Toshkent davlat stomatologiya instituti m. N. Israilova lotin tili va tibbiy farmatsevtik terminologiya asoslari

Nazorat savollari

1. III turlanish jenskiy roddagi otlarningboshkelishik qo‘shimchalarini ayting?

2. III turlanish jenskiy roddagi otlarda qanday istisno so‘zlar bor?

3. III turlanish jenskiy roddagi otlari Gen.Sin.da nechta qo‘shimchagaega?

2. 
   Uchinchi turlanish Sredniy roddagi otlar
   

Sredniy roddagi otlar bosh va qaratqich kelishik birlikda quydagi qo‘shimchalarga ega:

Nominativus Singularis	Genetivus Singularis
-en	-in+is
-ma	-at/is
-us,ur	-o/e/u+ris
-e	-is
-l	-ll/al+is
-ar	-ar+is
-ut	-it+is

Mustahkamlash uchun mashq:

I. Qavs ichidagi sifatlarni otlar bilan moslashtirib lotin tiliga tarjima qiling:

(bo‘yinturuqqa oid, yumaloq, oval, katta, ensaga oid so‘rg‘ichsimon) teshik; (o‘ng, chap, lateral, qisqa, uzun, medial, oddiy, umumiy, oldingi) oyoqcha; (uzun, qisqa, chuqur, qiyshiq, lateral) bosh; (g‘orsimon, shishasimon, yog‘simon) tana; (o‘ng, chap, harakatchan, bo‘lakka oid, kistoz) buyrak; (qo‘shimcha, harakatchan) taloq; (dumga oid, aortaga oid) to‘pcha; (sentral, asab, limfatik) tizim; (harakatchan, bo‘lakka oid, zichlashgan) jigar.

II. O‘zbek tiliga tarjima qiling.

glomus caroticum, ren accessorius, systema lymphaticum, sinus occipitalis durae matris, cavitas abdominis, glomus pulmonale, pancreas accessorium, foramen palatinum majus, tegmen tympani, cavitas oris propria, foramen venae cavae, lobus hepatis dexter, hepar mobile, rete venosum, musculus longissimus capitis, diaphragma oris, corpus mandibulae, foramen mentale, crus anterius, rete articulare genus.
Ibratli so‘zlar
1. Una hirunda non facit ver. Bitta qaldirg‘och bahor olib kelmaydi.

2. Mala herba cito crescit. Begona o‘t joy tanlamaydi.

Leksik minimum

abdomen, inis n	qorin
caput, itis n	bosh
corpus, oris n	tana
diaphragma, atis n	diafragma
foramen, inis n	teshik
crus, cruris n	oyoqcha
hepar, atis n	jigar
occiput, itis n	ensa
pectus, oris n	ko‘krak
stroma, atis n	organni biriktiruvchi qismi, to‘qimasi
tempus, oris n	chakka, vaqt
zygoma, atis n	yonoq suyagi
chiasma, atis n		kesishma
femur, oris n		son suyagi
glomus, eris n		tugun
systema, atis n		tizim
tegmen, inis n		qopqoq, tom
viscus eris n		ichki organlar

Nazorat savollari

1. III turlanish sredniy roddagi otlari Nom Sinda qanday qo‘shimcha oladi?

2. III turlanish sredniy roddagi otlarda qanday istisno so‘zlar bor?

3. III turlanish sredniy roddagi otlar Gen.Sin.daqandayqo‘shimchalar oladi?

VBOB. OTLARNING BIRLIK VA KO‘PLIK SHAKLI

1. 
   Otlarning birlik shakli. Bosh kelishik va qaratqich kelishik
   

Ot so‘z turkumlaridan biri bo‘lib kim? nima? so‘roqlariga javob bo‘ladi. Gaplar, matnlar faqat ot so‘z turkumi bilan boshlanadi. U litin tilida Nomen Substantivum deb ataladi.

Otlarning birlik shakli ya’ni lug‘at berilish shakli bo‘lib ular V ta turlanishga ega. Ularning jadval ko‘rinishi quydagicha:

I	II	III	IV	V
F	m n	m f n	m n	f
N.S a	us um	har xil qo‘shimcha	us u	es

Misol uchun:

Ala, alae, farbiculabio, onis, f genu, us, n

Musculus, i, mcortex, icis, m superficies, ei, f

Otlarning qaratqich kelishik birlik shakli quydagicha:

I	II	III	IV	V
f	m n	m f n	m n	f
G.S. ae	i	is	us	ei

Otlarning bosh va qaratqich kelishik birlik shakli anatomiyada, farmasevtikada ko‘p qo‘llaniladi.

Mustahkamlash uchun mashqlar

Quyidagi so‘zlarning qaratqich kelishik birlik shaklini va rodini aniqlang:

Atlas, axis, cáput, cerebrum, cóllum, colúmna, corpus, cranium, dorsum, encephalon, hómo, os (ossa мн. ч.), skeleton (sceleton), substánstia, thorax, trúncus.
Ibratli so‘zlar

1. 
   Aliis inserviendo consumor. Yonaman, o‘zgalarga xizmat qilaman
   
2. 
   Ad maximum. Yuqori nuqtagacha.
   

Nazorat savollari

1. 
   Bosh kelishik birlik shaklidagi jenskiy roddagi otlar qanday qo‘shimchalar oladi?
   
2. 
   Bosh kelishik birlik shaklidagi mujskoy roddagi otlar qanday qo‘shimchalar oladi?
   
3. 
   Bosh kelishik birlik shaklidagi sredniy roddagi otlar qanday qo‘shimchalar oladi?
   

2. 
   Otlarning ko‘plik shakli. Bosh kelishik va qaratqich kelishik
   

1. Jadval yordamida otlarning bosh kelishik ko‘plik, turlanish va rodlarda o‘zgarishlarni kuzating:

Rod Turlanish	M	F	N
I		-ae
II	-i		-a
III	-es		-a, -ia (-e, -al, -ar qo‘shimchali otlar)
IV	-us		-ua
V		-es

Berilgan misollarni tahlil qiling

Lug‘at shakli	Turlanish	Negiz	Nom. Pl.
vertebra, ae, f	I	vertebr-	vertebrae
sulcus, i, m	II	sulc-	sulci
ligamentum, i, n	II	ligament-	ligamenta
dens, dentis, m	III	dent-	dentes
cartilago, inis, f	III	carilagin-	cartilagines
foramen, inis, n	III	foramin-	foramina
processus, us, m	IV	process-	processus
genu, us, n	IV	gen-	genua
facies, ei, f	V	faci-	facies

2. Jadval yordamida otlarning bosh kelishik ko‘plik shaklining yasa­lishiga diqqat qiling.

1. 
   Otlarning bosh kelishik ko‘plik shaklini yasash uchun quyidagi amallar bajariladi:
   

1) otning lug‘at shakli olinadi;

2) turlanishi aniqlanadi;

3) negizi ajratiladi;

4) negizga bosh kelishik ko‘plik qo‘shimchasi qo‘shiladi

Gen. Pl. shaklini yasash uchun quyidagilarni bilish shart:

1. 
   otlarning va sifatlarning lug‘at shakli;
   
2. 
   turlanishi;
   
3. 
   negizni to‘g‘ri tanlash;
   
4. 
   negizga Gen. Pl. qo‘shimchasini qo‘shish.
   

Eslab qoling: Turlanish Gen. Pl.

Nota Bene! I -arum

II -orum

IV -uum

V -erum

I, II, V turlanishdagi otlarga I guruh hamda orttirma daraja sifatlariga qaratqich kelishigi qo‘shimchasining umumiy komponenti «um» xarakteri unli asosga «r» orqali qo‘shiladi. IV turlanishdagi otlarga esa bevosita xarakterli unli «u» ga qo‘shiladi.

Lug‘at shakli	Turl.	Negizi	Xarakterli unli	Qo‘shimcha	Gen. Pl.
glandula, ae, f	I	glandul	a	rum	glandularum
nervus, i, m	II	nerv	o	rum	nervorum
septum, i, n	II	sept	o	rum	septorum
ganglion, i, n	II	gangli	o	rum	gangliorum
textus, us, m	IV	text	u	um	textuum
cornu, us, n	IV	corn	u	um	cornuum
facies, ei, f	V	faci	e	rum	facierum
thoracicus	II	thoracic	o	rum	thoracicorum
thoracica	I	thoracic	a	rum	thoracicorum
thoracicum	II	thoracic	o	rum	thoracicorum

Mustahkamlash uchun mashq:

1. Otlarning turlanishini jadval yordamida aniqlang:

concharum, sulcorum, processuum, digitorum, facierum, lamellarum, arteriarum, oculorum, lingularum, ligamentorum, plexum, genuum, aperturarum, recessum.

2. Gen. Pl. shaklini yasang:

pes, pedis, m; cavitas, atis, f; foramen, inis, n; unguis, is, m; thenar, aris, n; dens, dentis, m; caput, itis, n; frons, frontis, n; paries, etis, m; tempus, oris, n; canalis, is, m; apex, icis, m; calcar, aris, n; tuberositas, atis, f; cervix, icis, f; os, ossis, n; ars, artis, f; stapes, edis, m; glans, glandis, f; meninx, ngis, f.
Ibratli so‘zlar
1. Nulla aetas ad discendum sera. O‘qishning kechi yo‘q.

2. Nota Bene! Eslab qoling!