11
UYGULAYICISININ GÖZÜNDEN
TÜRKİYE’DE HAPPENING SANATI
THE ART OF HAPPENING IN TURKEY FROM
PERFORMER’S PERSPECTIVE
Dünya’da 1960’lı yıllarda ortaya çıkan muhalif sanat
eylemleri, biçimciliğe bir tepki olmayıp, önceki sana-
tın kabulleri ve önermelerini sorgulayarak, bu alanda
alternatif reaksiyonlar ve malzemeler sunmuşlardır.
Bu da sanatçının ve izleyicinin merkezi rolünü yeniden
biçimlendirmiş ve sanatın ve sanat yapıtının tanımını
genişletmiştir. Bu sanat eylemlerinden biri olan Hap-
pening Sanatı disiplinlerarası yaklaşımı ile beden, mü-
zik, dans, şiir, tiyatro, video gibi diğer sanat alanlarını
kapsamakta ve canlı sanatçı eylemleri olarak güncel
sanatta yer almaktadır. Bu makalede de; uygulayıcısı-
nın gözünden Türkiye’de happening serüveni, dünya-
daki kaynakları da gözlemlenerek, happening sanatı-
nın sunduğu alternatif görme ve gösterme biçimleriyle
disiplinlerarası yaklaşımla tarihsel süreç içerisinde
ortaya koymaya çalışılmıştır.
Art perspectives which came out in 1960’s, not only have
been a reaction against formalism but also have pre-
sented alternative techniques and materials by interro-
gating former art’s acceptances and proposals. In this
way, they have reshaped the role of artist and spectator
and have expanded the definition of art and artwork.
With interdisciplinary perspective, Happening Art, which
is one of the these art perspectives, comprises other art
areas like music, dance, poem, theater, video and takes
part in today’s art as living artist actions. In this article,
using different sources, alternative tendencies and
interdisciplinary perspectives, which are presented by
happening art, are pointed out in historical process.
Anahtar Sözcükler: Happening,
Performans, Sanat,
Disiplinlerarası // Keywords: Happening, Performance, Art,
Interdisciplinary
Zirve Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Radyo TV Sinema Bölümü //
Zirve University, Faculty of Communication, Department of Radio-TV Movie
adnantonel@gmail.com
ÖZET ABSTRACT
Doç.Dr. Adnan TÖNEL
08-11 Nisan April
2015
12
Giriş
Sanatın geleneksel atmosferinden sıyrılması özellik-
le de Duchamp’ın hazır nesnelerinden sonra, sanatı
düşünsel bir zemine taşımıştır. 1960’lı yıllardan itibaren
performans sanatı, kavramsal sanat, yoksul sanat,
fluxus v.b. akımlar düşünceye önem veren anlayışlar
izlemiştir. 1960 sonrası avantgart tiyatro ile performans
sanat ilişkisi, dans ile performans sanat ilişkisi içinde
yapılan performanslar ya da happeningler günümüze
kadar gelmiştir.
Happening (oluşum) sanat ve yaşam arasındaki bir
iletişim araştırmasının sonucunda ortaya çıkmıştır.
Amerika kökenli bu yeni anlatım biçiminin ortaya çıkış
hazırlıkları 1952’de ABD’de Black Mountain College’de,
Merce Cunningham, John Cage, Robert Rauschen-
berg’in karşılaşmasıyla istikamet almıştır. Bu yazar ve
şairler dostlarının da yardımlarıyla resim, dans, müzik,
şiir, filmler ve plaklarla gösteriler düzenlemişlerdir.
Aralarındaki tek ortaklık aynı yerde bulunmalarından
kaynaklanmıştır. Bu sanatçının özgürlüğünün güçlü
bir biçimde doğrulanmasıdır; sanatçının sanatın pazar
tarafından kullanılmasına (sanat yapıtının toplanıp son-
radan değerlendirilmesi) şiddetle reddedişi ve yitirilmiş
olan değerleri geri alışıdır. Marcel Duchamp’ın alaycı
boyutunun yeniden canlandırılışıdır.
Happeningler izleyiciye çeşitli duygular vermiş ama bu
duygulara ilişkin hiçbir yorum aktarmamıştır. Olayın
kurgusu, örtüşen birimlerden oluştuğu için bireyler
arasındaki ilişkinin katılımcı / izleyici kurmak zorunda-
dır. Bir başka deyişle, tipik bir oluşum, sonsuz kesintili,
çok odaklı, açık uçlu olduğundan birbirini izlemediğin-
den ve tekrarlandığından izleyici, gerçek bir sahnede
yer alan bu doğaçlamanın yarattığı etkileşimle olayın
anlamını kendi üretmek zorundaydı. Happeninglerin
parametreleri, avangart sanatın estetik bir etkinlik değil
de doğruyu arayan felsefi bir arayışı araştırma olduğu
varsayımından hareketle belirlenmişti. Bu sanatçılar
alışkanlıkların yerine deneyi ve araştırmayı koymak
istiyorlardı.
Amaç
Dünya’da halen sanatsal yaşam bulan Happening
Sanatının, ülkemizde pek az da olsa denenmiş örnekle-
riyle tarihe bir ışık tutmak ve bu alanda çalışma yapmak
isteyen ve diğer sanatlarla bağlarını bulgulamak, araş-
tırmak isteyenlerle, kavramın içini dolduracak sanat
öğrencileri için araştırma alanına dönüştürmek.
Problem
Happening ve benzeri kavramsal sanatların, ülkemizde
hala uygulayıcı yetersizliği ve toplum tarafından kabul
görmeme ve üstelik denetlenen kamusal ortamlarda
karşılaştığı engellerin belgelenememiş olması bir
problemdir. Bu alanda yapılan çalışmaların diğer sanat
dalları ile ilgili çalışma yapan araştırmacılara ulaştırıla-
mamasından kaynaklı iletişimsizlik de düşündürücüdür.
Yöntem ve Sınırlılık
Happening eylemi, özellikle bir uygulamalı araştırma
yöntemidir. Uygulamalı araştırma yöntemi, uygulama-
da işlevsel gereksinimlere karşılık olacak iş görecek
bilgilere ulaşmak amacıyla yapılan araştırmalardır.
Happening Sanatı burada tamamen uygulayıcısı /
uygulayıcıları tarafından uygulanırken, seyirci sayısının
yetersiz oluşu, var olanların da hedeflenen algı ve alım-
lama düzeyinde olmamaları, Türkiye’de konuyla ilgili
yeterli örnek ve uygulayıcısının olmaması, açık mekan-
larda yapılmak istenip de politik içeriğinden dolayı ya
vereceği mesaj nedeniyle engellenme olasılığı bulunan
ya da engellenen happeningler olduğundan sınırlılık
bağlamında uygulayıcısını tek başına araştırma yapmak
zorunda bırakmıştır.
Bulgular
Happening Sanatı ile diğer performans sanatları ve ti-
yatro arasında bir bağ kurulmaya çalışılmış ve sonuçta
Happeningin pek çok sahne ve gösteri sanatının yaratım
süreçlerine öncülük ettiği bulgulanmıştır.
Happening’e İlişkin Bulgular
Bu bölümdeki bulgulara; Google Arama Motoruna,
sırasıyla: “Happening”, “Happening nedir?”, “Türkiye’de
Happening” yazılmış ve ilk sonuçlara arama sayfasında-
ki, farklı içerikler incelenerek ulaşılmıştır.
Happening Nedir?
Günümüzde en sık başvurulan online bilgi kaynağı
Vikipedi Özgür Ansiklopedi, “Happening” başlığında,
ulaşılabilecek tanımını şöyle yapar:
Happening, teatral doğası olup senaryo dahilinde olmadan,
doğaçlama yoluyla yapılan bir çeşit sanatsal etkinliktir. Te-
rim olarak ilk defa, Allan Kaprow’un “6 Bölümlük 18 Happe-
ning” (18 Happenings in 6 Parts) isimli eserinde kullanılmış
ve yaygınlaşmıştır. Slayt gösterileri, dans, koku ve tat gibi
hislere hitap eden etkinliklerin sahnelenmesi ve tecrübe
edilmesi ön plana çıkar. Birçok örneğinde izleyici katılımı
önemlidir ve ortaya çıkan estetik etki, tecrübe edilen etkin-
liklerin bileşimidir.
Bu tanımlamanın, açıklayıcı bir ifade olmaktan çok
tanımlamaya yönelik bir çıkarım ve kavramın avangart
sanat oluşuna yakınlaştırıldığı görülür. Vikipedi’de
Happening için verilen bu kısa tanım, ortalama bilgi
düzeyindeki kişilerin kolayca kavrayamayacağı bir
ifade olmaktan öte gitmemektedir. Burada sözü edilen
anlayış, sadece sanata ilişkin kavramları açımlayabilen
okurlarca deşifre edilebileceklerdir.