Termiz davlat universiteti

I BOB. TASVIRIY SAN’AT O’QITISH METODIKASI FANÍNING NAZARIY MAZMUNI VA AHAMIYATI

1. 
   Tasviriy san’at o‘quv fani, uning maqsadi va vazifalari
   

Ma’lumki, Oliy va o'rta maxsus pedagogika o‘quv yurtlarida ta’lim mazmuni kunning eng dolzarb vazifalaridan biri boiib turibdi. Bu vazifani hal etish hozirgi davr o‘qituvchisini o‘z fani doirasida chuqur va keng bilimli, shuningdek, ijodkor va izlanuvchan boiishini talab qiladi. Shu maqsadda boshlangich ta’lim va tarbiyaviy ish ta’lim yo‘nalishida «Tasviriy san’at o‘qitish metodikasi» fani o‘qitiladi. Bu fanning asosiy maqsadi talabalarni boshlangich sinflardagi «Tasviriy san’at» darslarini o‘qitishga tayyorlash, tabiatdagi hamda tasviriy san’at asarlaridagi go'zallikni ko‘ra bilish va idrok etish, badiiy did, ko'rish xotirasi, rangni sezish, fazoviy tasawur, kuzatuvchanlik va badiiy ijodiy qobiliyatiami o‘stirishdan iborat. «Tasviriy san’at o‘qitish metodikasi» kursining asosiy vazifalari quyidagilar: - boiajak boshlangich sinf o‘qituvchilarida tasviriy san’at metodikasi bo‘yicha bilim va malakalami hosil qilish va o‘stirish; - boiajak boshlangich sinf o‘qituvchilariga tasviriy san’atning nazariy va amaliy asoslari (yonig‘, soya, perspektiva, kompozitsiya) haqidagi bilimlarni puxta egallashga yordam berish; - boiajak boshlangich sinf o'qituvchilarida rasm ishlash va badiiy ijod bo‘yicha ko‘nikma va malaka hosil qilish; - o‘zbek va jahon xalqlari tasviriy, amaliy va me’morchilik san’ati bilan yaqindan tanishtirish va chuqur o‘rgatish; - tasviriy san'at o‘qitish metodikasining o‘ziga xos rivojlanishi tarixi, maqsad va vazifalari, nazariy asoslari haqida ma’lumot berish; - talabalarni zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish yoilari bilan tanishtirish. www.ziyouz.com kutubxonasi Bosqichií natyurmort.

Tasviriy san’at o‘qitish metodikasi mashg'ulotlarida fanning nazariyasi va o'qitish usullari, shuningdek, tasviriy san’at asoslari hamda uning tarixi masalalariga alohida e’tibor berilgan. «Tasviriy san’at o‘qitish metodikasi» kitobi ketma-ketlik bosqichlari asosida tasvirlar chizish, mustaqil ravishda tasviriy va amaliy mavzularga kompozitsiyalar ishlash, loy va plastilindan har xil narsalar haykalchalarini yasash, rang xususiyatlari bilan yaqindan tanishtirish, tasviriy san’at tarixi asoslarini o‘rganish hamda umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflarida tasviriy san’at o‘qitish metodikasiga oid materiallami o‘z ichiga oladi. Talabalarga ta’lim berishning asosiy shakllari: ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlar ishlari va mustaqil tayyorianish. Talabalar ma’ruzalarda tasviriy san’at fani va uni o‘qitish metodikasining nazariy asoslari, metodlari va uning tarixiy rivojlanishini o'rganadilar, tasviriashning nazariy asoslari, san’at tarixidan qisqacha ma’lumotlar hamda umumta’lim boshIang‘ich maktablarining tasviriy san’at bo‘yicha dasturlari mazmuni bilan tanishadilar. Amaliy mashg‘ulotlarda talabalar qalam yordamida tasvirlashning oddiy asoslaridan boshlab murakkab narsalarni tasvirlashgacha boMgan chuqur bilim va amaliy malakalami o‘zlashtiradi, rangtasvir va kompozitsiya bo‘limlarida rang bilan ishlash xususiyatlarini amalda bajarish, badiiy asarlarga esa illyustratsiyalar ishlashni o‘rganadilar. Shuningdek, umumta’iim maktablarining boshlang‘ich sinf dasturlariga muvofiq talabalar mavzuli-tasvirli rejalar, dars turlariga ishlanmalar tuzadi, ularga didaktik materiallar tayyorlaydi hamda badiiy bezak www.ziyouz.com kutubxonasi san’ati va amaliy grafik ishlar, haykaltaroshlik bilan shug‘ullanish nazarda tutilgan. Rasm chiza bilish va hamma masalalarga ijodiy yondashish barcha sohalarda zarurdir. Ijodiy yondashish butunlay yangi g‘oyalar va iasawurlami vujudga. keltiradi, shaxsni badiiy rivojlantirishda muhim o‘rinni egallaydi.

Metodika ta’lim-tarbiya jarayonida o'qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash usullarining mazmunining xususiyatlariga qarab chiqadi. Ma’lumki, maktabda o‘qitishning xilma-xil metodlari qoilaniladi. Bu yerda ta’lim usuli, o‘quv materiallarining joylashishi (o‘quv, reja, dastur), ta’lim prinsiplari va yana (so‘ngida), o‘quv tarbiyaviy ishlarning umumiy maqsad va vazifalari eng muhim ahamiyatga egadir. «Metod» so‘zi grekcha boiib, «Tadqiqot yoii» «bilish usuli raa’nosini anglatadi. Pedagogik o'qitish metodlari deganda, maktab o‘quvchilaming bilim, mahorat va malakalarini egallashida, ulaming ijodiy qobiliyatlarini rivoj lantirishda va dunyoqarashini tarkib toptirishda o‘qituvchilaming qoilagan ish usullari tushuniladi.

Metodika so‘zi avvalo ta’lim va tarbiyaning samarali usullarini majmui ma’nosini bildiradi, mazkur darslik umumta’lim maktablarining boshlangich sinflarda tasviriy san’atni o‘qitish metodikasining bir qator jihatlari ko‘rib chiqiladi. Tasviriy san’at o‘qitish metodlari deganda o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlash usullari natijasida o‘quv materiallarini yaxshi bilib olish darajasiga erishish va o‘zlashtirish darajasini oshirilishi nazarda tutiladi.

Har bir o‘qitish metodlari o‘quvchilar egallashi lozim boigan bilimlarining mazmuni (hajmi)ga monand tarzida ta’lim maqsadiga, 0‘quvchilaming yosh va fiziologik xususiyatlariga bogiiq. «Usul» iborasi pedagogik adabiyotlarida tez-tez uchrab turadi. O’qitish usuli - bu ta’lim-tarbiyada alohida qismi hisoblanadi, ulaming yigindisi o‘qitish metodlariga kiradi. Umumiy yo‘nalishga qaratilgan ma’lum bir o‘qitish metodlari va usullarining majmuasidan o‘qitish tizimi tuziladi. Tasviriy san’at o‘qitish metodikasi pedagogik ilmiy fan sifatida tajribada sinalgan ishlaming nazariy qismlarini umumlashtirib, amaliyotda samarali natijalar bergan o'qitish metodlarini taqdim etadi.

Metodika, asosan, pedagogika, psixologiya, estetika va san’atshunoslikning tadqiqot natijalariga asoslanadi. U tasviriy san’atni o‘rgatish qonun qoidalarini ta’riflab beradi, kelajak avlodni tarbiyalashning zamonaviy metodlarini belgilaydi. Amaliy metodika, ta’lim va tarbiyaning rivojlanish jarayonini o‘rganadi. Pedagogik mahorat ko‘nikmalarini 0‘rganish uni egallashga qaratilgan ma’lum iste’dod, qobiliyatlar va ishtiyoqlar (moyilliklar) mavjud boiishini talab etadi, chunki metodika fani san’at pedagogikasining mashaqqatli murakkab va juda mas’uliyatli sohasidir. Demak, tasviriy san’atni 0‘qitish metodikasi fani pedagogika ilmining o‘quvchilami tasviriy san’atga o‘rgatish mazmuni, vazifalari va metodlarini o‘qitishning mazmuni, vazifalarini va metodlarini aniqlovchi, ijodiy ishlardagi oqilona usullarini o‘rganuvchi, ta’lim va tarbiyaning maqsad va vazifalariga tayangan holda samarali o‘quv jarayonini tashkil etuvchi, shakl va yo‘llarini tadqiq etuvchi sohasidir.

Tasviriy san’at metodikasi metodika fanining boshqa sohalari kabi umumiy va xususiy turiarga ajratiladi.

Umumiy metodika - o‘quv fanning nazariy qismini asoslariga qarashli savollami va ko‘pchilik fanlarga tegishli o‘qitish usul va uslublarini qo‘llanishlarini ko‘rib chiqadi. Bular quyidagilar:

- tasviriy san’at fanining maqsad va vazifalari;

-tasviriy san’at fani dasturiarining tuzilishi va mazmuni;

- o'qitishning tashkiliy shakllari va metodlarini ishlab chiqish;

- ko'rgazmali metodik vositalami tadqiq qilish va tanlash (o‘quv ko‘rgazmali qurollar va texnik vositalari);

- tasviriy san’atning boshqa fanlar bilan bog'liqligi (adabiyot, musiqa, biologiya, tarix);

-tushunchalami, iboralami ta’riflash va boshqalar. Xususiy metodika - biron-bir o‘quv fanining o‘qitish uslubi nazarda tutiladi.

- ko‘rgazmali qurollardan foydalanish bo‘yicha tavsiyalar beriladi;

- amaliy va ijodiy ishlaming mazmunlari aniqlanadi va h.k.

Hozirgi kundagi rasm o‘rgatish metodikasi birdaniga kelib, shakllangan emas, bunga qadar mazkur metodika shakllanishi va murakkab taraqqiyot yoiini bosib o‘tdi. Respublikamizda tasviriy san’atni 0‘rgatish metodikasining shakllanishida mahalliy olimlar, metodistlaming qator izlanishlari, o‘quv qoilanmalaming ahamiyati juda katta o‘rin tutadi. Badiiy pedagogika metodika sohasidagi so‘nggi yutuqlari ko‘rsatilgan va talabalami pedagogik faoliyatga tayyorlash, ulami metodik bilim va mahoratlar bilan qurollantirish, o‘qitish san’atini egallashsga yordam berishni o‘ziga asosiy maqsad qilib qo'ygan. ^ I A.Hamdamov. Kulol H.Pahimova portreti. B 'r Í A.Perov. Buxorolik zardo‘zchi qizlar.

O’qituvchi tasviriy san’at darslarining tashkilotchisi, rahbari va ilhomchisi. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan o‘quv-tarbiyaviy vazifalarni amalga oshirishga dastur asosida o‘qitiladigan tasviriy san’at mashg‘ulotlari narsaning asliga qarab tasvir chizish; xotira va mavzu asosida tasvir chizish; dekorativ amaliy san’at va haykaltaroshlik; san’atni idrok qilish kabi turiarda olib boriladi. Quyida biz tasviriy san’at fanning turiarini ko‘rib chiqamiz. O’qituvchi tasviriy san’at darslarida o‘quvchilami dars mavzusiga aktivlashtirish uchun dars mavzusining mazmuni, hayotdagi ahamiyati va uni chizish qoidalarini tushuntirishi zarur. Ba’zida o‘qituvchilar tasviriy san’at darslarini tashkil etish uchun o‘quvchilarga dars mavzusi yuzasidan savollar berib, unga berilgan javoblami to‘Idirish kabi vositalardan foydalaniladi. O’quvchiíar dars va darsdan tashqari vaqtlarda mustaqil ravishda bajarayotgan ishlari vositasi bilimga, malakaga, ijodiy ko‘nikmaga ega bo'ldilar, o‘qituvchining vazifasi o‘quvchilaming mustaqil ishlariga yordam berishi, rag‘batlantirish metodi asosida ilhomlantirish, yutuq va kamchiliklarini o‘z vaqtida ko‘rsatish, ulami o‘z kuchiga ishonchini mustahkamlashida rahbarlik qiladi.