Tolerantliq kitab-15. indd
Yüklə 6,27 Kb. Pdf görüntüsü
|
114 Gündüz İsmayılov Prezident İlham Əliyev, Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə və arxiyepiskop Aleksandr. Tolerantlığın minimum şərtlərinə əsasən, dini çoxluq dini az- lığa nəinki hörmətlə yanaşmalı, eyni zamanda, onun öz inancına uyğun yaşamasına mane olmamalıdır. Etiraf edək ki, tolerantlığın minimum şərtlərinin təmin edildiyi cəmiyyətlərlə bağlı bir neçə nümunə göstərmək mümkündür. Lakin bu şərtlərin tələblərindən artıq tolerant cəmiyyət tapmaq, nəinki tarixdə, hətta, XXI əsrdə belə, müşkül məsələdir. Çünki belə cəmiyyətin formalaşması üçün yüzilliklər yox, minilliklər lazımdır. Ancaq bu, həqiqətdir ki, Azərbaycandakı dözümlülük mühitinin səviyyəsi tolerantlığın minimum şərtlərini və tələblərini çoxdan ötüb. Azərbaycanlılar tarixən dini azlıqlara hörmətlə yanaşaraq, onların öz inanclarına uyğun yaşamalarına nəinki mane olmayıblar, hətta, öz inancları- na uyğun yaşamalarına şərait yaradıblar. Başqa ifadə ilə desək, azərbaycanlılar tarixən dini azlıqların himayədarı və mühafi zəçisi qismində çıxış ediblər. Bu, təkcə azərbaycanlıların deyil, dini az- lıqların nümayəndələrinin də etiraf etdikləri həqiqətdir. Məsələn, Quba rayonu, Qırmızı qəsəbə Dağ yəhudiləri dini icmasının sədri 115 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz Boris Simanduyev rəsmi tədbirlərin birində bəyan etmişdir ki, yəhudilər öz adət-ənənələrini qoruyub saxlamalarına və bu günə qədər gətirib çıxarmalarına görə, müsəlman Azərbaycan xalqına borcludurlar. Bu cür faktlar və nümunələr kifayət qədərdir. Hətta, onların içərisində elə nümunələr var ki, dünyanın hansısa ölkəsində və ta- rixin hansısa səhifəsində oxşarını tapmaq qeyri-mümkündür. Hazırda müxtəlif dinlərin nümayəndələri çox vaxt ya rəsmi qəbul və görüşlərdə, ya da dinlərarası dialoq və tolerantlıqla bağ- lı tədbirlərdə bir araya gəlirlər. Başqa sözlə, dini konfessiyaların rəhbərlərinin görüşü, hətta, bir süfrə arxasında əyləşmələri və şəkil çəkdirmələri protokol qaydalarından kənara çıxmır. Lakin bu cür protokol qaydaları Azərbaycanda fəaliyyət göstərən dini kon- fessiyaların rəhbərləri üçün yaddır. Onlar, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə, Rus Pravos- lav Kilsəsinin Bakı və Azərbaycan Yeparxiyasının arxiyepisko- pu Aleksandr İşein, Dağ yəhudiləri dini icmasının sədri Milix Yevdayev, Katolik icmasının rəhbəri Vladimir Fekete və Avropa yəhudiləri dini icmasının sədri Gennadi Zelmanoviç bir-birilərinə dost, qardaş münasibəti göstərirlər. Dini liderlərin Şeyxülislamın ağsaqqallığı ilə tez-tez görüşmələri, məsləhət-məşvərət etmələri, müxtəlif tədbirlərdə birgə iştirak etmələri adi haldır. Əslində, onla- rın Şeyxülislamı ağsaqqal kimi qəbul edərək onun ətrafında könüllü birləşmələri qarşılıqlı güzəşt yox, qarşılıqlı hörmət və Azərbaycan xalqına xas Ağsaqqallıq institutunun dini sahəsində özünü təsdiq formasıdır. Bu, dini liderlər arasında təkcə qarşılıqlı hörmət yox, həm də qarşılıqlı etimad deməkdir. Onların bu cür birliyinə çox- ları heyrət və qibtə edir. Axı qibtə etməmək mümkün də deyil! Təsəvvür edin ki, Şeyxülislam mübarək Ramazan ayında iftar süfrəsi təşkil edir və iftar süfrəsində ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin sağında Şeyxülislam, solunda isə digər dini konfessiyala- rın rəhbərləri əyləşirlər. Üstəlik, iftar süfrəsində yalnız Şeyxülislam deyil, digər dini konfessiyaların nümayəndələri də çıxış edirlər. 116 Gündüz İsmayılov Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin açdığı iftar süfrəsi. Başqa bir nümunə: müsəlmanların Ramazan ayında təşkil etdikləri iftar süfrələrində digər dinlərin nümayəndələrinin iştirak etməsi praktikası mövcuddur. Eyni zamanda, başqa dinə mənsub dövlət başçılarının, səfi rlərin müsəlmanlar, xüsusilə müsəlman din xadimləri və diplomatları üçün protokol xatirinə də olsa, if- tar verməsi ənənəsi də var. Amma hansı ölkədə xristian icması müsəlmanlar üçün iftar süfrəsi təşkil edir? Çətin ki, Azərbaycandan başqa belə bir ölkə tapılsın. Maraqlısı odur ki, bu ənənənin əsası tolerantlıq mühitinin daha çox hakim olduğu hansısa şəhərdə - Ba- kıda, Sumqayıtda, Gəncədə yox, Qəbələ rayonunda qoyulub. Bu rayonun Nic qəsəbəsində kompakt halda yaşayan udi xristianların məhz kilsədə qəsəbənin müsəlman icması üçün iftar süfrəsi təşkil etməsi bütün dünya üçün örnək nümunəyə çevrilib. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Qafqaz Albaniyasının mədəni və mənəvi varisi sayılan udilər yüzilliklər ərzində öz etnik və dini kimliklərini qoruyub saxlayıblar. Nic qəsəbəsi Böyük Qaf- qaz dağlarının ətəyində, geniş düzənlikdə yerləşir. İslam dini Azərbaycanda yayıldıqdan sonra Nic qəsəbəsinin ətrafında, yüz 117 Tolerantlıq: bildiklərimiz və bilmədiklərimiz kilometrlərlə radiusda müsəlmanlar yaşayıb, lakin udilər kom- pakt halda mövcudluqlarını saxlayıblar. Dünyada yüksək dağlıq ərazilərdə müxtəlif etnik qrupların öz mövcudluqlarını saxlamaları ilə bağlı xeyli nümunələr var. Lakin düzənlik ərazidə fərqli dini mənsubiyyətə malik azsaylı xalqın kompakt halda mövcudluğunu saxlaması nadir hadisədir. Bu, yalnız Azərbaycana və Azərbaycan tolerantlığına xas nümunədir. Əslində, udilərin keçdiyi uzun tarixi yol və Nic qəsəbəsindəki bugünkü dini mühit Azərbaycanın tolerantlıq salnaməsinin ən parlaq səhifələrindəndir. Tarixi Alban kilsəsi Çar Rusiyasının məqsədyönlü siyasətinin nəticəsi kimi ləğv edilərək səlahiyyətləri və mülkiyyəti Erməni Qriqoryan kilsəsinə verilən zaman udilər buna qəti etiraz etmiş, nümayişkaranə şəkildə siyasi hakimiyyətə qarşı çıxmaqdan çəkinməmişlər. Həmin dövrdə udilərin iki seçi- mi var idi: onlar ya Erməni Qriqoryan kilsəsinin tabeliyinə ke- çib erməniləşməli, ya da ümumiyyətlə, kilsəyə getməkdən imti- na etməli idilər. Udilər ikincini seçdilər və erməniləşib xristian qalmaqdansa, kilsəyə getməməyi üstün tutdular. Tarixdə bu cür hallara çox az rast gəlinir. Udilər 150 ildən artıq gözləmiş, yal- nız Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra öz kilsələrini bərpa etmək imkanı qazanmışlar. Bu gün tarixi Alban-udi kilsəsinin fəaliyyət göstərdiyi Nic qəsəbəsi bütün dünya üçün kiçik tolerantlıq modeli ola bilər. Qəsəbədə xristian udilərlə yanaşı, müsəlmanlar da yaşayır və məscid fəaliyyət göstərir. Gün ərzində həm azan, həm də kilsə zənginin eşidildiyi Nic qəsəbəsində indiyədək bir dəfə də olsun, müsəlmanlarla xristianlar arasında kiçik qarşıdurma belə yaşan- mayıb. Əksinə, onlar birlikdə yaşamağın ən gözəl nümunəsini ya- ratmaq üçün qarşılıqlı güzəştə getməkdən heç vaxt çəkinməyiblər. Ona görədir ki, bu gün Nic təkcə azərbaycanlıların deyil, hər gün yüzlərlə əcnəbinin ziyarət etdiyi, heyranlığını və heyrətini gizlətmədiyi tolerantlıq möcüzəsidir. Yüklə 6,27 Kb. Dostları ilə paylaş:
|