Texniki Yardım üzrə Hesabatı

41
Şə
kil 10:
Qazaxıstan üzrə Emissiyaların Azaldılmasının Xə
rc
Əyrisi (emissiyaların azaldılmasına dair xə
rc
ə
yrisi)
-40
2,800
-60
-80
-100
20
-20
140
1,800 2,000
200
400
800 1,000 1,200
3,000
2,400
2,200
600
1,400
0
2,600
1,600
0
100
80
120
60
40
2010 USD / tCO
2
e
2050-yə qədər azalan ümumi IEYQ 
tullantilarinin azaldilmasi (MtCO
2
)
CNG flotu
Təbii qazlar üzrə enerji hədəfləri
(Destillə edilmiş qazların artımı)
İstilik borusunun izolyasiyasının 
yaxşılaşdırılması
Kömür yatağında metan çıxartma
Yeni səmərəli evlər
Daxili istilik şəbəkəsinin 
yaxşılaşdırılması
CO
2
enerji həddi (destillə qazlarının artımı)
İzolyasiyanın yaxşılaşdırılması
Təkmilləşdirilmiş pəncərə
İstiliyin paylanmasının yenilənməsi
Alternativ enerji hədəfi
Genişləndirilmiş + optimla atom enerjisi
Milli şəbəkənin bərpası
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b).

---

42
Şə
kil 11: Özb
ə
kistan üzr
ə Emissiyaların Azaldılmasının Xə
rc
Əyrisi (emissiyaların azaldılmasına dair xə
rc
ə
yrisi)
100
0
0
60
600
500
400
1,100
1,260
80
40
30
70
50
1,000
200
300
-40
-50
-10
-30
-20
800
700
900
20
10
2010 USD / tCO
2
e
2050-yə qədər azalan ümumi IEYQ 
tullantilarinin azaldilmasi (MtCO
2
)
Yaşayış Binasının Səmərəliyi
Böyük hidro
Kiçik hidro
Yaşayış yerində bərpa olunan enerji
Alternativ nəqliyyat vasitələri
İstilik şəbəkəsinin yaxşılaşdırılması
Qazanxananın səmərəliyi
Günəş fotoelektrik enejisi
Elektrik şəbəkəsinin yaxşılaşdırılması
Dəmir yolun elektrikləşdirilməsi
Mənbə: Abt Associates, Stokholm Ətraf Mühit İnstitutu, Nazar Biznes və Texnologiya MMC (2015b
).

---

43
93. Ümumilikdə, hər bir ölkədə yüksək təsirazaltma  potensialına malik bir neçə tədbirlər vardır 
ki, bu da ya xərclərə birbaşa qənaət olunmasında, yaxud da azalmanın bir tonuna görə xərclərin 
aşağı  düşməsində  özünü  göstərə  bilər.  Bunlar  xüsusilə  cəlbedici  tədbirlərdir  və  aşağıdakılar 
daxildir: Azərbaycanda Avro 4 nəqliyyat vasitələrinə icazə, SOCAR Eco-driving, kommersiya və 
yaşayış  binalarında  CFL  (kompakt  fluoresyent  lampa)  işıqlandırma,  kiçik  hidroenerji  qurğuları; 
Qazaxıstan  CNG  (sıxlaşdırılmış  təbiiq  qaz)  nəqliyyat  vasitələrinin  tətbiqi,  istilik  borularının 
izolyasiyasının yaxşılaşdırılması, kömür yatağı metanının əldə olunması, və yeni daha səmərəli 
evlərin tikintisi; və Özbəkistanda həm kiçik, həm də böyük hidroenerji qurğularının tikintisi.  
94.  Bundan  əlavə,  hər  üç  ölkədə  daha  bir  çox  az  xərc  tələb  edən  tədbirlər  də  vardır  ki  bura 
günəş,  küləl  və  biokütlə  kimi  bərpaolunan  enerjilərdən  istifadə  daxildir.  Özbəkistanda  kiçik 
hidroenerji qurğularını, Qazaxıstanda CNG və enerji səmərəliliyi və Azərbaycanda bərpaolunan 
enerji mənbələrini  təşviq  etmək  üçün təklif  olunan  NAMA-ların  (daha  sonra  D  Bəndində  ətraflı 
müzakirə ediləcək) məqsədi onların icrasına maneə olan əngəlləri aradan qaldırmaqla belə xərc 
baxımından effektiv azaldılma variantların tətbiqini sürətləndirməkdir. 
95.  Azərbaycanda  az  xərc  tələb  edən  tədbirlərdən  biri  subsidiyaların  ləğvidir  ki,  bu  da 
emissiyalarda  yüksək  azalma  potensialına  malikdir.  Qazaxıstanda  təbii  qaz  enerjisi  hədəfləri, 
alternativ  enerji  hədəfləri,  CO
2
  –nin  maksimal  həddə  qədər  generasiyası,  ETS,  və  enerji 
səmərəliliyi ilə bağlı daha bir neçə tədbirlər az xərc tələb edən tədbirlərdir icra olunduğu təqdirdə 
emissiyaların əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına gətirib çıxaracaqdır. Emissiyaların az xərc sərf 
etməklə  azaldılması  potensialını  nəzərə  alaraq,  Qazaxıstan  Hökuməti  Yaşıl  Artım 
Konsepsiyasını  həyata  keçirir.  Bu  konsepsiyada  qeyd  olunan  tədbirlərin  icrasının  ümumi 
çərçivəsi müəyyən edilir.  
96.  Cədvəl  26-da  təhlil  olunan  və  yüksək  xərc  tələb  edən  tədbirlərin  əksəriyyəti  emissiyaların 
azaldılmasının  ümumi  səviyyəsinə  nisbətən  az  təsir  göstərir.  Belə  tədbirlər  çoxsaylı  azaldılma 
variantları eyni vaxtda icrası nəticəsinə reallaşdırıla bilər. Lakin, bir tona görə yüksək xərc tələb 
edən  bəzi  variantlar  əgər  iqtisadi  inkişaf  kimi  digər  social  məqsədlərə  tövhə  verərsə,  dəyərli 
hesab oluna bilər. 
6. 
Təsirlərin azaldılması tədbirlərinin İnsan sağlamlığı və Enerji Təhlükəsizliyi 
ilə bağlı ümumi faydaları  
97.  Bu  bölmədə  bu  TY-da  təhlil  olunan  azaldılma  tədbirlərinin  həyata  keçirilməsi  ilə  əldə 
olunacaq  dolayı  qarşılıqlı  faydalar  təsvir  olunur.  Bu  təhlillər  o  faydaları  əhatə  edir  ki,  onlar 
haqqında  məlumatlar  mövcuddur.  Bura  hava  çirkləndirici  emissiyalar,  hava  çirklənmələrinin 
azalması nəticəsində insan sağlamlığı üçün faydalar, enerji təhlükəsizliyinin artırılması daxildir. 
98.  İnsan  sağlamlığı  üçün  ümumi  faydaların  təhlili  zamanı  elektrik  və  nəqliyyat  sektorklarında 
İEYQ  və  ənənəvi  hava  çirkləndiricilərin  emissiyalarının  azaldılması  araşdırılır.  Bunlar  hava 
çirkləndiricilərinin  azalmasının  insan  sağlamlığına  potensial  faydaları  ilə  ifadə  olunur  (“No 
action” ssenarisilə müqayisədə 2010-2050-ci illərdə ölüm hallarının azalması).  
99.  Enerji  təhlükəsizliyinin  artırılması  dedikdə  enerji  sisteminin  daha  dayanıqlı  olması  və 
zərbələrə  davam  gətirə  bilməsi  nəzərdə  tutulur.  Bu  hesabatda  Azərbaycan,  Qazaxıstan  və 
Özbəkistanın enerji baxımından daha çox və ya daha az təhlükəsiz olub-olmadığını təhlil etməj 
üçün bir neçə  meyarlar tətbiq edilmişdir. Bu meyarlar aşağıdakılardır: 
(i)  Yanacağa qənaət. Bu meyar 2010-2050-ci illərdə yanacağa qənaəti göstərir və LEAP-də 
əsas enerji təchizatının milyon qiqajoulu ilə ifadə olunur;  

---