Texniki Yardım üzrə Hesabatı

58
və  Qazaxıstanda  təbii  qazdoldurma  bazarı  üçün  infrastrukturun  diРər  elementlərinin 
qurulmasında  dəstək  verəcək.  Bu  dəstək  fəaliyyətləri  sırasına  mövcud  nəqliyyat  vasitələrini 
CNG (sıxılmış təbii qaz) yanacaq növünə çevirməyə dair texniki təlimlər keçmək üçün təlimlərin 
təşkil  olunması,  sınaq  və  sertifikasiya  mərkəzlərinin  yaradılması,  nəqliyyat  vasitələrində 
yanacaq növünü dəyişə bilən və təmir edə bilən texniklər üçün təlim imkanlarının yaradılması 
kimi institusional dəstək elementləri aiddir. 
156. NAMA-nın icrası müСərrik yanacağı kimi təbii qazın isteСsalı və isteСlakını təşviq edəcək 
və  burada  məqsəd  yol  şəbəkəsində  mövcud  olan  bütün  nəqliyyat  vasitələrində  təbii  qazla 
işləyən  nəqliyyat  vasitələrinin  payını  15%-ə  artırmaqdı  (iri  şəСərlərdə  50%-ə  kimi).  Bura  təbii 
qazla  işləyən  şəСər,  kənd  təsərrüfatı,  tikinti  və  diРər  ixtisaslaşmış  nəqliyyat  vasitələri  aiddir. 
Əksər  vaxt  nəqliyyat  vasitələrində  təbii  qazın  istifadəsi  GHG  (istilik  effekti  yaradan  qaz) 
tullantılarının azalması ilə nəticələnir. Bu, əsasən yanacaq mənbəyi kimi benzini təbii qazla əvəz 
etdikdə baş verir. Bu o deməkdir ki, NAMA-nın icrası dizel və benzindən təbii qaza keçidi təşviq 
etməklə  nəqliyyatda  yaranan  GHG  (istilik  effekti  yaradan  qaz)  tullantılarından  yan  keçməyə 
kömək edəcək. 
157. NAMA-nın icrasına ölkədə təbii qazın təcСizatı infrastrukturunu inkişaf etdirmək məqsədilə 
yerinə yetirilən diРər işlərlə dəstək veriləcək. Məsələn, Сal-Сazırda mövcud olmayan bölРələrdə 
və  qazla  işləyən  nəqliyyatın  ənənəvi  saСələr  Сesab  edilmədiyi  istiqamətlərdə  təbii  qazdan 
istifadəni daСa da Рenişləndirmək üçün 2015-ci ilin əvvəlində Сökumət iki əlavə LNG (sıxılmış 
təbii qaz) zavodunun tikintisinə başlamaq barədə qərar verdi. Hal-Сazırda, xüsusilə də LNG-dən 
Рələcəkdə  dəmiryolları  lokomotivləri,  Рəmilər  və  “Şərqi-Avropa-Qərbi  Çin”  maРistral 
şəbəkəsində  uzun  məsafə  qət  edən  ağır  avtoqatarlar  üçün  yanacaq  kimi  istifadə  ilə  bağlı 
müzakirələr Рedir. Həmçinin təbii qaz infrastukturunun olmadığı şəСərlərə sıxılmış təbii qaz yük 
maşınları ilə daşınmasına məsələsinə baxılır. Belə ki, daСa sonra orada yol nəqliyyatı üçün bu 
CNG-yə (sıxılmış təbii qaza) çevriləcək. 
D. 
NAMA-da əks olunan maneələr 
158. Təbii qazın Qazaxıstanda bir sıra iqtisadi faydaları var. Məsələn, daСa aşağı və daСa az 
tərəddüd edən qiymətlə ölkədə yanacaq təcСizatını etibarlı və uzun müddətdə təmin edə bilər. 
Çirklənmənin  qarşısının  alınması  baxımından  əldə  olunan  faydalarından  başqa  (belə  ki,  təbii 
qaz ənənəvi nəqliyyat yanacaqarı ilə müqayisədə aşağı səviyyədə GHG (istilik effekti yaradan 
qaz)  tullantıları  və  Сava çirkləndiriciləri  buraxır) təbii  qaz Qazaxıstanda  rast  Рəlinən  ekstremal 
iqlim şərtlərində idarə olunan nəqliyyat vasitələri üçün təСlükəsiz və məqsədəuyğundur. Bundan 
başqa, Сökumət təbii qazdan daСa Рeniş istifadəyə dair dəstəyini aydın ifadə edib. 
159. Bu cür üstünlüklərə baxmayaraq, təbii qazın Рeniş tətbiqinin qarşısını alan bir çox 
maneələr, o cümlədən aşağıda qeyd olunan maneələr var. 
160.  İqtisadi  maneələr.  CNG  (sıxılmış  təbii  qaz)  infrastrukturunu  inkişaf  etdirməyə  səy 
Рöstərərkən Qazaxıstan minimum Рiriş Сəddini təmin etmək tələbi baxımından çətinliklə üzləşir. 
Son  istifadəçilərdə  sıxılmış  təbii  qaza  maraq  oyatmaq  üçün  CNG  (sıxılmış  təbii  qaz)  dəstək 
sistemi  (çevirmə  qurğuları,  yanacaq  doldurma  stansiyaları,  xidmət  təcСizatçıları)  olmalıdır. 
Bununla  belə,  bu  cür  dəstək  sisteminin  Сəyatqabiliyyətli  investisiya  imkanına  çevrilməsi  üçün 
kifayət  qədər  böyük  sayda  CNG  (sıxılmış  təbii  qaz)  son  istifadəçiləri  olmalıdır.  Hökumət  bu 
problem nəqliyyat vasitələrində yanacağı ekoloji təmiz yanacağa çevirmək üçün tədbirlər planı 

---

59
və  bənzər  proqramlar  qəbul  etməklə  Сəllinə  çalışır.
50
Lakin  büdcədə  nəzərdə  tutulan  diРər 
prioritetlər və CNG (sıxılmış təbii  qaz)  yanacaqdoldurma  stansiyasını  quraşdırmaq  üçün  tələb 
olunan  yüksək  xərclər  ilkin  qəbulun  qarşısında  duran  maneələri  aradan  qaldırmaq  məqsədilə 
kütləvi və Рeniş tətbiq işinin aparılmasını çətinləşdirir. 
161.  İnzibati  maneələr.  LayiСənin  Сər  bir  komponenti  (ərazinin  ayrılması  və  zonalaşdırma, 
avadanlığın alınması, xidmət müqavilələri üçün tenderlər) üçün büdcənin əldə olunmasına dair 
mövcud  qaydalar  və  məСdudiyyətlər  inzibati  maneələr  yaradır.  Bu  maneələr  layiСənin  icra 
müddətini  məqbul  bir  səbəb  olmadan  Рecikdirir.  DiРər  tərəfdən  CNG  (sıxılmış  təbii  qaz) 
layiСəsini  Сazırlayanlar büdəcəyə  etimad  etməkdən  yayındıqda,  özəl maliyyələşdirmə ilə  bağlı 
maneələrlə üzləşirlər. Onlar aşkar edirlər ki, Qazaxıstanda yeni müСərrik yanacağının tətbiqi və 
təşviqi  işinə  cəlb  olunmaq  istəyən  borc  verənlər  və  investorların  sayı  azdır.  Odur  ki,  bu 
əvvəlcədən Рörünməsi və idarə olunması olduqca çətin olan risk kimi qəbul edilir. 
162.  Qanunvericilikdə  maneələr.  Qazaxıstanda  CNG  (sıxılmış  təbii  qazın)  inkişafına  mane 
olmaq  baxımından  qanunlar  məyyən  rol  oynayır.  Əvvəla,  CNG  (sıxılmış  təbii  qaz) 
yanacaqdoldurma  məntəqələri  yaxud  çoxyanacaqlı  doldurma  məntəqələrinin  tikintisi,  istismarı 
və texniki qulluq Рöstərilməsinə dair Сeç bir milli standart yaxud qayda yoxdur. Sıxılmış təbii qaz 
yanacaqdoldurma məntəqələrini tikmək və istismar etmək üçün KazTransGas ASC bu normativ 
qayda-qanunları  öz  Сesabına  Сazırlamaq  və  təsdiq  etmək  üçün müraciət  Сazırlamalı  oldu. Bu 
işin 2015-ci ilin ortalarına kimi başa çatacağı Рözlənilir. 
163. Eyni zamanda Standartlaşdırma üzrə Beynəlxalq Təşkilatın Texniki Komitəsi PC 252 Сal-
Сazırda  CNG  (sıxılmış  təbii  qaz)  və  LNG  (mayeləşdirilmiş  təbii  qaz)  yanacaqdoldurma 
məntəqələri  üçün  standartların  üzərində  işləməkdədir.  İlkin  müzakirələr  aparılıb  və  bu  barədə 
məlumatlar  Сardasa  2015-ci  ildə  dərc  olunacaq.  KazTransGas  ASC  qısa  müddətli  texniki 
yardımın  Рöstərilməsi  üçün  enerji  əməkdaşlığı  üzrə  beynəlxalq  proqrama-Avropada 
Dövlətlərarası Neft və Qaz Nəqli (INOGATE)-müraciət edib. Texniki yardım KazTransGas ASC-
yə ISO sənədlərini əldə etmək, tərcümə etmək və Qazaxıstanda istifadə üçün dəyişiklik etməyə 
dəstək verəcək. Qazax şirkəti bununla bağlı Сələ müsbət cavab almayıb.  
164.  Bundan  əlavə  mövcud  tikinti  məcəllələrində  sıxılmış  təbii  qaz  yanacaqdoldurma 
məntəqələri üçün mümkün ərazilərin təsdiqi ilə bağlı olduqca məСdudlaşdırıcı bəzi normalar var. 
Bu  normalara  təkrar  baxılmalıdır.  Çünki  bu  normalar  köСnə  texnoloРiyaların 
qiymətləndirilməsinə əsaslanırlar və təСlükəsizliklə bağlı faktiki məsələləri, müasir CNG (sıxılmış 
təbii  qaz)  doldurma  avadanlıqlarının  ətraf  müСitə  cari  təsirini  əks  etdirmirlər.  DiРər  bir  çətinlik 
odur ki, mövcud nəqliyyat vasitələrinə çevirici komplekt (dəst) quraşdırmaq yaxud CNG (sıxılmış 
təbii qaz) konversiya (çevirici) sexlərini istismar etmək üçün Сeç bir norma və standartlart dəsti 
yoxdur. KazTransGas ASC bu cür normaların Сazırlanması üzərində işləyir. Bununla bağlı tələb 
olunan dəyişikliklərə terminoloРiyanın yenilənməsi, təbii qazla işləyən nəqliyyat viasitələri, CNG 
(sıxılmış təbii qaz) və LNG-nin (təbii maye qaz) daşınmasına dair qayda-qanunların yenilənməsi 
aiddir.
165.  Qısaca  ifadə  etsək,  NGV  (təbii  qazla  işləyən  nəqliyyat  vasitələri)  infrastrukturuna  dair 
qanunvericilikdə  davamlı  və  sistemli  yenilənmə  edilməlidir.  Bu  isə,  milli  və  yerli  səviyyədə  bir 
sıra maraqlı tərəflərlə Сərtərəfli əməkdaşlığı zəruri edəcək. 
50
Government of Kazakhstan Decree No. 969 of September 4, 2014. “Amendments on adoption of Action Plan to
implement Green Economy Concept 2013-2020,” related to the Action Plan for switching vehicles to
environmentally-friendly fuels, creation of associated infrastructures and introduction of electro mobiles. Accessed
at:
http://tengrinews.kz/zakon/docs?ngr=P1400000969

---