Tema: Gáptiń ekinshi dárejeli aǵzaları

GÁPTIŃ MAZMUNÍNA QARAY TÚRLERI
XABAR GÁP			SORAW GÁP		BUYRÍQ GÁP		ÚNDEW GÁP

Gáptiń mazmunına qaray túrlerin mısallar menen keń túrde slayd járdeminde túsindirip ótemen.
Xabar gáp. Qandayda bir haqıyqatlıq haqqında xabar mazmunın bildiretuǵıń gáplerge xabar gáp delinedi.
Xabar gápler sóylewde bir jón páseń intonaciya menen aytıladı.Jazıwda xabar gáptiń aqırına noqat qoyıladı.Xabar gápler mánisi boyınsha bolıp ótken, bolıp atırǵan, ya endi bolatuǵın is-háreket qubılıslardı xabarlaydı. Mısalı: Úlkemizge qıs máwsimi kirip keldi. Endi sanawlı kúnlerden soń jańa jıl bayramı boladı. Mektebimizde qaraqalpaq tili pán aylıǵı ótkerilip atır.
Soraw gáp. Mazmunı boyınsha sorawlı máni bildiretuǵın gáplerge soraw gáp delinedi.
Sóylewshi ózi bilmegen nárselerin,is-háreket waqıyalardı sorap biliw maqsetinde soraw gáplerdi qollanadı. Soraw gáptiń sorawlı máni bildiretuǵın bólegi basqa bóleklerine qaraǵanda kóterińki aytıladı. Jazıwda soraw gáptıń keynine soraw belgisi qoyıladı. Mısalı: Búgin sizlerge neshe sabaq boladı?
Soraw gáplerdiń mánisi tómendegi grammatikalıq qurallar arqalı bildiriledi:
1.Kim, ne, qanday, qaysı, neshe, qansha, qalay, nege, ne ózi, ne ushın t.b soraw almasıqları arqalı; Ne dep tursań? Qaydan kiyatırsań? Sonda qalay boladı? Mınaw kim, qaydan kelgen? Ne qılıp júr ózi?-dep soraydı.
2.-ma/-me (-ba/-be, -pa/-pe), -she soraw hám ǵoy anıqlaw janapayları arqalı;-Kárwanıń aman-esen jetip keldi me? Sawdań gújip atır ma? –Kóp waqıttan beri kórinbey kettiń ǵoy?
3.Soraw intonaciyası arqalı; Bul adamdı bir jerde kórgendeymen?