Tema: Ekonomikalıq geografiyanıñ tiykarǵı teoriyaları hàm koncepsiyaları Reje

Ekonomika teoriyası — insanlardıń sheksiz mútajliklerin qandırıw ushın sheklengen resurslardan nátiyjeli paydalanıwdı hám xojalıq júrgiziw processinde túrli tárepler arasında júzege keliwshi múnasábetlerdi úyreniwshi pán.
Economics termini áyyemgi grek tilindegi οἶκος (oikos, „uy“) + νόμος (nomos, „odat“ yamasa „qonun“), sonday eken „uy (xojalıǵı ) ın júrgiziw qaǵıydaları“ jıyındısı οἰκονομία (oikonomia, „uy xojalıǵın basqarıw“) sózinen alınǵan.
Ekonomika teoriyası páni kóplegen mektep hám jónelislerinen ibarat. Ekonomika páni mudamı ózgeriwde bolǵanı sebepli onıń rawajlanıwı hám tariyxıy retrospektivası menen ekonomika tariyxı páni shuǵıllanadı.
Ekonomikalıq jáne social geografiya— túrli mámleket hám rayonlar ishinde kúshleriniń jaylasıw qásiyetleri hám de aymaqlıq sociallıq-ekonomikalıq sistemalardıń qáliplesiw nizamlıqların úyrenetuǵın pán. Onıń tiykarǵı wazıypaları islep shıǵarıw hám xalıq turmısı menen baylanıslı tarawlardıń jaylasıwına tásir etiwshi faktor hám sharayatlardı analiz qılıw, payda bolǵan ekonomikalıq geografiyalıq jaǵday — óndiristiń aymaqlıq quramı hám strukturasın bahalaw, olardı boljaw hám basqarıwdan ibarat. Sonıń menen birge, islep shıǵarıwdı jaylastırıw menen baylanıslı tábiyaattan paydalanıw hám geoekologik máseleler, mámlekettiń regional siyasatı, xojalıq strukturasın tártipke salıp barıw sıyaqlı zárúrli wazıypalardı úyrenedi.
XVI ásir hám XVII ásirdiń birinshi yarımında texnika rawajlanıwı sanaattıń rawajlanıwına, transport hám sawda baylanıslarına kúshli tásir etdi. XVII ásir ortalarınan baslap Evropada fabrika hám zavodlardıń óndiriste bas tarawǵa aylanıwı, Angliyanıń jáhán ekonomikasında áhmiyetli orın iyelewi, milliy xojalıq sistemalarınıń baynalminallasıwı hám geografiyalıq miynet bólistiriwiniń tereńlesiwi, islep shıǵarıwdı aqılǵa muwapıq jaylastırıw teoriyalarınıń payda bolıwına sabep boldı.


Shtandort teoriyası

XIX ásirdiń 70-jılları hám XX ásir baslarına shekem bolǵan dáwirde iri sanaat, zamanagóy transport hám xalıqaralıq bazarlar jáhán xojalıǵınıń qáliplesiwi hám rawajlanıwına alıp keldi. Bul dáwirde sanaattı aqılǵa muwapıq jaylastırıw ―shtandort teoriyasıniń payda bolıwı ekonomikalıq geografiyanı pán retinde qáliplesiwi ushın shárt-sharayat jarattı.

Alfred Veber-sanaat shtandortınıń tiykarın salıwshısı bolıp tabıladı. Shtandort bolsa - kárxananıń jaylasqan ornı yamasa kárxananıń optimal (standart ) jaylasqan noqatı mánisin ańlatadı. Jaylastırıw faktorı ol yamasa bul kárxananı qurıwda kózde tutılǵan ekonomikalıq nátiyjelililik, payda kózqarasınan bahalanadı. Bul payda, A. Veber pikrine qaraǵanda, tiykarınan, shiyki zat, ónimdi realizatsiya qılıw, transport hám jumısshı kúshine ketken qárejetler qatnası hám de tiykarǵı islep shıǵarıw fondları esabınan dúziledi.