Tema: Kamputurdiň tiykargi qurilmalari Joba : Sistemalı blok támiynatı Informaciya toplaǵısh Protsessor Sistemalı blok támiynatı

Protsessor
Protsessor kompyuterdiń júregi bolıp tabıladı ol dama esaplardı atqaradı hám sırtqı úskenelerdi basqaradi. Kompyuterdiń quwatı onıń ónimliligine baylanıslı. Konstruksiya tárepinen protsessor orayında metall plastikasi jaylasqan keramik (ılaydan islengen ıdıs ) plastina kórinisinde islengen. Sistemalı plata menen jalǵanıw ushın protsessor tómen tárepte altın suwı yugurtirilgan shıǵıwlar - ayaqshalar menen támiyinlengen. Olardıg sanı bolsa bir neshe yuzta bolıwı múmkin. Sistemalı plataǵa ornatılatuǵın elementler (elementler). Intel Pentum-4 protsessori. Sistemalı platada protsessorni ornatıw ushın soket (Soket) dep atalıwshı ajıratıw jayı mólsherlengen. Sonıń menen birge, korpusları kartrij kórinisinde islengen protsessorlar da ámeldegi, bunday protsessorlar ushın slot (Slot) dep atalıwshı ajıratıw jayı (rez'yom) ornatıladı. Talay joqarı chastotalarda isleytuǵın zamanagóy protsessorlar hádden tıs qattı qızıp ketedi. Biraq protsessorlar da tiyisli bolǵan yarım ótkizgishli mikrosxemalar 80-100 dárejeden artıq temperaturaǵa shıday almaydı. Azǵantay qızıp ketsa da, olar yamasa óship qaladı, yamasa isten shıǵadı. Protsessorning korpusın sawıpıw ushın úlken muǵdarlı qabırǵalarǵa iye bolǵan alyuminiy yamasa misdan jasalǵan salmaqli radiatorlardan paydalanıladı. Olardı samallatqısh hawa menen puflab turadı. samallatqısh ushın " kuler" (anglichan, " cooler" - tońlatqısh, ıssılıqtı alıwshı ) termini ǵalabalıq bolıp tabıladı. Bir qatar sistemalı platalar ol shıǵarap atırǵan hám kóterileip atırǵan waǵırlını kemeytiw ushın samallatqıshdıń aylanıw tezligin tártipke salıp tura aladı. Protsessorni sawıpıw ushın kulerli radiator: a) tuwrı múyeshli; b) dumaloq. Mısal retinde 3. 15-suwretin kórip shıǵamız. Ol jaǵdayda Celeron hám Pentium III protsessorlariga mólsherlengen, talay ataqlı hám keń tarqalǵan AT formalı faktorınıń sistemalı platasın sızılması keltirilgen. Tepadagi shep múyeshda keńeytiriwshi slotlarning dástúriy kompleksi: hár qıylı daǵı kartalardı ornatıwǵa mólsherlengen eki ISA hám ush PCI sloti hám de zamanagóy videoadapter ushın AGP sloti jaylasqan.Sonı atap ótiwimiz múmkin, talay jańa sistemalı platalarda ISA slotlarini ornatpaslikka háreket etiledi, olardıń ornına bir AMR slotini yamasa dawıs kartası, yamasa modem ushın mólsherlengen, AC'97 specifikaciyasın qollap -quwatlaytuǵın CNR slotini montaj etiledi. Ońında bolsa Intel korporatsiyasining protsessorini ornatıw ushın úlken soket jaylasqan. Bul jaǵdayda - bul Soket 370 bolıp tabıladı (Pentiuim, AMD K5 hám de K6 protsessorlari ushın keń tarqalǵanı Socket7 edi). Pentium 4 protsessorlari ushın basqasha jaylashtirilgan hám kontaktlari sanı basqasha bolǵan soketlar isletiledi. Athlon hám Duron
protsessorlari ushın Socet A den paydalanıladı. Sistemalı platanıń tómeninde 168 kontaktli DIMM modulların ornatıw ushın ush slot jaylasqan. Sonı aytıp ótiw kerekki, yad modulları ushın 2 den 4 danege shekem muǵdarda bolǵan slotlar kóbinese platanıń oń qanatında ornatıladı. Soltek SL-63 Av sistemalı platası.
Támiynattıń ajıratıw jayı (raz'yom) ámelde mudami platanıń joqarı oń múyeshine jaqın jaylasqan boladı. Biraq bul jaǵdayda islep shıǵıwshılar (joybarshılar mánisinde) AT forması -faktorı sıyaqlı bolǵanı sıyaqlı, ATX forma -faktorınıń da tutınıw blokların isletiw múmkinshiligin beretuǵın eki turning da ras'yomlarini usınıs etken. Bunday jantasıw tipik emes, biraq ózleri kompyuter yig'adigan paydalanıwshılar arasında júdá ataqlı. Kórip shıǵılıp atırǵan sistemalı plata AT forma -faktorına iye bolǵanı ushın ol jaǵdayda tek klaviaturanı jalǵaw ushın ajıratıw jayı bar, tek. Ol oń tóbe múyeshda jaylasqan. ATX forma -omilga iye bolǵanda bolsa sistemalı platada izbe-iz hám parallel jalǵanatuǵın interfeysler ushın da úzilis jayları (raz'yomlar) ornatıladı. Tómengi shep múyeshda kompyuterdiń shep paneline shıǵarıwshı indekatorlar hám tuymeshelerdi jalǵaw ushın kontakt maydanları montaj etilgen. Bul jerde, sonıń menen birge, ishki dinamikalıq hám klaviaturanıń qulfini (bul qulfdan onı korpusqa ornatıw da qolay ) jalǵaw ushın kontaktlar bar. Olar járdeminde kompyuterdiń konfiguratsiyasi jaratılatuǵın jamperlar ushın Jn hám JPn retinde belgilengen kontaktlar pútkil sistemalı plata boyınsha erkin jaylastırıp shıǵılǵan. Jamperlarning kompleksi nege mólsherlengeni hám qanday jaylasıwı hár bir tipdagi sistemalı platanıń tek ayriqsha boladı. Olardı tuwrı ornatıw ushın sistemalı plataǵa aq boyawlarda pitilgen jazıwlardan yamasa usı platanıń hújjetlerindegi kórsetpelerden paydalanıw kerek. vIA jazıwlı kvadratlar - bul chinsetning mikrosxemalari bolıp tabıladı. Battery jazıwdı sheńbershe kompyuterdiń konfiguratsiyasini saqlawǵa mólsherlengen. BIOS járdeminde ornatılatuǵın CMOS yadtı támiyinleytuǵın 3 voltli sistemalı kernew bolıp tabıladı. vinchesterlerdi jalǵaw ushın sistemalı platada HDD1 hám HDD2 dep belgilengen eki 40 kontaktli ajıratıw jayı (eki IDE kanalı ) ornatıladı. Mayısqaq disk ushın 34 kontaktli FDDI ajıratıw jayı, izbe-iz keliwshi portlar ushın bolsa eki ajıratıw jayı - COM 1 hám COM 2 ornatılǵan. Bulardan tısqarı, sistemalı platada USB hám IrDe portları ushın ajıratıw jayları da bolıwı múmkin. 4. 15-suwretde Pentium-4 protsessori menen islewge mólsherlengen joqarı tezlestirilgen ABIT IT7/IT7 E sistemalı platasın sırtqı kórinisi kórsetilgen. Plata 400/533 MGs sistemalı shinasining chastotasın (tórtlangan taktli chastotanı ), Uitra ATA/100/66/33 (IDE1 hám IDE 2 ajıratıw jayı ) kontrolyorini, maǵlıwmatların saqlaw múmkinshiliklerin keńeytiw ushın mólsherlengen RAID (IDE3-IDE6 ajıratıw jayları ) sistemasın, AGP 4 X slotini, kompyuterge qosıp islep shıǵarılǵan dawıs protsessorini hám tarmaq adapterin qollap -quwatlaydı. BIOS (Award Plug and Play BIOS Supports APM and ACPI) jumısın indekatsiya qılıw ushın eki razryadlı cifrlı tablo (POST Code Display) isletiledi. Eger sistemalı platalar salıstırılsa, keyingisi retinde belgileniwshi hám de olar járdeminde kompyuterdiń konfiguratsiyasi sazlanıwshı jamperlar ushın ajıratıw jayları ámelde joq ekenligin bayqaw múmkin. Bul usı platada BIOS programmasınan paydalanǵanine baylanıslı.Bul programma sistemalı platada ornatılǵan hámme úskenelerdiń kópshilik parametrlerin ózi ǵárezsiz belgileydi, konfiguratsiyasi qolda orınlanıwı talap etiletuǵınları bolsa BIOS qosımshası arqalı sazlanadı. Pentium 4 protsessori ushın ABIT IT7/ITFE sistemalı platası. Mısal ushın túrli firmalar shıǵarap atırǵan prosessorlarning bir neshe tipi keltirilgen. a) Intel Pentium 4; b) AMD K7 Athlon; v) vIA-13; g) Crusol d) Motorole Power PC 603 protsessorlari. Eger hámme protsessorlar matematikalıq hám logikalıq esaplardı orınlawǵa mólsherlengen bolsada, olardıń ishki arxitekturası sezilerli dárejede parıq etedi. Soǵan muwapıq, túrli tipdagi protsessorlar tiykarında jıynalǵan kompyuterler ushın programmalıq támiynat da parıq etedi. Lekin Intel korporatsiyasi jeke kompyuterler ushın protsessorlarni islep shıǵıwda jetekshi orındı iyelegeni sebepli, basqa óndiriwshiler óz protsessorlarini Intel korporatsiyasining keń tarqalǵan protsessorlari menen sáykes keletuǵın etip islep shıǵıwǵa ıntıladı. Iintel korporatsiyasining protsessorlari hám basqa firmalar tárepinen islep shıǵarılıp atırǵan, olardıń (x 86 shańaraǵı atı menen atalıwshı ) analoglari (uqsawları ) paydalanılǵan kompyuterler uyqas keliwshi IBM PC kompyuterleri degen ulıwmalastıratuǵın at aldı. Bul at Intel 8086 protsessor tiykarında jıynalǵan birinshi IBM PC jeke kompyuterinen baslanǵan. Uyqas keluvchanlik bolsa tómenden joqarıǵasha uyqas bolıwı kerek bolǵan programmalıq támiynatqa tiyisli bolıp tabıladı, mısalı, eń eski bolǵan kompyuter ushın mólsherlengen programma eń zamanagóysi ushın da islewi, qollanila alınıwı kerek. Bunıń terissin tastıyıqlawǵa urınıw qate bolıp tabıladı. Intel protsessorlari bazasındaǵı kompyuterlerge pútkilley sáykes kelmewdiń mısalı Apple firmasınıń Motorola korporatsiyasini protsessorlari isletgen kompyuterler bolıp tabıladı.Pentium 4 protsessorlari 2000 jılı Intel korporatsiyasi 32 razryadlı protsessorlarning Pentium 4 atınıń alǵan náwbettegi áwladın jarattı. (aldınan bul haqqında xabar etdi). Pentium 4 protsessori: a) Socket-423 astındaǵı korpusda ; b) Socket-478 astındaǵı korpusda.
Bul protsessorlarning tiykarǵı ózgesheligi olarda bir qatar jańa texnologiyalardan paydalanılǵan Net Burst mikroarxitekturasining bar ekenligi bolıp tabıladı. Protsessor menen sırtqı dúnya maǵlıwmat almaslaw tekst tezligin asırıwǵa múmkinshilik bergen eń zárúrli jańalıq : bul bir ırǵaq dawamında maǵlıwmatlardı tórt ret oqıw qábileti boldı, yaǵnıy sistemalı shinaning MGs li, keyinirek bolsa 533 MGs li chastotasın isletiw múmkin boldı. Bunnan tısqarı, buyrıqlardı giperkonveyerlar ishlovidan ótkeriwden paydalanılǵan, buyrıqlardıń orınlanıwın KESh yad menen baqlaw qollanılǵan hám yadrodıń eki ret kópaytirilgan chastotasında (mısalı, yadrodıń ırǵaq chastotası 2, 53 GGs bolǵanda buyrıqlardı tez orınlaw blokı 5, 1 GGs chastotada isleydi, bul bolsa tiykarlanıp arifmetik hám logikalıq buyrıqlar bolıp tabıladı) isleytuǵın, buyrıqlardı tez orınlaw blokı qoyılǵan. Sonıń menen birge, qashannan berli dástúriy bolıp ulgurgan bloklar hám texnologiyalar, mısalı, buyrıqlar orınlanıwınıń dinamikligi, júziwshi útirli esaplar, multimediyaviy qosımshalarda paydalaniletuǵın buyrıqlarǵa qayta islewdiń SSE2 dıń SIMD keńeyiwleri jaqsılandi, 2-dárejedegi KESh yad bolsa maǵlıwmatlardı uzatıwdıń jáne de jetiliskenlew sistemasına iye boldı. KESh yaddıń ózi bolsa sistemalı shinadan basqa ǵárezsiz shina (eki ǵárezsiz D. I. B. shinali arxitektura ) ni isletedi, bul maǵlıwmatlardı uzatıw kanallarınıń ótkeriw qábiletin kúsheytiw imkaniyatın beredi.
Intel korporatsiyasi paydalanıwshılarǵa qápelimde sıylıq (syurpriz) lar beriwdi jolǵa qoyǵanı sebepli 2000 jılı Northwood yadrolı hám 22 GGs ırǵaq chastotalı Pentium-4 prosessori shıǵarıldı. Onıń ushın misli birikpelerden paydalanıw menen qollanılatuǵın 0, 13 mkm texnologiyasın qollaydilar. Ekinshi dárejedegi KEShning ólshemi 512 K báyit, bul qatarlar bitilayotgan payıtqa deyin yadrosı : 1, 30 ; 1, 40 ; 1, 50; 1, 60 ; 1, 70; 1, 80; 1, 90 ; 2, 20 ; 2, 40 ; 2, 50; 2, 53; 2, 60 ; 2, 66 ; 2, 80 GGs ırǵaq chastota Pentium 4 protsessorlari shıǵarılǵan, sonıń menen birge, 3 GGs chastotasın da tez arada boysındırıw haqqındaǵı xabarlar da payda boldı. Prosessorlarda kólemi 32 Kbayt bolǵan buyrıqlardıń atqarılıwın baqlaw texnologiyasın (Fxecution Trace cache) birinshi dárejedegi, KESh yad, 256 Kbayt (2 GGs hám odan tómen chastotalı protsessorlar ushın ) yamasa 512 Kbaytli (0. 13 mkm texnologiyalıq processinde Advance Transfer Cache arxitekturalı ) ekinshi dárejedegi KESh yad isletilingen.