  doğrusu  yeni  paytaxt 
şəhərini  salmaq  qərarına  gəldi.  Gələcək  paytaxt  olacaq  Brazilia  şəhəri  ölkənin 
qərbinin  mərkəzində  tikilmişdi  və  1960-cı  ildə  ali  dövlət  orqanları  səs-küylü,  sıx 
liman  şəhəri  olan  Rio-de-Janeyrodan  buraya  köçürüldü.  Şəhər  dünya  şöhrətli 
memar  Oskar  Nimeyerin  layihəsi  əsasında  tikilmişdi,  buradakı  ictimai  binalar 
insanın  kosmosla  əlaqəsini  təcəssüm  etdirirdi.  Şəhərin  özü  də  dünya  irsinin  yeri 
kimi  nəzərdə  tutulmuşdu.  Qırx  ilə  yaxın  bir  müddətdə  şəhərin  əhalisi  artaraq  2 
milyona  çatmışdır,  lakin  ölkənin  ümumi  əhalisi  ilə  müqayisədə  (cəmi  1,3  faizini 
təşkil edir) bu elə də böyük rəqəm hesab edilməməlidir. 
Əgər  bəslənilən  arzular  və  az  qala  fantastik görünən  plan həyata  keçsəydi, 
biz bir  Avropa  dövlətinin paytaxtının  Afrikaya  köçməsinin  də şahidi ola  bilərdik. 
İqtisadi  cəhətdən  digər  Qərbi  Avropa  dövlətlərindən  xeyli  geri  qalan 
Portuqaliyanın  1968-1974-cü  illərdə  baş  naziri  olan  Marselo  Kaetanu  görkəmli 
iqtisadçı  kimi  öz  ölkəsini  bu  gerilikdən  qurtarmaq  naminə  Afrikadakı  iri 
müstəmləkəsinin  sərvətlərindən  daha  səmərəli  qaydada  istifadə  etmək  üçün 
paytaxtını  Lissabondan  Anqolanın  paytaxtı  olan  Luandaya  köçürmək  fikrinə 
düşmüşdü.  Anqolanın  iqtisadi  potensialı  tam  dolğunluğu  ilə  fayda  verəcəyi 
təqdirdə,  xüsusən  onun  təbii  sərvətləri  Portuqaliyanın  Avropanın  “kəndi”  olması 
“şərəfinə” birdəfəlik son qoyacaqdı. Ona görə də Luanda yenidən quruldu, okeanın 
sahilinə  yuxarıdan aşağı düşən bu  şəhərin  yerinin əlverişliliyinə  söz  ola bilməzdi. 
Ona  möhtəşəmlik  libası  və  Avropa  tipli  şəhər  dəbdəbəsi  vermək  üçün  küçələr 
Köhnə  Dünyanın  paytaxtlarının  ən  məşhur  küçələrini  andıran  üslubda  tikildi, 
nəticədə  onlardan  biri  Rivolini,  digəri  Pikadillini  xatırladırdı.  Lakin  Anqola 
xalqının müstəmləkə boyunduruğundan azad olmaq uğrunda apardığı mübarizə və 
nəhayət 1975-ci ildə dövlətin özünü müstəqil elan etməsi Kaetanunun bu cəsarətli 
planının  baş  tutmasına  imkan  vermədi  və  olduqca  qəribə  görünən  ideya  özünə 
bənzər  digərləri  kimi  ximeraya  çevrilərək,  dünyanın  ən  iri  qəbiristanlığında 
uyumalı oldu. 
Digər  canlı  və  daha  yaxından  görünən  nümunə  isə  Qazaxıstanın  öz 
paytaxtını  2000-ci  ildə  Alma-Atadan  Astana  adlanacaq  Akmola  şəhərinə 
köçürməsi  oldu.  Əslində  paytaxtın  Akmolada  yerləşməsi  nisbi  xarakter  daşıyır. 
Çünki  şəhər  qısa  müddətdə  yenidən  quruldu  və  daha  doğrusu  bu  ərazidə  yeni 
paytaxt  salındı,  kiçik  əyalət  şəhəri  yeni  təyinata  lazım  olan  gözəl  saraylarla,  iri 
meydanlarla, geniş küçələrlə zənginləşdi. 
Asiyanın  digər  dövlətlərində  də  paytaxt  şəhərlərinin  dəyişdirilməsi  nadir 
hadisə  hesab  olunmur.  Çin  də,  Yaponiya  da  öz  paytaxtlarını  bir  neçə  dəfə 
dəyişmişdir.  Yaxın  qonşularımız  olan  İran  və  Türkiyə  də  bu  tədbirə  ehtiyac 
duymuşdular. Qədim tarixə malik olan İranın (1935-ci ilə qədər bu dövlət Persiya 
adlanırdı)  ilk  paytaxtı  Ekbatana  (indiki  Həmədan)  şəhəri  olmuşdu.  Bu  ölkə  eyni 
vaxtda qış və yay paytaxtlarına, həmçinin bir neçə paytaxta malik olmuşdu. Persiya 
çarı  Kserks  (miladdan  əvvəl  V  əsr)  paytaxt  şəhərləri  olan  Suza,  Ekbatana  və 
Persepolisin  rahatlığından  həzz  almaqla,  dövlət  işlərindən  uzaqlaşırdı.  Dörd  əsr 
ərzində (224-651-ci illər) hökmranlıq etmiş Sasanidlərin qış paytaxtı Dəclə çayının 

---

57 
 
üstündəki, vaxtilə Babilistanın mərkəzi şəhəri olan Ktesifon idi. Xəqani bu şəhərin 
qalıqlarını  “Mədain  xərabələri”  kimi  xatırlayır.  XVI  əsrin  əvvəllərindən  Şah 
İsmayılın  iradəsi hesabına  Təbriz  Səfəvilər  dövlətinin paytaxtı oldu.  Lakin sülalə 
şəhərin  müdafiə  üçün  zəif  olduğunu  əsas  götürərək  paytaxtı  buradan  Qəzvinə 
köçürdü. Sonra isə paytaxt rolu İsfahan şəhərinə keçdi, 1788-ci ildə isə Tehran onu 
sıxışdırıb paytaxt funksiyasını öz əlinə keçirdi.  
Türkiyənin  paytaxtı  1453-cü  ildə  Mehmet  Fatehin  işğal  etdiyi  və  Sultan 
tərəfindən adı İstanbula dəyişdirilən məşhur Konstantinopol şəhəri oldu. Bu şəhər 
bir  minillikdən  artıq  müddətdə  (330-cü  ildən  başlayaraq)  Şərqi  Roma 
imperiyasının  (Bizansın),  sonra  isə  beş  əsrə  yaxın  bir  dövrdə  Osmanlı 
imperiyasının  paytaxtı  oldu.  Osmanlı  imperiyası  dağıdıldıqdan  və  Türkiyə 
Respublikası  yarandıqdan  sonra  ağır  müharibədən  çıxmış  gənc  dövlətin  paytaxtı 
1923-cü  ildə  əsasən  Avropanın  xirtdəyində  yerləşən  İstanbuldan,  ölkənin  Asiya 
hissəsinin  içərilərində  yerləşən  Ankaraya  köçürüldü.  Gənc  dövlət  öz  paytaxtına 
olan  təhlükə  ilə  bu  yolla  sovuşmaq  istəyirdi,  çünki  bundan  hələ  yarım  əsr  əvvəl, 
1878-ci ildə Rusiya ordusu İstanbulun az qala qapısına çatmışdı. 
Paytaxtlar  müxtəlif  səbəblər  üzündən  dəyişdirilmiş,  bir  yerdən  başqa  yerə 
köçürülmüşdü.  Bu  misallardan  bizə  daha  uyğun  gələni  Birləşmiş  Ştatların, 
Braziliyanın  və  Qazaxıstanın  nümunələridir.  Axırıncı  iki  dövlət  əsasən  daxili 
siyasət  məsələlərini  əsas  götürərək  bu  addımı  atmışdır.  Qazaxıstan  geopolitik 
çalarları da nəzərə almağa məcbur olmuşdu. Əvvəlki paytaxtların sıxlığı və ölkənin 
əsas  ərazilərindən  uzaqda  olması,  bir  növ  ayrılması  da  bu  səbəblər  içərisində 
müəyyən  yer  tutur.  Bizim  ölkəmizdə  isə  başlıca  səbəb  paytaxtın  sürətli 
urbanizasiyadan  məruz  qaldığı  və  həlli  xeyli  qaydada  çətinləşən  problemlərdir. 
Kiçik  ölkənin  böyük  şəhərinin  özündən  də  iri  görünən  problemləri  məhz  belə 
köçürülmənin labüdlüyünü fikir gündəliyinə gətirmişdir. Bakının bundan sonra da 
böyüməsinin,  sıxlaşmasının  davam  etməsi  onu  yaxınlaşan  fəlakətlə  üz-üzə  qoya 
bilər,  bu  isə  öz  növbəsində  ümummilli  bəlaya,  faciəyə  çevrilər.  Paytaxtın 
böyüməsinə,  ifrat  sıxlığına  can  atanlar  anlamalıdırlar  ki,  hansı  xoş  məramı 
güdmələrindən  asılı  olmayaraq,  belə  dəhşətli  gələcəyi  yaxınlaşdırmağa  xidmət 
etdiklərindən  məhz  ziyanlı  fəaliyyətlə  məşğul  olurlar  və  onların  əməli  quruculuq 
haləsinə bürünsə də, daha çox dağıdıcılıq xarakteri daşıyır. Vaxtilə Kahin Laokoon 
öz Allahının iradəsi əsasında hərəkət edərək həmvətənlərini – troyalıları yunanların 
(danaylıların) hədiyyəsindən imtina etməyə çağırırdı. Lakin ona qulaq asmadılar və 
yunanların  bağışladığı  “Troya  atını”  qəbul  edib,  onu  şəhərin  içərisinə  gətirdilər. 
Agacdan düzəldilmiş atın qarnından çıxan yunanlar şəhəri zəbt etdilər. Gözəl şəhər 
yunanlar  tərəfindən  darmadağın  edildi.  Bu  hədiyyə  də  tarixdə  məkr  və  faciə 
simvoluna  çevrildi.  Vergili  Laokoonun  troyalılara  xəbərdarlıq  harayını  “Timeo 
Danaos  et  dona  ferentes”  –  “Hətta  hədiyyə  gətirən  danaylılardan  qorxuram” 
sözlərində ifadə edir. İndi Bakıda böyük miqyasda quruculuqla məşğul olanları da 
belə harayla dayandırmaq vaxtı gəlib çatmışdır. 
Əlbəttə, yalnız siyasi iradə bu məsələni bütünlüklə və qəti şəkildə həll edə 
bilər. Əgər paytaxtın köçürülməsi və yeni baş şəhər salınması qərarı verilsə, onun 
həyata  keçirilməsi  ümumxalq  işinə  çevrilər  və  hər  kəs buna  öz  töhfəsini verməyə 

---