TəRTİBÇİDƏN
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
özlərinə qarşı xain bilib, qalanı təslinı etməyə razı oldular. Pəs qala müsəxxər olandan sonra ki, orada olan təmam top və tədarükat və anbarlar təsərrüfə gəldi, sərdar qalada olan Məhəmmədəmin xanı və baqi xanları və sərbazı əsir edib Qarabağ yolundan Tiflisə rəvanə elədi. Ehsan xanı xidmətinin əvəzində Naxçıvanda naib edib, ondan sonra qəleyi- Abbasabadda kurval (qalabəyi) təyin edib, havanın yay fəslində hərarət ifrat olmaq səbəbinə oradan köçüb qoşun ilə Qarabağ yaylağma gəlib, orada aram və asayiş binası qoydu. Sonra Abbas Mirzə eşitdi ki, təxribi- binayi-qəla üçün Rusiya tərəfındən böyük toplar gətirirlər. Rəqəmlər (əmrlər) yazıb, Arazın o tərəfindən ilqar edib, Avaran nam məhəldə Rusiya qoşunu ilə bir əzim cəngi-sultani edib, hər iki canibdən rəşadət və cəladət zühura gəlib, amma susuz-luq cəhətinə soldata çox zərər yetişmişdi. General Krasovskiyə necə güllə dəyib, şahzadə buna iktifa edib, çox şad və xürrəm olub, ora-dan qayıdıb, azimi-darüssəfayi-Xoya varid olmuşdu. Elə ki sərdar Paskeviç Qarababa yaylağmda bu hadisəni eşitdi, ehmal və isqah orada qoyub, o kirü dara azim oldu, ta sərdar oraya yetişənədək, şahzadə çıxıb getmişdi. Sərdar oradan topları götürüb, əvvəla Sərdarabad qalasını tupayi-atəşbar sədamati ilə viran və yer ilə yeksan edib, müsəxxər elədi. Oradan çox hədsiz zəxirə və tədarük və bünə təsərrüfə gətirdi. Ondan fariq olandan sonra İrəvan qalasma rəvanə oldu. Və oradan dəxi bir neçə gün nayireyi-qital və atəşi-cəng və cidal şölələnib, haman əjdahədəm olan toplar ilə qəleyi-İrəvanm bürc-barısmı dağıdıb əhaliyi-şəhr çox səy və təlaş əmələ gətirib, istədilər ki, guşişi- təmam ilə mane ola bilələr. Məqdur və müyəssər olmadı. Nəhayət, Həsən xan və sair ümərayi-İran dəstgir və qəleyi İrəvan məftuh və təsxir olurdu. Sərdar oraları təsərrüfə gətirib, tənzim və tənsiq etdikdən sonra qoşununu cəm edib, əşhəbi-əziməti-Xoy səm-tinə kərəmi-cövlan elədi. Qarababa yaylağmda olan qoşuna ki, knyaz Eristov sərkərdə idi. Hökm qıldı ki, Təbriz canibinə ərəqraz şitab olsun. Özü Arazı keçib, gedib bir az müddətdə Xoy vilayətini müsəxxər etmişdi. Knyaz Eristov dəxi bi cəngi- cidal və biduni-sitizə və qital sahəti-Təbrizi öz ixtiyarına keçirdi 1 . Abbas Mirzənin cəmiyyətləri pərakəndə olub, özü nəhayət şərməndəlik ilə Marağa hüdudunda __________ 1 Rus qoşunları 13 oktyabr 1827-ci ildə Təbrizə girdilər. 226 228 övqat keçirirdi. Sərdar Paskeviç daxili-Dehxarqan olmuşdu. Hərçənd Abbas Mirzə tədbir etdi, dəxi bundan savayı çarə bilməyib, bir neçə nəfər üməraların ittifaqı ilə birlikdə sərdarm hüzuruna azim oldu. Sərdar Paskeviç dəxi təzim və təkrimdə dəqiqeyi-naməri etməyib, o ki lazımeyi- rəviyyə və rəftar idi, əmələ gətirib, müddəti-mədid bir yerdə qaldılar. Aralannda müsalehə və sərhəd və qəramətdən ötrü müşavirə və damşıqlar çox vaqe olub, şah dəfül-vaxt edərdi, razı olmazdı 1 . Axırda bunlar bir-biri ilə danışıq və məsləhətlər edib, ayrıldılar. Sərdar darülsəltəneyi-Təbrizə gəldi. Abbas Mirzə öz məmalikinə azim oldu. Miyanlarında əqdi-irtibati- möhkəm və rişteyi-ülfət və ixtilat müstəhkəm idi. Dedilər ki, bu binayi- müsalihəni təxrib edən, şahdan qeyri-bir əhəd deyildir. Pəs sərdar vilayətlərə, özünün qalib qoşunlarına hökmlər yazıb, avazələr saldılar ki, buni-saf şahın öz darül-xilafəsinə lazımdır gedəm və paytaxtı olan şəhəri gərək zəbt edəm. Naibüssəltənə dəxi atasma yazıb, bu sadir olan əhvalatı izhar edirdi. Əxbar etdi ki, sərdar şimdi nagəhan bəla kimi üstünə gəlməkdədir 2 . Axır ki, şah dəxi müsalihəyə razı olub, Türkmənçay adlı məhəldə müsaliheyi-möhkəm vaqe oldu 3 . Araz çayının sərhədi- dövləteyni-əliyyəteyn qərar qoyub, yeddi kürur pul cərimə verməyə razı oldular 4 . Neçə məşrutat və müahidat edib, Xoy vilayətini cərimə ödənən zamanadək rəhn və girov aldılar. Bundan sonra cərimə pulu gəlib çıxdı. Ondan sonra Xoyu da mübaşirini-dövləti İrana həvalə edib, sərdari- valatabar qoşunu götürüb, darüssürur Tiflisə müraciət etdi. Qalib və müzəffər gəlib, Gürcüstana varid oldu. Dəxi o müddətdən şimdiyədək vilayət kəmali-asayiş və fəraqət ilə aram və istiqrar tutub, günbəgün abad olmaqdadır. Şimdi xəlayiqi-padşahi-zillüllah aləm pənahın zilli- himayəsində kəmali-rahətlik və asudəlik ilə məişət və güzəran edib, əmnai-dövləti-əliyyənin əmr və dövlətlərinə duagu vardırlar. Həqq- sübhanə və təala bu dövləti-daimül-qərarı ədalət və mürüvvət ilə daim və əbədi etsin. Amin, ya müin. __________ 1 Danışıqlar 7 noyabr 1827-ci ildə başladı. İngiltərə və Türkiyənin təkidi ilə şah danışıqları uzadırdı, çünki Türkiyə tezliklə Rusiyaya müharibə elan edəcəyini şaha söz vermişdi. 2 Rus qoşunları bu müddətdə, yəni 28 yanvar 1828-ci ildə Urmiyanı, 8 fevralda Ərdəbili tutdular. 3 Türkmənçay sülh müqaviləsi 10 fevral 1828-ci ildə bağlandı. 4 Müqaviləyə görə İran Rusiyaya 20 mln. manat gümüş pul verməli idi. 229 XATİMƏ XƏVANİNİ-MƏRHUMEYNİN MÜDDƏTİ-HÖKUMƏTLƏRİNİ VƏ QARABAĞDA OLAN TƏMİRATLARINI VƏ MÜDDƏTİ-HÖKUMƏTLƏRİNDƏ ASAR VƏ ADƏTLƏRİNİ BƏYAN EDİR Çün səneyi 1160/1747 tarixi-islamiyyədə Nadir şahı Xorasanda qətlə yetirdilər. Pənah xan mərhum ki, neçə il ondan irəli Nadir şahdan qaçıb Qarabağa gəlmişdi. Məxfı dağlarda və meşələrdə quldur sayağmda dolanıb, övqat keçirirdi. Elə ki haman ildə Nadir şah məqtul oldu, Pənah xan qorxudan çıxıb, bənayi-hökumət xəyalına düşdü. Haman ildə, Bayat qalasını bina qoyub, xanlıq iddiasına başladı. Nadir şah məqtul olandan sonra Cavanşir və qeyri ellər ki, Nadir şah buradan onları köçürüb Xorasan məmləkətinə və Sərəxs torpağına aparmışdı. Pənah xanın evi və əyalı dəxi onların içində idilər. Təmamən köçüb birgə öz məkanları və vətənləri Qarabağa gəldilər. Xorasanda dəxi Nadir şahın qardaşı oğlu Əliqulu xan cülus edib, özünə Adil şah ləqəb qoyub, Nadir şahın məsnədində əyləşdi. Əmiraslan xanı hakim və sərdar edib, Azərbaycana mənsub edib, gəlib Təbriz şəhərində oturdu. Onun Pənah xan ilə ülfəti vaqe olub, vəsatət etdi. Adil şahdan Pənah xana xanlıq fərmanı verilib, 1161 (1748)-ci ildə Qarabağda hökumətə başlayıb, ətraf və əknaf mahalati-Qarabağı təsərrüfə götürməyə avaz etdi. Bir az zamanda Qarabağa təsəllüd tapıb, müddəti - 12 il Qarabağda istiqlal və hökumət etdi. 1168 (1755)-ci ildə Pənah xan Bayat bazarı mülkünü əsil malikləri Behbudəli bəy və Pənahəli bəy övladi-Sədrəddin sultan vələdi- Məhəmməd xan sultandan satın alıb, 1168-ci ilin zilhiccə ayında qəbalə həm yazılıb, qəbaləsi Mehdiqulu xan evində bu dəqiqə durur. Ondan 4 il Bayat qalasında oturub, sonra isti və aran zəmin olduğu üçün orada güzəran düşvar olmağa görə köçüb, Tərnəkütə gəlib və 1165 (1751) tarixdə dəxi Şahbulaq adlanan məhəldə Tərnəküt qalasını bina və təmir edib, orada sakin oldu. Ondan sonra istiqlal və ixtiyarı və calalı artıq olub, mahalati-xəmseyi-əraminə və qeyri ilat və dihati-Qarabağ ona müti oldular. Bəd əz an 1170 sənədə Vərəndə məliki Məlik Şahnəzərin və pareyi- 230 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|