Tofiq Huseynzade--seir--kitab 1111. indd
Yüklə 21,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Tofiq Məhəmməd oğlu Hüseynzadə 26 Miskin Abdal Səfəvilər dövründə təkcə diplomatik fəa- liyyəti ilə kifayətlənməyib, Azərbaycan ədəbiyyatşünasliği- na çox dəyərli töhfələr verməklə, onu zənginləşdirmişdir. O, sağliğinda Azərbaycan folklorşünasliği üçün çox qiymətli in- cilər sayilan «Yetim Hüseyn» və Şeyx Heydər övladlarinin, o cümlədən, Şah İsmayil Xətainin mərhum qardaşi İbrahi- min şərəfinə «Aslan şah və İbrahim» dastanlarini yaratmiş- dir. Təd qiqatçilarin qənaətinə görə, bu dastan Şeyx Heydər övladlarinin taleyinə həsr olunmuş, dastanda Şah İsmayil – Aslan şah, Miskin Abdal isə Şah İsmayilin qardaşi İbrahim kimi, Ağqoyunlu ögey dayi isə Rey padşahi – Ata Zülal şah kimi verilmişdir. Rəvayətlərə görə, Şah İsmayil Xətai Mis- kin Abdala o qədər böyük məhəbbət və hörmət bəsləmişdir ki, onu qardaşi İbrahimə əvəz saymiş, çox vaxt ona «qarda- şim İbrahim», «şahim İbrahim» deyə xitab etmişdir. Əslində, «Şah İsmayil dastani»nin süjet xətti ilə «Aslan şah və İbra- him dastani»nin süjet xətti o qədər yaxindir ki, əksər folklor- şünaslar onu «əkiz qardaşlar», eyni kökdən olan dastanlar hesab edirlər. Taninmiş folklorşünas Abbas Vəfadağlinin kita- binda oxuyuruq: «Miskin Abdal məktəbinin dərin köklərə malik olmasina şübhə ola bilməz. Bu məktəbin Şah İsmayil Xətaiyə təsiri öz izlərini açiq-aydin göstərir. Şah İsmayilin Miskin Abda- la hüsn-rəğbətinin səbəbi də bu keyfiyyətlərdən irəli gəlmişdir.» Miskin Abdal şeirlərində bir çox təxəllüslərdən istifadə et- mişdir ki, bunlardan, «Miskin», «Abdal», «Qulam» (Miskin Ab- dal, Miskin Qulam və ya sadəcə Miskin, Abdal) onun təsəvvüf- də tutduğu ən yüksək dərəcəsi, mövqeyi ilə əlaqədardir. Digər təxəllüsləri, yəni «Qərib» və «Cüda» (Qərib Hüseyn, Qərib Mis- kin, Cüda Miskin) təxəllüsləri isə onun həyatinin böyük hissə- sinin doğma Vətəni – Göyçədən uzaqlarda keçməsi səbəbindən,
Xəyal cığırı – I cı̇ld 27 doğma yurdundan, elindən, obasindan, doğmalarindan uzaqda qalmasi nəticəsində Vətən niskili, həsrəti ilə yaşamasi ilə bağli olmuşdur. Miskin Abdal şeirlərinin birində «Ocaqzadə» olduğu- nu qeyd edir:
«Ocaqzadə» termini təsəvvüf terminidir. Hərfi mənada «ocaq» - içində odun, kömür yandirilan, dumani üst bacadan çixan xüsusi od yandirma yerinə deyilir. Məcazi olaraq, «Ocaq» – «quruluş, boy, soy, kök, dirlik, düzənlik» mənalarini verir. Ocaqzadə, bu baximdan, «Ocaq oğlu» deməkdir. Sufi cərəyani olan «Ələvilər»də «Dədə» deyilən mürşidin Seyyid nəslindən gəlməsi, yəni Məhəmməd Peyğəmbərin, onun nəvəsi Hüseynin nəslindən olmasi şərt sayilmişdir. Onlara görə, Bəktaşi ənənə- sinə girmiş, Tofiq Hüseynzadənin ana tərəfdən ulu babasi olan Sari Saltuq, Pir Sultan Abdal və sair də seyyiddirlər. Onlarin soyundan gələn Dədələr də o Ocaqdandir. Buna görə də Ələ- vilərdə «Dədə»lərə «Ocaqzadə» deyilmişdir, hazirda da belədir. Ələvilər də bu Ocaqlardan birinin talibi – tələbəsi sayilirlar. Bu Ocağa mənsub olanlar da bir başqa Ocaği «Pir» adlandirirlar. «Ocaq» sözü «Bəktaşi» cərəyaninda da istifadə edilmişdir. Bək- taşi təkkələrində meydan odalarinda (Göyçənin Sariyaqub kənd orta məktəbində məhz «müəllimlərin oturduğu» otağa – «Müəl- limlər odasi» deyilirdi) qiblənin olduğu yerdəki Ocaği nəzərdə tutmuşdur. Ocaq olmayan meydandaki guşənin biri ocaq halina salinirdi. Ocağin bir tərəfində Seyyid Əli Sultan postu (məqami),
Tofiq Məhəmməd oğlu Hüseynzadə 28 digər tərəfində Xorasan postu (məqami) olurdu. Miskin Abdalin şeirində özünün təsəvvüf anlayişi kimi «Ocaqzadə» olmasi ilə bağli misra, həm onun Seyyid olmasi – İmam Hüseynin nəs- lindən olmasi, həm də, «Qirxlar piri», «Qirxlar ocaği»nin nü- mayəndəsi olduğunu göstərən bir anlayişdir. 1524-cü ildə Şah İsmayilin ölümü Miskin Abdali bərk sarsidir. O, sarayla biryolluq vidalaşaraq, doğma Göyçə- sinə, Zərgərli (Sariyaqub) kəndinə qayidir. Burada məktəb açib, maarifçilik işləri ilə məşğul olur, xalqinin övladlarinin elm, təhsil almasi qayğisina qalir. Onun Sariyaqubda açdiği ilk məktəb Göyçənin elm, ürfan və sənət dünyasinda qazandiği bütün sonraki uğurlarda çox mühüm və həlledici rol oynamişdir. Miskin Abdal, təxminən, 1535-ci ildə 105 yaşinda dün- yasini dəyişir, Zərgərli (Sariyaqub) kənd qəbristanliğinda öz ulularinin yaninda hörmətlə dəfn olunur. Özündən sonra Zər- gərli (Sariyaqub) kəndində Miskin Abdalin adi ilə iki tayfa: «Şadmanli» – oğul və «Ocaqli» – qiz tayfalari qalir. «Şadman- li» tayfasi, eyni zamanda, Tofiq Hüseynzadə və Rafiq Hüseyn- zadə qardaşlarinin mənsub olduğu «Məşədihasanli», həmçinin «Barxudarli», «Yaqublu», «Abdullauşaği», «Məşədi Qədimli» və digər qollardan – nəsillərdən ibarətdir. Miskin Abdal vəfatin- dan əvvəl, oğlu Şadmanin vaxtilə 10 qulduru öldürdüyünə görə, hər bir halda «qan» etdiyini bildirərək, özündən sonra əşya və sənədlərinin qorunub-saxlanilmasini pakliq, təmizlik mücəs- siməsi sayilan qizi Məleykəyə tapşirir və bu barədə oğlu Şad- mana vəsiyyət edir, Şadman atasinin vəsiyyətinə əməl edir. Sariyaqub kəndində hamiya məlum olan fakt idi ki, Mis- kin Abdalin qizi Məleykə həmin kənddə yaşayan əmisi oğlu ilə evlənmişdir. Zərgərli (Sariyaqub) kəndində 1988-ci ilin mə- lum hadisələrinə qədər də Miskin Abdalin oğlu Şadman və qizi
Yüklə 21,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|