Thank you for your contribution

129

Ermeni heykeltıraş Ohannes (Hovhannes) Acemyan 

(1828?-1871), aynı zamanda oyunculukla da uğraşmıştır. 

1828 (kimine göre 1840) doğumlu sanatçı, 1871’de haya-

tını kaybetmiştir. Sanatçının 1855-1861 yılları arasında, 

Venedik-Murad Rafaelyan Mektebi’nde eğitim gördüğü 

bilinmektedir. İstanbul’a dönünce kendisi, resim ve hey-

kel sanatıyla ilgilenmiştir. (Pamukciyan, 2003a, s.5). 

Meşhur heykeltıraş ve mimarlardan Balyan Bali (1835-

1911), 1835’te Kayseri-Talas’da doğmuş, 5 Aralık 1911’de 

İstanbul’da hayatını kaybetmiştir. Kendisinin Şişli Erme-

ni mezarlığında yattığı bilinmektedir. İstanbul’a 13 ya-

şındayken gelen Bali, bir Ermeni heykeltıraşın yanında 

eğitim görmüştür. Kendisi aynı zamanda ‘Bali Usta’ ola-

rak da tanınmıştır. Sanatçı, bir süre sonra ailesinin iste-

ğiyle Talas’a dönmüş ve farklı işlerde çalışmıştır. Ancak 

sanat aşkı, onu rahat bırakmaz ve tekrar İstanbul’a 

dönerek kendi atölyesini açar. Heykel işleri dışında Sul-

tan Aziz tarafından hassa mimari olarak tayin edildiği de 

bilinen sanatçının, bu bağlamda Dolmabahçe’deki saat 

kulesini yaptığı bilinmektedir. Bali Usta bunun dışında, 

çoğu eserine imza dahi atmadığından bugün eserleri 

hakkında net bilgiye ulaşılamamaktadır. (Pamukciyan, 

2003a, s.88-89 ; Dabağyan, 2010, s.418-420.). 

Osmanlı Devleti uluslar arası sergilere katılmış ve bura-

dan çeşitli ödüllerle dönmüştür. Örneğin 1855 Paris Ev-

rensel Sergisi, Osmanlının ikinci uluslar arası sergisidir. 

Champs-Elysees ve Trocadero’da kurulan saraylarda 

Tarım-Endüstri ve Güzel Sanatlar gibi iki ana bölümden 

oluşan bu sergide; halılardan seccadelere, tüfek-ta-

bancalardan, bakır-bronz eşyalara kadar birçok eser 

sergilenmiştir. (Yılmaz, 2005, s.718-729.). Uluslar arası 

jüri bu sergide Türkleri 27 madalya ve 20 mansiyonla 

ödüllendirmiştir. Mansiyonlar arasında, İstanbul’dan 

Pascal Artin’e (?) ait olan ve Osmanlı ile İngiliz-Fran-

sız ittifakını simgeleyen bir anıt projesi adına verileni; 

heykel tarihi açısından oldukça önemlidir. (Nazır, 2009, 

s.179-196. ; Germaner, 1991, s.33-40.).

1867’deki Paris sergisine katılan isimler de, önemli 

eserlere imza atmışlardır.  Bu sergiye katılan Osman-

lı sanatçıları içinde, madalya üzerine oymalar ya da 

gravür yapan isimler ayrıca dikkat çekmektedir: Anesti 

“Kaidesi ve kurnası ile bir çeşme”, Garnier “Sultan’ın 

büstü”, Didob “sedef üzerine gravürler” ve Hanna 

Habaci “Çivi yazılı kitabe ve yarım kabartma eserler” 

ile bu bağlamda önemlidir. (Germaner, 1991, s.33-40. ; 

Pamukciyan, 2003b, s.213, 216,217).

1862’deki Londra II. Ulusal Sergisi’nde ise, Osmanlı 

pavyonunda baskı işleri yer almıştır. Bir çeşit kabartma 

(rölyef) görünümlü bu eserlerden bir kaçı da, İstan-

bul’dan Hovhannes Mühendisyan’a (1810-1891) aittir. 

Kendisi Osmanlı ve Ermeni kaligrafilerine ait tuğralar, 

kağıt para (kabartma olarak levhalar üzerine basılmış) 

klişelerle sergiye katılmıştır. (R. 2-3). (Kürkman, 2004, 

C.I, s.55).

   

R. 2: Hovhannes Mühendisyan (1810-1891) , “ Sultan Abdülmecid 

dönemi 20 kuruşluk kağıt para klişesi” (Kürkman, 2004, C.I, s.56).

R. 3: Hovhannes Mühendisyan (1810-1891) , “Kağıt para kalıbına yer-

leştirilen Sultan Abdülmecid tuğrası” (Kürkman, 2004, C.I, s.56).

Osmanlı’da 1873-74 yılllarında P. D. Guillemet tarafın-

dan ilk akademi denemesi (Academie de dessin et de 

peinture) yapılmıştır. Guillemet’nin Hamalbaşı Sokak 50 

numarada kurduğu bu okula ilk kayıt yaptıran isimler 

arasında; Sarkis Diranyan ve Civanyan Kardeşler yer 

almaktadır. Bu ve bunun gibi atölyelerin çoğu, Pera Cad-

desi üzerinde ya da caddeye açılan sokaklar arasında 

olup, sergiler açtıkları da bilinmektedir. (Sinanlar Uslu, 

2010, s.14-17). Yine açılan sergilerden bir diğeri de, 

1881’de Elifba yani Club ABC tarafından açılan sergidir 

ve bu sergiye birçok gayrimüslim katılmıştır. (Üstü-

nipek, 2007, s.88 ; Sinanlar Uslu, 2010, s.20-21). Bir 

başka kulüp olan “Tebrotsasiradz Dignants Engerution: 

Okulsever, Eğitimsever Kadınlar Birliği” de, özellikle kız 

çocuklarının eğitimine destek olmak ve kadın öğretmen 

yetiştirmek amacıyla kurulmuş olup, 1881’de bir sergi 

düzenlemiştir. Buraya katılan sanatçıların çoğu da, 

Ermeni kökenlidir. Sergi için okunan bir teşekkür yazı-

sına göre; T. Essayan ile E. Osgan’a da teşekkür edildiği 

anlaşılmaktadır. (Stamboul, 1882 ; Sinanlar Uslu, 2010, 

s.21-22). 

1900 yıllarında Paris’te düzenlenen Uluslar arası 

sergiye katılan Sopon (Sepon) Bezirdjian (1837-1919) 

(R. 4), burada Osmanlı ve İran pavyonlarını süslemiştir. 

İstanbul’da doğan ve burada eğitim gören sanatçı, ünlü 

İtalyan sanatçılarla çalışmış resim ve heykel üzerine 

eğitim görmüştür. İstanbul ve İzmir’de önemli yapıları 

motifleri ile bezeyen Bezirdjian, tiyatroyla da ilgilenmiş-

---

130

tir. Heykeltıraş Bezirdjian’ın bazı çalışmaları, Kahi-

re-Marmina Ermeni Mezarlığı’ndadır. (Kürkman, 2004, 

C.I, s.245-246.)

R. 4: Sopon Bezirdjian (1837-1919), (Kürkman, 2004, C.I, s.245.)

Tarihler 1883 yılı Mart ayını gösterdiğinde, Osmanlı’nın 

ilk güzel sanatlar okulu olan Sanayi-i Nefise Mektebi 

eğitim hayatına adım atmıştır. Kurulan okulun heykel 

bölümü başına da, Yervant Oskan (veya Ervant Osgan) 

Efendi (1855-1914) getirilmiştir. (Dabağyan, 2010, s.201). 

Oskan Efendi

1

 Samatya’da gayrimüslim bir ailenin oğlu 

olarak dünyaya gelir. Öğretmenlik yapan, şairlik ve 

tercümanlık gibi birkaç mesleğe de vakıf olan Yervant, 

ilk eğitimini Beşiktaş-Mahrukyan ve Pera Hayr Anan-

ya okullarında alır. Ardından babasının isteği üzerine 

Venedikteki Murad Rafaelyan Okulu’na geçer. Yervant bu 

sıralar kendini resim ve çizimlerine vermiş, bu durum 

hocalarının da dikkatini çekmiştir. 1872’de Rafaelyan 

Okulundaki eğitimini tamamlayan sanatçı, ardından 

Roma’ya geçmiştir. Burada güzel sanatlar alanından 

heykel bölümünü seçerek, Roma İmparatorluk Güzel 

Sanatlar Akademisi’ne giren Yervant, E. Becketti ve Ci-

rolama Mazzini’den dersler almıştır. 1877 yılında mezun 

olduktan sonra Paris’e giderek, birçok sergiye katılmış 

ve madalyalar kazanmıştır. Sanatçı burada kalmak 

istese de, ailesinin isteği üzerine 1881’de İstanbul’a geri 

dönmüştür. O sıra İngiliz konsolosluğunun düzenlediği 

sergiye katılan sanatçı, burada Osman Hamdi Bey ile 

tanışmış ve uzun süre devam edecek dostluklarının ilk 

temelleri atılmıştır. Nitekim Osman Hamdi onu Sana-

yi-i Nefise Mektebi’nde müdür yardımcısı yapmış, idari 

işleri ve heykel bölümü başkanlığını ona vermiştir. 

Oskan Efendi ayrıca, Müze-i Hümayun’da heykel resto-

ratörlüğüyle de ilgilenmiştir. Ayrıca Osman Hamdi Bey 

ve Yervant Oskan beraber arkeolojik kazılara katılırlar. 

Nitekim beraber yaptıkları Sayda Krallar Nekropolü 

kazısında “İskender Lahti”ni bulurlar. (1877-78). Müzeye 

getirilen lahitin restorasyon işini de Oskan Efendi üst-

lenir. Sanayi-i Nefise Mektebi Heykel bölümünün ilk ho-

cası olan Oskan Efendi, çalışmaları için gerekli olan alçı 

1 

Yervant Oskan için Agos Gazetesi’nden de bilgiler edinil-

miştir. (Temmuz 2010; Geniş bilgi için bkn: D. U. Aydın, Türk 

Heykel Sanatı ve İlk Heykeltraşlar, Ankara 2014)

modelleri kendisi hazırlamakta, alçı kalıplarını kendi 

dökmektedir. Ne yazıktır ki sanatçının çoğu eseri bugün 

ya koleksiyonerlerin elindedir ya da alçıdan yapıldıkları 

için yok olmuşlardır. (Koç, 2003, s.35-49). Bazı bilinen 

eserleri “Naile Hanım Büstü” (R. 5), “Zeybek ve Tavukçu 

Kadın” ile “Osman Hamdi Bey Büstü” (R. 6) ile “Dikran 

Çuhacıyan Büstü”dür. (R. 7). (Naipoğlu, 2008, s.56 ; 

Köksal,  1983, s.32-35). Dikran Çuhacıyan büst çalış-

masının, Erivan, Yerevan Edebiyat ve Sanat Müzesi’nde 

korunduğu bilinmektedir. Çuhacıyan’ın İzmir Ermeni 

Mezarlığı’nda da kabriyle beraber büstü görülebilmek-

tedir. (R. 8). (Dabağyan, 2012, s.85).

R. 5: Yervant Oskan, “Naile Hanım Büstü”.(Uzun, 2012,s.279-291).

R. 6: Yervant Oskan, “Osman Hamdi Büstü”. (Uzun, 2012,s.279-291).

---